مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه و مسجد امامزاده سید حمزه تبریز
امامزاده  سید حمزه‌ در محله سرخاب‌ تبریز، در محل‌ تقاطع‌ خیابان‌ ثقة الاسلام‌ و بازارچة‌ سید حمزه‌ قرار دارد که‌ در گذشته‌ ازشکوه‌ و عظمت‌ زیادی‌ برخوردار بوده‌ است‌. صاحب‌ کتاب‌ «روضات‌ الجنان‌ و جنات‌ الجنان‌» شکوه‌ و زیبایی‌ و بلندی‌ بنا را تعریف‌ کرده‌ و گنبد و عمارت‌ مقبره‌ را «از کمال‌ ارتفاع‌ با آفتاب‌ برابر» ستوده‌ است‌.
سید حمزه‌، که‌ در دربار غازان‌ خان‌ از جایگاه‌ ویژه‌ای‌ برخوردار بوده‌ در سال‌ 714 هـ ق‌ به‌ دست‌ مغولان‌ کشته‌ شد و در بنایی‌ که‌میرزا ابوطالب‌ -وزیر آذربایجان‌- در همان‌ سال‌ بر آرامگاه‌ وی‌ احداث‌ کرده‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد. آنچه‌ امروز از بقعة‌ سیدحمزه‌ باقی‌ مانده‌، صحن‌ نسبتاً وسیعی‌ است‌ که‌ در سمت‌ جنوب‌ آن‌، مقبره‌ قرار گرفته‌ و در سمت‌ شرق‌ و شمال‌ آن‌، حجرات ‌ومدرس‌هایی‌ است‌ که‌ از ده‌ها سال‌ پیش‌ متروک‌ مانده‌ و به‌ امانتگاه‌ اموات‌ تبدیل‌ شده‌ و در تعمیرات‌ سال‌های‌ 1333 – 1334هـ.ش‌ که‌ از محل‌ اوقاف‌ ظهیریه‌ به‌ عمل‌ آمده‌ دوباره‌ به‌ حجره و اقامتگاه‌ طلاب‌ علوم‌ دینی‌ تغییر صورت‌ داده‌ است‌.

این‌ بقعه‌گنبد بلندی‌ دارد. طاق‌ زیرین‌ گنبد آیینه‌ کاری‌ شده‌ و بر دور آن‌ کتیبه‌هایی‌ که‌ مشتمل‌ بر تاریخ‌ می‌باشد نوشته‌اند.
اصل‌ بقعه‌،مقبره کوچکی‌ است‌ که‌ تقریباً چهار ذرع‌ طول‌ و سه‌ ذرع‌ عرض‌ دارد. حجره جداگانه‌ای در سمت‌ غربی‌ آن‌ بوده‌ که‌ بین‌ مقبره‌ وآن‌ حجره‌ دیواری‌ فاصله‌ بوده‌ است‌.

ضمناً قبر میرزامحمدابراهیم‌ وزیر، در دهلیز سرداب‌ واقع‌ است‌ و اسم‌ آن‌ مرحوم‌ در دوسوی‌ دری‌ که‌ به‌ گنبد داخل‌ می‌شود، نوشته‌ شده‌ است‌. در ترکیب‌ فعلی‌ بنا، نمونه‌هایی‌ از حجاری‌ و کاشیکاری‌ پیشین‌ به‌چشم‌ می‌خورد که‌ از نمونه‌های‌ بسیار جالب‌ حجاری‌ آن‌ طاق مرمرین صحن سردر مدرسه است که از چهار قطعه مرمر بزرگ تشکیل یافته است.
پایه‌های‌ طاق‌ از سنگ‌ مرمر ساده‌ای هستند که‌ به‌ جای‌ نمونه‌های‌ اصلی‌ گذاشته‌ شده‌اند. در پیشانی‌ این‌ طاق‌ از دو سو به‌ طور متقابل‌ به‌ خط‌ ثلث‌ عالی‌ آیه شریفه «ادخلوها بسلام‌ آمنین‌» و در زیر هریک‌ از آنها در میان‌ ترنج‌ عبارت‌ «یامفتح‌ا‌لابواب‌» به‌ طور برجسته‌ کنده‌ شده‌ است‌.

