- چهارشنبه ۲ مهر ۹۳
بقعه باشکوه این امامزاده در حدود 40 کیلومترى غرب اسفراین و 8 کیلومترى جنوب غرب روستاى کوران قرار گرفته است. این بنا معروفترین و قدیمىترین مزار شهرستان اسفراین و مشهور به احمد رضا است.
بنا با هیبتى سترگ، به دور از آبادى و در میان دشت نسبتاً گرمى، انسان را به دیدار خود فرامىخواند. شکل بنا، عبارت از مستطیل عظیمى است که طول آن 29 متر و عرض آن 19 متر مىباشد. در چهار جهت اصلى بنا، چهار ایوان بزرگ تعبیه گردیده است. ایوان شرقى و غربى به صورت قرینه ساخته شده، لیکن ابعاد آن متفاوت است. ایوان شرقى 3×5 و ایوان غربى 5/3×5 متر مىباشد. دو ایوان شمالى و جنوبى کاملاً قرینه و داراى ابعاد 4×3 متر است.
در جبهة شرقی و غربی بنا، دو تالار عرضی موجود است. ایوان شرقی به تالار عرضی شرقی و ایوان غربی به تالار عرضی غربی باز می‌شود. این دو تالار نیز قرینه و دارای ابعاد 4×16 متر هستند.
در هر یک از این تالارها، چهار طاق‌نمای ساده دیده می‌شود. هر تالاری دارای یک دهانة قوس گهواره‌ای است که سقف را به دو بخش تقسیم کرده است و بدین طریق، بر روی هر بخش، یک گنبد عرقچینی تعبیه کرده‌اند. در طرفین هر یک از ایوان‌ها، اتاق کوچکی برای اقامت زائران یا متولیّان در نظر گرفته‌اند. بر اثر تعمیرات دورة قاجار، قوس جناغی ایوان غربی را اندکی بازتر کرده و به جای جرزهای طرفین ایوان، دو گلدستة آجری نیم‌پر (گلدسته‌های کاذب) ایجاد کرده‌اند. امروزه، زائران این بقعه، از طریق ایوان و ورودی شرقی به تالار عرضی و از آنجا به داخل اتاق مقبره راه می‌یابند. اتاق مقبره به صورت مربع و هر ضلع آن 40/6 متر است که به وسیلة دو پنجرة کوچک در حاشیة گنبد روشن می‌گردد. طرح مربع داخل به وسیلة گوشواره‌هایی، به دایرة وسط تبدیل شده است. از اتصال گوشواره‌ها نیز نیم‌گنبدهای کوتاهی پدید آمده است که از اختصاصات معماری این بنا به شمار می‌رود. در اتاق مقبره، منبر سه پلة کوچکی دیده می‌شود که همزمان با صندوق چوبی در اواخر دورة قاجار ساخته شده است. در داخل تالارهای عرضی و همچنین در اطراف بنا، قبور متعددی از اشخاص و اعیان با نفوذ محلی موجود است که به عصر صفوی مربوط می‌شود.
این بنا به شمارة 5947 و در تاریخ 8/5/1381 به ثبت آثار ملّی رسیده است، و در سالیان اخیر توسط میراث فرهنگی مرمّت اسامی شده است.
از دیرباز این مکان به مدفن احمد بن موسی، برادر بزرگوار امام رضا انتساب دارد.
قدیمىترین مدرکى که مدفن احمد بن موسى را در اسفراین بیان می‌کرد، ابو جعفر محمّد بن على بن هارون بن ابى جعفر محمّد بن هارون بن ابى جعفر محمّد بن جعفر الدقّاق بن محمّد بن احمد بن هارون بن امام موسى کاظم ، مؤلّف کتاب لبّ الانساب، است که به شریف النسّابه ابو جعفر محمّد الموسوى الهارونى، و نسّابة النیشابورى مشهور است، وى نسّابهاى ماهر، فقیهى جلیل القدر، و مورّخى عالىمقام و یکى از رجالیّون به نام شهر نیشابور بود؛ وى در همین شهر در شوال سال 549 هـ . ق به دست غزان به شهادت رسید.
سیّد محسن امین، پس از ذکر اقوال مختلف در مدفن احمد بن موسى ، مىنویسد:
«از کتاب لبُّ الانساب ـ اثر ابو جعفر محمّد بن هارون موسوى نیشابورى ـ نقل شده، آن جا که گوید:
احمد در دارالسلام بغداد ساکن بود و چون جریان وحشت زاى شهادت برادرش على بنموسى الرضا را شنید، بسیار غمگین شد و سخت بگریست و از بغداد به خونخواهى برادر بیرون شد؛ در حالى که سه هزار نفر از فرزندان ائمّه طاهرین همراه او بودند و همه قصد داشتند با مأمون پیکار کنند. و چون به قم رسیدند، حاکم قم که از طرف مأمون نصب شده بود، با آنان جنگید و گروهى از آنان شهید و در همان جا دفن شدند و آرامگاه جمعى از آنها زیارت مىشود. و چون به اسفراین از اطراف خراسان رسیدند، در زمین شوره زارى میان دو کوه فرود آمدند. عمّال مأمون عبّاسى بر آنان حمله کردند و با آنان جنگیدند و همه را کشتند. در نتیجه، احمد بن موسى در آن جا به شهادت رسید و در همان محل دفن شد. و قبرش در آن جا زیارت مىشود. بعضى از نسب شناسان معتقدند که، قبر احمد در شیراز است و این قول از اشتباهات مشهور عامّه است.»
از طرفى، قدیمىترین مدرکى که قبر موجود در شیراز را از آنِ احمد بن موسى المبرقع بن امام جواد مىداند، علّامه نسّابه، ابو نصر بخارى متوفّاى 341 هـ . ق است که کتابش را در سال 294 هـ . ق یعنى 91 سال پس از وفات احمد بن موسى تألیف کرده و مىنویسد: «احمد بن موسى بن محمّد التقى بن على الرضا مدفون بشیراز مات بها بعد نقله من قُم إلیها.»
بنابراین شخصیّت مدفون در شیراز نوه امام رضا است، نه برادر بزرگوار آن امام! جمعى از محقّقان من جمله، نگارنده، معتقد است که احمد بن موسى در اسفراین مدفون مىباشد نه شیراز! بقعه مزبور در اسفراین به بقعه احمد رضا شهرت دارد و این به علّت مهاجرت احمد بن موسى جهت ملاقات و دیدار امام رضا در خراسان است.
- ۱۹۳۱
- ادامه مطلب
