مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة قدیمى و تاریخى این امامزاده در خارج از روستاى بیرک و باش محلّه و در بالاى کوهى مشرف به روستا با چشم انداز فوق العاده زیبا، در 42 کیلومترى جنوب غربى شهر فاروج واقع شده و به شاهزاده علی مشهور است.

شالوده بنا از سنگ لاشه و ملاط گچ و آهک ساخته شده و شباهت زیادى به بقعه امامزاده عبدالرحمن خرق دارد. بقعه از خارج به‏صورت برج هشت ضلعى با گنبد توپى است. اما از داخل به‏صورت مربّع و به ابعاد 7×7 متر است که داراى چهار صفّة کوتاه به ارتفاع 3 متر مى‏باشد که در جانب غرب و شرق آن دو پنجره طرّاحى شده و پنجره شرقى به جهت وزش باد تند، مسدود شده است.

بر بالاى این ایوانچه‏ها، یک فضاى هشت ضلعى با کمک گوشواره‏ها ساخته شده و چهار زاویة آن را با ایجاد فیلپوش به دایره تبدیل نموده‏اند تا در نتیجه گنبد بنا بر آن استوار سازند. این گنبد از داخل به‏صورت عرقچینى به قطر 4 و ارتفاع 2 متر و از خارج به ارتفاع بیش از 20/3 متر مى‏باشد. زیر گنبد با نقوش اسلیمى و رنگهاى گیاهى نقّاشى شده، که بیشتر رنگ‌های آن قرمز، آبی و سبز است و نقش‌ها، گل و بوته می‌باشد.

در وسط بقعه، ضریح چوبى مشبکى به ابعاد 5/1×2 متر قرار دارد که بر روى تاج آن در جانب جنوب، کتیبه ذیل کنده کارى شده است: «بسم‏اللَّه الرحمن الرحیم و به نستعین، السلام علیک یا خیر خلق‏اللَّه، السلام علیک یا صفى‏اللَّه، السلام علیک یا محمّد بن عبداللَّه، السلام علیک یا امیرالمومنین وصى رسول‏اللَّه، السلام علیک یا فاطمة سیّدة نساء العالمین، السلام علیک یا سبطى الرحمه و سیّدى شباب اهل الجنه، السلام علیک یا على بن الحسین زین‏العابدین، السلام علیک یا شاهزاده على بن سیّد الساجدین على بن الحسین ‰، یا امامزاده واجب التعظیم و رحمةاللَّه و برکاته فى سنه 3/2/1339 مطابق با 26 رمضان 1379 قمرى از صنعت استاد مراد، رمضان محمّدى شیروانى التماس دعا از همه زائرین دارم.»

در جانب جنوب بقعه، ایوانى به ابعاد 5/2×60/4 متر و به ارتفاع 5 متر با طاق رومى گچکارى شده، به بقعه ملحق شده که قسمتى از آن قدیمى و بخش دیگر تازه ساخت است. ضخامت بخش قدیمى که توسّط یک دالان قریب به 20/3 سانتى مترى به حرم راه مى‏یابد، بیش از 5/2 متر است که بتواند گنبد بنا را تحمل نماید. در مقابل ایوان بقعه، و به فاصله 40 مترى آن، صورت قبرى بر روى یک سکّوی یک مترى قرار دارد که به اعتقاد اهالى، از آنِ خواهر امامزاده على و بنام زینب خاتون است، در شرق اتاق مرقد، اتاقى به عنوان مسجد و یا شبستان وجود داشت که بر اثر رطوبت و نیز وزش باد تند تخریب شد. در صحن نسبتاً بزرگ بقعه که قریب به 1500 متر مربّع است. 6 واحد زایرسرا و آشپزخانه و سرویس‏هاى بهداشتى قرار دارد. امامزاده داراى 20 هکتار موقوفه باغ سیب و گردو و زرد آلوست و علاوه بر آن 2 هکتار نیز زمین کشاورزى دارد.

 محمّد جابانى درباره این امامزاده و مراسم کشتى‏گیرى آن مى‏نویسد: «مقبره شاهزاده على در یکى از بلندى‏هاى مسیر ده قرار گرفته که روز چهاردهم فروردین محلّ زورآزمائى پهلوانان است.»

این بنای ارزشمند بخاطر سبک بنای آن که از سنگ و
آهک استفاده شده، متعلّق به قرون هفت و هشت هجری است و
به شمارة 23257 و در تاریخ 18/06/1387 به ثبت آثار ملّی رسیده است.

بر اساس شهرت محلّى و نیز کتیبه روى صندوق و اعتقاد اهالى، شاهزاده على، فرزند بلافصل امام على بن الحسین زین‏العابدین‰ و برادر امامزاده حسین الاصغر مدفون برزنین در نیشابور است که یقیناً این ادّعا منشا صحیحى ندارد. زیرا چنانچه در کتاب مزارات نیشابور نوشته شد، شخصیّت مدفون در بقعه شاهزاده حسین اصغر برزین سیّد ابوعبداللَّه حسین بن ابى الحسن على بن ابى العباس احمد بن زید بن احمد بن عیسى بن یحیى بن حسین ذى الدمعه بن زید الشهید بن امام على بن الحسین السجاد‰ است که معروف به زیدى بوده است. او مردى فصیح و از محدّثان بزرگ نیشابور به حساب مى‏آمد. اتّفاقاً برادرى دارد بنام ابوالحسین على که مدّتى امامِ مسجدِ جامع کوفه بوده است. بعید نیست که شاهزاده على مدفون در روستاى بیرک همین ابوالحسین على، برادر ابو عبداللَّه حسین مدفون در روستاى برزنین باشد. بر این اساس نسب شریف شاهزاده على با هشت واسطه به امام سجّاد‰ منتهى مى‏شود. از آنجایى که نام پدر وى ابوالحسن على بوده از اینرو گمان کرده‏اند که وى فرزند امام سجّاد‰ است کما این‏که همین توهّم درباره شاهزاده حسین نیشابور است.

بیهقى وفات ابوعبداللَّه حسین را عصر روز یک شنبه 12 جمادى الاول سال 392 هـ . ق ذکر مى‏کند. اما محل دفن او را در شهر نیشابور در مقبره حیره مى‏داند و مى‏نویسد که سیّد ابوالحسن محمّد محدّث بر جنازه او نماز خوانده است. بنابر این مى‏توان احتمال داد که شاهزاده على نیز در آخر همین دهه وفات
یافته باشد.

از طرفى شخصیّت دیگرى به همین نام در نیشابور سکونت داشته که او از نزدیکان حسن بن زید داعى بوده است. برخى احتمال قوى داده‏اند که وى در بقعه شاهزاده حسین نیشابور مدفون شده باشد، او سیّد ابو عبداللَّه حسین طبرى محدّث بن داود بن على النقیب بن عیسى بن محمّد البطحانى بن قاسم بن حسن بن زید بن امام حسن‰ است که علاوه بر داشتن برادرى بنام على، فرزندى بنام ابوالحسن محمّد المحدّث داشت که بر جنازه ابوعبداللَّه حسین محدّث سابق الذکر نماز گذارده است. از آنجایى که این خاندان در حکومت حسن بن زید داعى ـ مؤسّس دولت علویان ـ نقش بسزایى داشته‏اند، بعید نیست. ابوعبداللَّه حسین طبرى محدّث پس از متوارى شدن به برزنین پناه آورده و در همانجا وفات یافته باشد.