در نوک‌ ترنج‌ ها، یک‌ ختایی‌ کوچک‌ و در اطراف‌ آنها اسلیمی‌هایی‌ دیده می شوند.در کرانه‌های‌ طاق‌ در جانب‌ شرقی‌ و غربی‌ خطوط‌ نستعلیق‌ حک‌ گردیده‌ که‌ با یک‌ رشته‌ اسلیمی‌ زیبا تزئین‌ یافته‌ است‌. عرض‌ این‌ طاق‌، 183 و بلندی‌ قسمت‌ اصلی‌ آن‌ 120 سانتی‌ متر است‌. بالای‌ طاق‌ سردر نیز، سنگ‌ نوشتة‌ مرمرینی‌ نصب‌ شده‌ که‌ مربوط‌ به‌ زمان‌ ناصرالدین‌ شاه‌ قاجار است‌ و حکایت‌ از تعمیر این ‌بقعه‌ به‌ سال‌ 1279 هـ ق‌ دارد.

به‌ طاق‌ مرمرین‌ در ورودی‌ بقعه‌ که‌ نمای‌ شمالی‌ آن‌ یکی‌ از شاهکارهای‌ حجاری‌ دورة‌ صفویه‌ به‌ شمار می‌رود نوشته‌هایی‌ باتزئین‌ اسلیمی‌ و ختایی‌ و گیاهی‌ دیده‌ می‌شود.

در قسمت‌ پایین‌ هر یک‌ از پایه‌های‌ طاق‌، یک‌ ترنج‌ قندیلی‌ گلدار تعبیه‌ گردیده‌که‌ در داخل‌ ترنج‌ سمت‌ راست‌، عبارت‌ «میرزامحمدابراهیم‌ وزیر آذربایجان‌» به‌ طور برجسته‌ حجاری‌ شده‌ است‌ و نشان‌می‌دهد که‌ جسد میرزاابراهیم‌ در آستانة‌ بقعه‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شده‌ است‌.علاوه‌ بر اینها، آیینه‌ بندی‌ طاق‌ بالای‌ صندوق‌ نیز دارای‌ ارزش‌ هنری‌ است‌. هر چند که‌ در وسط‌ بنا صندوقی‌ نهاده‌ شده‌ اماخود قبر همچون‌ دیگر مقابر دورةه ایلخانی‌، در سرداب‌ زیرین‌ بنا قرار دارد.

در جانب‌ غربی‌ صحن‌ بقعه سید حمزه‌ مسجد عالی‌ و با شکوه‌ ظهیریه‌ قرار گرفته‌ است‌ که‌ مسجدی‌ است‌ مستطیل‌ شکل‌بدون‌ ستون‌ به‌ ابعاد 20*8 متر دارای‌ یک‌ گنبد بزرگ‌ به‌ قطر هشت‌ متر در وسط و در طاق و دو گنبد کوچکتر در سمت شمال و جنوب و یک مخارجه به ابعاد 8*4 متر در جانب غربی و در شاه نشین 4*1 متر و یک شاه نشین 8*1 متر درجانب‌ شرق‌. در چهار سوی‌ گنبد بزرگ‌ چهار منفذکوچک‌ جهت‌ روشنائی‌ و تهویة‌ مسجد تعبیه‌ شده‌ است‌. دو در کوچک‌ نیز از جانب‌ غربی‌ به‌ طور قرینه‌ به‌ دو مخزن‌ کوچک‌ بازمی‌شود. دور تا دور مسجد ازاره مرمری‌ خوش‌ رنگی‌ به‌ بلندی‌ 105 سانتی‌ متر دارد که‌ در قسمت‌ فوقانی‌ آنها آیاتی‌ با خط‌ ثلث‌بسیار زیبا به‌ طور برجسته‌ نقر‌ شده‌ است‌. طاقهای‌ مرمرین‌ محراب‌ در ورودی‌ روبروی‌ محراب‌ و دو مخزن‌ کوچک‌ که‌ در بالا از آنها نام‌ برده‌ شد همه‌ مزین‌ به‌ نقش‌ ترنج‌ ختائی‌، اسلیمی‌ و آیات‌ قرآنی‌ است‌.    

