مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در بیست کیلومترى غرب شهر پاوه، در روستاى هجیج که منطقه‌ای صعب و در کنار رودخانة سیروان قرار دارد، واقع شده و در سال‏هاى اخیر بناى این بقعه به صورت چهار طاقى آجرى توسّط ادارة اوقاف احداث شده است. در گذشته، مقبرة این امامزاده، بنایى سنگى و قدیمی بود.

پیش نمازان روستاى هجیج، دربارة نام و نسب این امامزاده به نقل از «بحرالانساب» مى‏گویند: نامش عبیداللَّه و فرزند حضرت امام موسى کاظم‰ است و پس از شهادت پدر در زمان هارون الرشید، با یکى از برادرانش به نام امامزاده اسماعیل به این منطقه پناه آورده است. بعدها برادرش به «اسپریس» یکى از روستاهاى اطراف پاوه عزیمت کرد و او در هجیج ماندگار شد. اندک اندک یارانى به دور او جمع شدند.

نقل است که امامزاده کوسه بوده و از پریشانى اوضاعش میل به ازدواج نداشته است و یاران او نیز تا و قتى که او زنده بود، ازدواج نکردند. مردم منطقه به امامزاده کوسه، سلطان عبیدالله و سیّد عبیدالله نیز می‌گویند و کشف و کرامات و خوارق عاداتی برای او نقل می‌کنند. برای اثبات این دیدگاه، نگاه کوتاهی به شرح حال عبیدالله خواهیم پرداخت.

برای اثبات این ادّعا، نگاه کوتاهی به شرح حال عبیدالله بن موسی خواهیم کرد.

عبیدالله بن موسی ‰ : کنیه‌اش ابومحمّد و مادرش ام ولد بود. وی نیز مانند سایر فرزندان امام موسی کاظم‰ دارای فضایل و مناقبی بوده است. به سیّد موسوی خالص شناخته می‌شد. کسی در حسب و نسب وی تردیدی نداشت. متأسفانه از تاریخ تولد و وفات عبیدالله بن موسی‰ اطلاع دقیقی در دست نیست. سیّد حسن براقی در «تاریخ کوفه» وفات آن بزرگوار را در این شهر می‌داند و جمعی از مورّخان نیز این قول را پذیرفته‌اند. اما سیّد عبدالرزّاق کمونه پس از اشاره به این قول می‌نویسد: من غیر از «براقی» کسی را نیافتم که قبر او را مشخّص و معیّن کرده باشد. دامنة یافته‌های نگارنده برای اثبات این ادعا محدود است. از طرفی فقر منابع و اطلاعات تاریخی دربارة زندگانی عبیدالله ما را از ارائه تصویر شفافی از زندگانی او ناتوان ساخته است. تنها علمای انساب به ذکر فرزندان و اعقاب وی در کتبشان بسنده نموده‌اند. ابوالحسن عمری می‌نویسد که آن بزرگوار سه دختر و هشت پسر به اسامی زیر داشته است؛ بنابراین آنچه در منطقه هجیج مبنی بر عدم ازدواج امامزاده عبیدالله مطرح است، صحّت ندارد.

اسماء، زینب، فاطمه، ابوجعفر محمّد یمانی، ابوالقاسم جعفر ملقّب به اباسیّده که در مراغه می‌زیست، قاسم معروف به شاشه، ابومحمّد علی، موسی، حسن، حسین و احمد از فرزندانِ عبیدالله هستند. از نسل او در شهرهای همدان، کوفه، مصر، شیراز، مراغه، آذربایجان پراکنده می‌باشند و سادات «دستغیب»، «دشتی»، «آل تلغر» و «گلچشم» نسب خود را به او ختم می‌نمایند. در ایران مزاراتی منسوب به فرزندان عبیدالله بن موسی ‰ مشهور است که از جمله آنان بقعه بیاضه که به ابومحمّد ابراهیم بن محمّد الیمانی بن عبیدالله بن امام موسی کاظم ‰ در اصفهان و سکینه خاتون در اراضی جنّت آباد قم، روبروی مسجد مقدّس جمکران است. و همچنین از نسل او «أحمد الشعرانی بن ابراهیم بن محمّد الیمانی» است که به دست قرامطه به شهادت رسیده و ابوعبدالله حسین بن ابراهیم بن محمّد یمانی نیز در شهر ری به شهادت رسیده، و همچنین می‌توان به موسی بن جعفر بن محمّد بن ابراهیم بن محمّد یمانی معروف به صاحب طوق نام برد که در آذربایجان قیام نمود و به شهادت رسید.

