مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در جادة ترانزیتی ابهر ـ تاکستان و در روستای شناط قرار گرفته است.

طرح بنا از بیرون هشت ضلعی و از درون مربّع است. ساختمان این بنا تماماً از آجر است و اضلاع هشتگانة آن، یک در میان، به طور قرینه از چهار ایوان با درِ ورودی به شبستان بقعه، به سبک قوس‌های جناغی ساخته شده است. تزئینات ایوان‌ها، مقرنس و کاربندی گچی و گره‌سازی است و در قسمت بالای ورودی‌ها، در هر ضلع پنجرة چوبی پرکار و زیبایی تعبیه شده که نقش‌های آن گره‌سازی است. اضلاع چهارگانة دیگر بنا، در نمای بیرونی، به صورت طاق‌نماست و در وسط هر ضلع، کلمة «الله اکبر» و در سه کتیبة دیگر کلمة «محمّد» (نوشته شده است.

داخل این بنا که به صورت چهارگوش است، گچ کاری و آیینه کاری بسیار زیبایی دارد که متشکل از گل و بوته‌های اسلیمی و تصویرهای پرندگان است. این تزئینات با استفاده از رنگ و گره‌سازی در هم آمیخته شده و جلوة خاصی به اندرون بقعه بخشیده است. در گرداگرد بقعه، سورة مبارکة «جمعه» به خط ثلث جَلی نوشته شده است.

بر فراز این شبستان، گنبد بسیار زیبایی به سبک دوپوششه قرار گرفته که از پایین به بالا، تماماً کاشی‌کاری شده است. گنبد از نظر تزئینات و نقش‌ها به چهار قسمت تقسیم می‌شود: قسمت پایین گنبد با کاشی‌های سفید، مشکی، زرد و سبز اجرا شده و شکل‌های چلیپا (صلیب) ی شکسته به سبک راستة خفته دارد. بالای این قسمت، کتیبه‌ای است که با کاشی‌های رنگین محدود که کلمة علی (به خط کوفی در آن‌ها تکرار شده، تزیین شده است. قسمت سوّم گنبد با بن مایه (موتیف) های هندسی که از خط‌های متقاطع لوزی‌های متقارن پدید آورده‌اند، تزیین گردیده است. قسمت پایانی گنبد با کاشی‌های رنگی در خطوط مورب و موازی تزیین شده است.

در بعضی از تذکره‌ها، از دفن امامزاده اسماعیل در اوایل قرن ششم هجری در این بنا سخن گفته‌اند؛ اما سبک معماری بنا نشان‌دهندة احداث آن در قرن نهم هجری، و تزئینات الحاقیِ آن در اواخر دورة صفویّه است.

این بنا به شمارة 1014 و در تاریخ 14/08/1353 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.

علّامه نسابه ابن طباطبا، از علمای انساب قرن پنجم هجری، نسب شریف امامزاده اسماعیل را با ده واسطه به امام حسن مجتبی (می‌رساند که از قرار ذیل است:

اسماعیل بن أبی محمّد جعفر بن اسماعیل بن أبی علی حسن بن أبی علی محمّد بن عبدالله بن احمد بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن امام حسن مجتبی (.

همین شجره نامه را آقا جان فخیمی با حذف یک واسطه و به طریق دیگر از شیخ ذبیح الله محلاتی نقل می‌کند و می‌نویسد قاتل امامزاده اسماعیل نصربن احمد بن مختار، امیر لشگر نصر بن احمد سامانی است.