این‌ مسجد بیشتر به‌ مسجد «سید حمزه‌» دربین‌ مردم‌ معروفیت‌ دارد. سابقاً «قزللو مسجد» می‌گفتند و شاید علتش‌ مذهب‌ بودن‌ تمام‌ تزئینات‌ و کتیبه‌های‌ طاق‌ها، ازاره‌ها و رواق‌ها بوده‌ است‌.

بانی‌ این‌ مسجد و اضافات‌ آن‌ از قبیل‌ دارالشفاء و شبستان‌ و مدرس‌، ظهیرالدین‌ میرزامحمدابراهیم‌ پسرصدرالدین‌محمد، وزیر آذربایجان‌ بوده‌ که‌ بقعه‌ و مدرسة‌ سید حمزه‌ را تعمیر کرده‌ و مسجد مورد بحث‌ و متعلقات‌ ومنضمات‌ آنرا به‌ سال‌ یک‌ هزار و هشتاد و هفت‌ هجری‌ قمری‌ احداث‌ و موقوفات‌ زیادی‌ برای‌ حفاظت‌ و نگهداری‌ و ادارة‌امور مربوط‌ بدان‌ معین‌ کرده‌ است‌. این‌ موقوفات‌ به‌ نام‌ ظهیریه‌ معروفند.

قرار گرفتن بقعه امامزاده سید حمزه بن موسی بن جعفر(ع) در کنار مقبرة الشعرا قداست و معنویت خاصی به این مکان تاریخی و فرهنگی بخشیده است. نمونه های حجاری ظریف باقی مانده از این بقعه نشاندهنده عظمت بنای اولیه است که نزد مردم تبریز از اعتبار و ارزش والایی برخوردار بوده و اعتقاد به عزت و برکت آن باعث شده است که تنی چند از عارفان و بزرگان بنا به وصیتشان در جوار آن دفن شوند.

این مکان هم اکنون با اندکی بازسازی به زیارتگاه و معبد پر رفت و آمدی تبدیل شده است که زائران از نقاط مختلف استان و نقاط مختلف کشور به زیارت این سید جلیل القدر مشرف می شوند.

بنای نخست این بقعه به روایت سنگ مرمر بالای سر در صحن در سال 714 هجری قمری احداث شده و صاحب مقبره که سید جلیل القدر به نام ابوالحسن حمزه بن حسن بن محمد می باشد با 16 واسطه نسبتش به امام موسی بن جعفر(ع) می رسد.

بقعه این امامزاده بعد از سالها، در سال 1382 با تخصیص اعتباری معادل 681 میلیون ریال از محل اعتبارات استانی توسط سازمان میراث فرهنگی استان بازسازی و مرمت شد و با آیینه کاری داخل بقعه توسط سازمان اوقاف و امور خیریه استان اندکی احیا گردید اما هم اینک نمای خارجی این مکان به قدری آشفته و ناهمگون است که از دور برای هر رهگذری مشخص نیست، اما با این وجود داخل صحن همه روزه مملو از زائران است.

خبر مرتبط: دوربین آناج/ بقعه و مسجد امامزاده سید حمزه تبریز

آستان مقدس امامزادگان دال و ذال در تبریز
امامزادگان دال و ذال سلام الله علیهما بقعه شریف امامزادگان دال و ذال(ع) در محله مهادمین،کوچه میارمیار بین خیابان فردوسی و خیابان شمالی قرار دارد.

این بقعه مبارکه در ضلع غربی داخل مسجد میارمیار یعنی (مسجد الدار) و یا (مسجد دال و ذال) واقع شده است.
 

چون هشام بن عبدالملک بن مروان، به سادات علوی اذیت میکرد آنان ناچار به سایر بلاد متفرق شدند دو بزرگوار از انان به تبریز امدند مدتی مخفی بودند تا هواخواهان بنی امیه بر انان دست یافتند و در این مسجد شهیدشان کردند و بدار کشیدند.

