مزارات ایران و جهان اسلام

این آرامگاه مقابل قبرستان و گلزار شهداى روستاى کهنوش[1]چسبیده به حسینیه روستا، در 34 کیلومترى شمال باختر تویسرکان واقع شده و مشهور به «کمربسته امیرالمومنین علیه ‏السلام» است.

بقعه، بر روى تپّه‏اى که حدود دو متر از سطح کوچه ارتفاع دارد واقع شده و درِ آن از جانب شمال شرق باز مى‏شود. بنایى مستطیل شکل به ابعاد 5×12 متر مى‏باشد که در وسط آن گنبد عرقچینى کوتاهى به قطر 20/1 و ارتفاع حدود دو متر تعبیه شده است. گنبد از داخل به صورت هشت ضلعى است و صورت قبرى به ابعاد 1×20/1 و ارتفاع 80 سانتى‏متر در گوشه‏اى از بقعه قرار دارد که با کاشى‏هاى حمامى تزیین شده و پارچه سبز روى آن گذاشته‏اند. پنجره‏اى در شرق بقعه جهت نورگیرى و تهویه هوا طرّاحى گردیده است. در کتاب آئینه تویسرکان درباره این زیارتگاه نوشته شده است:
«متّصل به آبادى سرکان، مقبره ابوالمحجن است. این مقبره تماشاخانه‏اى
است طبیعى و معمور و مستور در آب و اشجار و ارباب نظر که در نزدیک به
این سیاحت شوند، دیدن و تماشا نمودن این نقطه را فرض دانند و در ماه
آخر بهار غالب زیاده از سى چهل درویش در آن محل جمعیّت کنند و سکنه
سرکان نظر به حُسن عقیدتى که ایشان راست، آن جماعت را مرفّه دارند و تا
آخر تابستان در این مکان به فراغت بسر مى‏برند. این مقبره را اهالى کمر بسته
مى‏نامند. جمعیّت قصبه دوازده هزار نفر است.»[2]

در جاى دیگر از این کتاب آمده است: «طبق اسناد موثّق، ابوالمحجن
ثقفى، از شخصیّت‏هاى فداکار مسلمان است که در سال 14 هجرى قمرى در
جنگ تاریخى قادسیّه که بین سپاه یزدگرد سوّم به سردارى رستم فرحزاد و
ارتش اسلام به فرماندهى سعد بن ابى وقاص در نزدیکى‏هاى نهاوند در
مى‏گیرد، منجر به شکست یزدگرد و پیروزى مسلمین به ایران مى‏شود. او
مجروح مى‏گردد و در اثر جراحات وارده وفات مى‏یابد و در کمربسته سرکان
به خاک سپرده مى‏شود.»[3]

او همچنین مى‏نویسد: «بعضى قبر ابى‏محجن را در نواحى آذربایجان یا
گرگان نوشته‏اند. ولى به عقیده مؤلّف، همین کمر بسته سرکان قبر ابوالمحجن
است و سکنه در این مسئله متّفقند و قول ایشان به قراین خالى از
صحّت نیست.»[4]

ولى‏اللّه‏ فوزى تویسرکانى درباره این آرامگاه مى‏نویسد: «مقبره ابوالمحجن
ثقفى درسرکان که اهالى به آن، کمربسته مى‏گویند، اطرافش پوشیده است از
اشجار سرسبز و آب زلال که زنگار از دل ببرند. نویسندگان و سیّاحان
نوشته‏اند این محل تماشاخانه‏اى است طبیعى از آب و اشجار، ارباب نظر که
به این ساحت نزدیک شوند دیدن و تماشاى این نقطه را فرض دانند. اطراف
مقبره تا مسافتى دور پوشیده از انواع درختان است. به فاصله‏اى کوتاه از
مقبره شش اصله چنار کنار هم روییده که منظره‏اى جالب به وجود آورده‏اند
و گویا سر به فلک کشیده و به نظر مى‏رسد بسیار کهن‏سال باشند.