لهذا اسم مسجد به (دار) و (دال و ذال) مشهور گردید. دال اشاره به اسم عبدالله بن جعفر و ذال اشاره به اسم مبارک عبدالله راس المذری پسر جعفر ثانی است و دال ذال از این جهت گفته اند که در پیش اعادی و ظالمان تصریح به اسم آنان نکنند و یا از جهت سهولت نام ایشان دال ذال گفته اند.
 

متاسفانه اطلاعات دقیقی درباره هویت و شخصیت صاحبان بقعه در دست نیست. منابع موجود اسم و نسب نامه آنها را با اختلاف بیان کرده اند. استناد این کتاب ها گاهی از روی تعصب و علاقه مولف به خاندان وحی و نبوت نشأت می گیرد و گاهی رویکرد به اعتقاد مردم دارد.

در بررسی اطلاعات موجود و اسناد دلیل کافی و وافی در مورد اینکه آنها فرزندان بلافصل جناب محمد حنفیه باشند، وجود ندارد. احتمال قریب به یقین آن دو بزرگوار از سلسله جلیله سادات و منتسب به رسول عزت و سرافرازی حضرت محمد (ص) بوده و مزار منورشان بیش از چند قرن است که محل توجه و علاقه عاشقان و علاقه مندان به آل الله است.

خبر مرتبط: دوربین آناج/ آستان مقدس امامزادگان دال و ذال در تبریز

امامزاده سید ابراهیم شتربان

بقعه امامزاده سید ابراهیم در شهرستان تبریز، در محله دوه چی (خیابان شمس تبریزی، محله شتربان) و در قبرستان قدیمی شتربان که به پارک و گردشگاه سید ابراهیم تبدیل شده است، قرار دارد.
 

بر اساس قرائن، تاریخ احداث بنای اولیه بقعه به سال های نخست وفات صاحب بقعه بر می گردد و معلوم نیست بقعه تاکنون چند بار تعمیر شده است. بر اساس نوشته اسرار علیشاه جناب فضلعلی خان سرتیپ در سال 13.2 ق آن را تعمیر کرده است. 

این که سید ابراهیم اولاد امام موسی بن جعفر (ع) باشد. دلیل قانع کننده ای در دست نیست.
 

صاحب تاریخ دنبلیان می نویسد که: شیخ ابراهیم حکمران آذربایجان بود. در زمان اوزون حسن در 870 وفات یافت و در محله دوه چی مدفون شد. الان گنبدی دارد مشهور به سید ابراهیم. مهم ترین قسمت این بقعه سنگی است که بر دیوار غربی بقعه نصب شده است و به سنگ بسم الله مشهور است. به ابعاد 25/1× 70/3 تاریخ حجازی 1270 قمری است . در قاهره نوشته شده و اثر میرزای سنگلاخ است که به جهت قبر پیامبر اکرم به دربار عثمانی برده بود ولی در اثر بی توجهی سلطان عثمانی آن را به تبریز آورد و بالاخره خود میرزا و سنگ بسم الله در بقعه سید ابراهیم ماندگار شد.

خبر مرتبط: دوربین آناج/ آرامش و معنویت خاص در امامزاده سید ابراهیم تبریز

امامزاده عون بن علی تبریز

عون بن علی که عینالی و عینال–زینال نیز خوانده می‌شود، کوه و آرامگاهی بر فراز رشته‌کوه سرخاب در شمال شهر تبریز است. از نظر تاورنیه در سفرنامهٔ خود، پیش از ورود اسلام به ایران در محل کنونی آرامگاه عون بن علی، آتشکده و عبادتگاهی بوده که پس از اسلام به زیارتگاه تبدیل شده‌است.
 

حافظ کربلایی نیز در واپسین سال‌های سدهٔ دهم هجری، این مکان را محل بافندگی دو برادر دانسته‌است. پس از سدهٔ دهم هجری، یکی از تکایای درویشان نعمت‌الهی در محل فعلی آرامگاه عون بن علی بوده‌است.

آرامگاه عون بن علی که به «عینالی» و «عینال، زینال» نیز معروف است، از بناهای تاریخی شهر تبریز و مربوط به دورهٔ ایلخانان است. این آرامگاه که بر فراز رشته‌کوه سرخاب بنا شده، به شیوهٔ ایلخانی ساخته شده‌است. بنای آرامگاه از ۹ اتاق، ۶ گنبد، هشتی و ایوان تشکیل یافته و در دورهٔ قاجار برای جلوگیری از تخریب آن، اتاقی در سمت شمال بنا احداث شده‌است.
 

آرامگاه عون بن علی تا سدهٔ نهم هجری سالم بوده و در این دوره براثر حملهٔ نیروهای امپراتوری عثمانی به‌طور کلی ویران شده‌است. این بنا در دورهٔ شاه عباس یکم ازنو ساخته شد؛ ولی دیری نپایید که زمین‌لرزهٔ سال ۱۱۹۳ هجری آن را به شدت تخریب کرد. در واپسین سال‌های سدهٔ سیزدهم هجری، قهرمان میرزا بنای آرامگاه را مرمت نمود.

بنابر گفتهٔ درویشان، دو تن از فرزندان علی بن ابی‌طالب به نام‌های «عون بن علی» و «زید بن علی» در این مکان آرمیده‌اند. اگرچه در تحقیقات انجام‌یافته در محوطهٔ آرامگاه مشخص شده که این دو فرد از فرزندان نخستین امام شیعیان نیستند و به احتمال زیاد از دوستداران وی بوده‌اند. این بنا در گذشته بیش‌تر به منظور انجام مراسم‌های مذهبی کاربرد داشته‌است.

یادمان ۸ تن از شهدای دفاع مقدس در کنار آرامگاه عون بن علی قرار گرفته‌است. بنای این یادمان از سال ۱۳۸۱ خورشیدی آغاز شده و در ۳۰ شهریور ۱۳۸۵ خورشیدی به بهره‌برداری رسیده‌است.

از مشخصات بارز بنای یادمان شهدای گمنام می‌توان به رعایت سبک آذری، رعایت سبک آرامگاه‌های ایران، استفاده از شعرهای محمدحسین شهریار، استفاده از نقش‌های اسلامی، استفاده از حرف هشت و قرارگرفتن بنا در امتداد مسیر قبلهٔ وادی‌رحمت اشاره کرد.

ˈامامزاده سیدمحمد کججانیˈ، یکی از مکان های مذهبی معروف تبریز، روزانه پذیرای صدها انسان خسته دل و عاشق و دوستدار امامت و ولایت است که این مکان مقدس را به یکی از مقاصد گردشگری مذهبی در استان آذربایجان شرقی تبدیل کرده است.


این امامزاده که طی سال های اخیر به همت اداره کل اوقاف وامور خیریه استان به شکل زیبایی مرمت و ساماندهی شده، علاوه بر روزهای عادی هفته، روزهای سه شنبه پذیرای انبوه زایران و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) از اقصی نقاط استان و سایر شهرهای کشور است.

امامزاده سیدمحمد کججایی در روستای کججان در 15 کیلومتری جنوب شرقی شهر تبریز در جوار گورستانی که قدمت آن به قرون ششم و هفتم هجری قمری می رسد، واقع و سنگ نوشته های مقبره های آن شاهکاری از هنر حجاری به شمار می رود.

ˈ خواجه سیدمحمد کججاییˈ از عرفای متقی و مورد احترام زمان خود بود که نسب وی با 14 واسطه به چهارمین امام شیعیان می رسد که در ذی حجه سال 677 هجری قمری و به سن 63 سالگی در دوران حکومت آباقاخان از ایل مغول دارفانی را وداع و در محل کنونی امامزاده تدفین گردید.

مرقد این عارف دلسوخته به بلندی یک متر در میان نرده زیبایی از سنگ مرمر قرار گرفته و در پای میله مزبور کتیبه ای با مضمون ˈ الله، هذا روضه الفقیر الی الله الکبیر، محمدبن الحاج صدیق بن محمد، فی ذی الحجه سنه سبع و سبعین وستمائه ˈ با حروف نستعلیق به طور برجسته منقوش است.