احتمال داده‏اند که در اصل یک درخت بوده و قرن‏ها پیش آن را قطع
نموده‏اند و درختان موجود شاخه‏هایى باشد که از ریشه و بُن این درخت
روییده و پس از گذشت سالیانى دراز به این شکل در آمده‏اند.»[5]

آقاى فرهنگ گلشائیان تویسرکانى یکى از معجزات واقع شده در این
آرامگاه را چنین نقل مى‏کند: «مرد درویشى به نام ابوالقاسم دادپور که اهل
کرمان بود، در کمر بسته سرکان تنها زندگى مى‏کرد. در سال 1341 ه . ش در
همان مقبره کوچک و در شبى سردِ زمستان که طبق گفته خودش، ارتفاع برف
در درب بقعه به بیش از یک متر مى‏رسید و درب مقبره ابوالمحجن به سختى
باز مى‏شد. ساعت 3 نیمه شب، ماده گرگى با زبان بى‏زبانى زوزه مى‏کشید و
در همان ساعت مرحوم ابوالقاسم درب را باز مى‏کند و مهمان خودش را
مى‏پذیرد و تا اذان صبح در همان مقبره گرگ با مرحوم ابوالقاسم شب را به
سر مى‏برد و موقع اذان صبح بدون هیچ صدمه‏اى درب را باز مى‏کند و گرگ
دنبال کار خودش مى‏رود. بعد از یک دقیقه که گرگ به بیرون مى‏رود، رو به
درویش مى‏کند و با همان زبان بى‏زبانى خود چند بار زوزه مى‏کشد و راه خود
را مى‏گیرد و مى‏رود.»[6]

ابو مِحْجَن ثقفى که در نام او اختلاف است، برخى مالک بن حبیب و
عدّه‏اى عبداللّه‏ بن حبیب بن عمرو بن عمیر و گروهى نیز معتقدند نام او کنیه
اوست، آنگاه که لشکر مسلمانان در سال هشتم هجرت به طائف آمدند، او با
سپاه مشرکین بود و به سال نهم هجرى با همه قوم خود مسلمان شد. او از
رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله این حدیث را شنیده و روایت مى‏کرده است: «از خود بر امّت
خویش، از سه چیز بیم دارم، ایمان به احکام نجوم و تکذیب اختیار آدمى و
ستم پیشوایان.»

ابو محجن در جاهلیّت وهم در اسلام، از ابطال و شجاعان به شمار
مى‏آمد و شعر او دلنشین و بدیع است؛ لیکن با اینکه مسلمان شده بود، مولع
به شرب خمر بود و به هیچ نکوهش وردعى از انهماک در شراب باز
نمى‏ایستاد؛ چنان که به شعر گفت:

اذا متّ فادفنّى الى جنب کرمة

  تروّى عظامى بعد موتى عروقها

و لا تدفننّى بالفلاة فانّنى

  اخاف اذا ما متّ ان لا اذوقها

عمر بن خطاب در خلافت خویش هفت یا هشت بار به وى حدّ خمر زد
و در آخر از تکرار شرب خمر و مستى زیاد، او را به جزیره‏اى تبعید نمود. او
در راه اندیشه کشتن نگاهبان خویش بود و نگهبان قصد او را دریافت و از وى
بگریخت و نزد عمر رفت و قصّه را گفت و ابومِحْجَن از همان راه به سپاه

سعد بن ابى وقاص پیوست و سعد در این وقت از سوى عمر سپهسالار
لشکر در قادسیّه بود. عمر به سعد نوشت تا ابومحجن را باز دارد و او به
فرمان خلیفه ابو مِحْجَن را بند کرد، و به روز ناطف که ایرانیان لشکر عرب را
در پیچیدند، ابومحجن از خیمه مى‏نگریست و از این که به یارى مسلمانان
نمى‏توانست برود، رنج  مى‏برد و ابیات زیر را گفت:

کفى حزنا ان ترتدى الخیل بالقنا

  و اترک مشدودا علىّ وثاقیا

اذا قمت عنّانى الحدید و غلّقت

  مصارع دونى قد تصم المنادیا

و قد کنت ذا مال کثیر و اخوة

  فقد ترکونى واحدا لا اخالیا

و قد شفّ جسمى اننى کلّ شارق

  اعالج کبلا مصمتا قد برانیا

فللّه درّى یوم اترک موثقا

  و یذهل عنى اثرتى و رجالیا

حسبنا عن الحرب العوان و قد بدت

  و اعمال غیرى یوم ذاک العوالیا

فللّه عهد لا اخیس بعهده

  لئن فرجت لا ازور الحوانیا

او به نزد اُمّ ولد (کنیز) یا همسر سعد کسى را فرستاد و درخواست نمود تا
فرمان کند که بند از وى برگیرند و اسب و سلاح دهند تا به جنگ رود و
شهادت یابد و گرنه باز گردد و به دست خود بند بر پاى خود نهد. زن سعد
عهد او استوار داشت و بند از وى بگشاد، سلاح به او داد و او هم بر اسب
سعد به نام لقا برنشست و نیزه بر گرفت و به میدان شد و جنگى در پیوست
سخت مردانه، و دل سپاه باز آورد و سپاه عرب او را ندانستند و با خود
گفتند: ایدون این ملکى است که خداى ـ جلّ شأنه ـ فرو فرستاده است یارى
اسلام را. و سعد را بدین روز جراحتى بود که با آن به جنگ نتوانست روَد و
خالد بن عرفطه را به جاى خویش به سپاه‏سالارى روانه کرد و خود بر
کوهکى از ریگ ایستاد و از دور، جنگ و سستى سپاه خود و جلادت سپاه
ایران و در رسیدن سوارى مجهول و مردانگى‏هاى او را تماشا مى‏کرد. او
ابوالمحجن را نشناخت و از طرفى جهش‏هاى اسب شبیه اسبِ او بلقا بود و
طعن‏ها چون طعن ابومحجن را مى‏ماند و لیکن تصوّر نمى‏کرد که این دو با
هم صحیح باشد؛ چون بلقا به شکال و ابومحجن به بند بودند.

شبانگاه چون دو لشکر از جنگ دست کشیدند، ابومحجن به پیمان خود
وفا دار شد و به خیمه محبس خود شتافت و سلاح بگشاد و بند بر پاى نهاد و
سعد نیز از بالاى تپّه به خیمه آمد و همسرش از او پرسید که، امروز آسیاى
جنگ چگونه گذشت و نصرت که را بود! سعد غلبه ایرانیان را بار نخست و
پدید آمدن ناشناس بر ابلقى و دلیرى‏هاى او و قوّت گرفتن مسلمانان با وى
بیان کرد و گفت: ابتدا تصوّر کردم که اسب بلقا و سوار ابومحجن است؛ زیرا
شباهت زیادى در میان این دو بود. زن گفت: سوگند به خداى بزرگ که
همچنان است! و سپس پیام ابومحجن را به خود و دادن سلاح و اسب و
پیمان به باز گشتن و پیمان خود را به انجام رساندن به سعد را گفت. و سعد
ابو محجن را بخواست و بندهایش را باز کرد و به زبان گفت: سوگند به
خداى عزّوجّل! که دیگر بار تو را به شرب خمر ادب نکنم. ابومحجن گفت:
سوگند به خداى! که من نیز دیگر شراب نخورم.

و این دو بیت بگفت:

رأیت الخمر صالحه و فیها

  خصال تهلک الرجل الحلیما

فلا و اللّه‏ اشربها حیاتى

  و لا اشفى بها ابدا سقیما

و تا مرگ این عهد نگاه داشت.

وفات او را به آذربایجان و گروهى به جرجان گفته‏اند. هیثم بن عدى از
مردى روایت کرد که، وى به آذربایجان یا گرگان قبر ابومحجن را دید، سه بنه
رز بر روى قبر او روییده و شاخه‏ها و برگ‏ها بر گور گسترده و خوشه‏ها فرو
هشته و بر سنگ نوشته: هذا قبر ابى محجن الثقفى. مرد گوید چون این گور و
تاک‏ها بدیدم، از شعر ابومحجن مرا یاد آمد که گفت:

اذا مت فادفنى الى جنب کرمة...

و در عجب شدم و از خداى تعالى آمرزش او خواستم. این شعر از
اوست:

لا تسأل النّاس عن مالى و کثرته

  وسائل النّاس عن حزمى و عن خلقى

القوم اعلم انى من سراتهم

  اذا تطیش ید الرعدیدة الفرق

قد ارکب الهول مسدولاً عسا کره

  و اکتم السر فیه ضربة العنق

اعطى السنان غداة الروح حصته

  و حامل الرمح ارویه من العلق

سیکثر المال یوما بعد قلته

  و یکتسى العود بعد الیبس بالورق