این مرقد تا سال 1378 شمسی در درون بقعه کوچک از قطعه سنگ های گورستان قرار داشت که به همت اداره اوقاف و امور خیریه استان و مردم خیر و از محل نذورات مردمی بازسازی و وسعت کنونی این امامزاده به بیش از یک هکتار می رسد.

حیاط بقعه به مساحت سه هزار و 685 مترمربع در ضلع جنوبی حرم واقع است که زایران پس از گذشتن از آن از دو باب ورودی جداگانه برای بانوان و آقایان وارد حرم می شوند که وسعت آن 250 مترمربع است.

این امامزاده هم اکنون به یکی از مراکز بسیار مهم مذهبی و گردشگری دینی مردم آذربایجان شرقی و تبریز تبدیل و در این زمینه آژانس های گردشگری نیز وارد عرصه شده و برای اعزام زایران فعالیت های گسترده ای را صورت می دهند.

خبر مرتبط: دوربین آناج/امامزاده سید محمد کججانی

در تمام فصول سال زائرین جهت زیارت مرقد مطهر این سید جلیل القدر از شهرستان مراغه و شهرستانهای اطراف آن به این مکان مقدس می آیند.در ایام محرم و صفر و روزهای ولادت و شهادت ائمه اطهار بقعه سید ابراهیم (ع)پر از عاشقان عصمت و طهارت و ولایت می شود.
این امامزاده در فصول بهار وتابستان شاهد حضور اردوهای مختلف دانشجویی و نیز تورهای سیاحتی و زیارتی است.طبیعت زیبا و دست نخورده اطراف بقعه با باغات سر سبز و دل انگیز و رودخانه ای که از کنار بقعه همیشه جاری است پذیرای هزاران نفر از دوستداران اولیاء الله و همچنین طبیعت پاک می باشد.این بقعه شریف آرامگاه سید جلیل القدر حضرت امامزاده ابراهیم ابن حسن ابن قاسم ابن عبد الله ابن حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام می باشد.
امامزاده سید اسماعیل میانه در ضلع جنوبی مسجد جامع میانه، بقعه ای وجود دارد که به مقبره کمال الدین نیز مشهور است. این بقعه متعلق به امامزاده اسماعیل و دارای گنبدی پوشیده از کاشی های فیروزه رنگ است.


از بنای اولیه امامزاده تنها کتیبه ای بر بالای سر در بنای فعلی باقی مانده که تاریخ 1258 ه.ق و اسم بانی بنا، به نام "مشهدی بایرامعلی بن عوض "بر رویآن حک شده است. مناره ی بلندی به ارتفاع 13 متر در صحن بقعه وجود دارد که دارای دو کتیبه ی سنگی است.

خبر مرتبط: دوربین آناج/امامزاده اسماعیل (ع) میانه

بقعه متبرکه امامزاده احمد در شهر مرند و در امتداد خیابان سردار ملی واقع شده است بنای بقعه در دامنه مرتفع احداث گردیده که مشرف به شهر مرند است.

ورودی ساختمان امامزاده از قسمت شرقی میباشد که با پله هایی به کفشکن منتهی میشود سمت چپ کفشکن ورودی حرم مطهر امامزاده احمد است.


در مورد نسب امامزاده سید احمد(ع) علامه نسابه ابوالحسن العمری از شخصیتهای قرن پنجم هجری قمری مینویسد: (سید جلیل القدر و عظیم الشان احمد بن ابراهیم المرتضی ابن امام موسی کاظم (ع) در مرند سکنی گزیده است.

به احتمال قوی سید ابراهیم پسر برادر حضرت امام رضا (ع) جزو همراهان سپاه شاهچراغ بوده که پس از تفرق سپاه مذکور سید احمد به مرند رفته و در این شهر زندگی نموده و صاحب فرزندانی نیز شده است تا اینکه در اخر نیمه نخست قرن سوم حدود سالهای 250-245 ه-ق در شهر مرند وفات یافت و در این مکان به خاک سپرده شده است.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی آناج