شخصیّت مدفون در این بقعه: در صفحات بالا اشاره شد که عبیدالله بن موسی ‰ به ایران مهاجرت ننموده
و دارای نسل نیز بوده است، از طرفی اسماعیل بن
موسی ‰ نیز در مصر وفات یافته است. بنابراین به هیچ وجه ادّعای اهالی با منابع متقن انساب سازگاری ندارد.

به نظر می‌رسد شخص مدفون در این بقعه عبیدالله بن علی الدینوری بن حسن بن حسین بن حسن الأفطس بن علی الاصغر بن امام سجّاد ‰ است که از سادات بزرگوار دینور به شمار می‌آمده است.

علّامه نسّابه ابن طباطبا از اعلام قرن پنجم هجری، ضمن واردین به دینور، ابوالحسن علی بن حسن بن حسین بن حسن الأفطس را نام می‌برد و می‌نویسد: مادرش کنیز بود و فرزندانش طاهر، حسن، حسین، ابوجعفر محمّد، عباس، احمد، ابوطالب حمزة الشعرانی، زینب، سکینه، قاسم، اُمّ محمّد، ابوالفضل عبدالله، ابوالحسین عبیدالله، یحیی، اُمّ کلثوم، جعفر و محمّد نام داشتند.

ابن طباطبا، ابوالفضل را کنیه عبیدالله ذکر نموده که در کتب انساب این کنیه متعلّق به عبدالله است. بنابراین علی دینوری یک فرزند بنام عبدالله و یک فرزند بنام عبیدالله داشته که در گفتار ابن طباطبا تصحیف شده است.

مؤلّف کتاب التذکرة فی انساب المطهرة، عبیدالله را از فرزندان علی دینوری ذکر نموده و برای وی اعقابی قایل شده است.

سیّد مهدی رجایی ضمن اشاره به نام ابوالفضل عبیدالله می‌نویسد: «له اعقاب کثیرة»؛ او دارای نسل زیادی است. ابن مهنّا فرزندان عبیدالله را چهار تن و به اسامی: علی، محمّد، یحیی و احمد ذکر می‌کند.

و ابوطالب مروزی نسّابه نیز عبیدالله را از فرزندان علی دینوری نوشته است و اضافه می‌کند (ولهم اعقاب کثیرة).

بنابراین می‌توان ادّعا نمود که عبیدالله بن علی الدّینوری با یکی از برادران خود به منطقه پاوة امروزی مهاجرت نمود و جهت تبلیغ شیعه همّت گماشته و بعدها به جهت عدم اطّلاع به فرزند امام هفتم ‰ مشهور شده است.

پدر بزرگوار سیّد عبیدالله: پدر بزرگوار امامزاده عبیدالله، ابوالحسن علی دینوری است که عالمی فاضل، و ادیبی فصیح و مبارزی شجاع بود. او امارت شهر مدینه را به عهده داشت و در همین شهر با دختر عموی پدری خود ازدواج کرد و مادرش نیز اُمّ الحسین بنت علی بن علی بن حسن الأفطس بود. او در سال 189 در مدینه بدنیا آمد و در سال 274 هـ . ق در دینور در سن 85 سالگی وفات یافت. هجرت او به دینور به امر امام جواد ‰ بوده و دارای 15 پسر بود که از 13 نفر آنان نسل باقی مانده است. او به زهد و تقوی آراسته و سرسلسله سادات حسینی کرمانشاه، اصفهان، همدان است و بسیاری از سادات کشورهای افغانستان، مصر، بحرین، و عربستان و تفلیس و مدینه به او نسب دارند.

ابوالحسن عمری نسّابه می‌نویسد: از تعلیقات استادم ابوعبدالله ابن طباطبا یافتم که نوشته بود، بعد از رحلت حضرت ابوالحسن، امام هادی ‰ از وجوهات ایشان 000/50 دینار علی دینوری بوده است.

چله خانه هجیج: این بنا در مرکز روستای هجیج واقع شده و مشهور است که در قرن دوّم هجری توسّط
سیّد عبیدالله برادر امام رضا ‰ ساخته شده است. این مکان محلّی برای عبادت سید عبیدالله و هفت مریدش ساخته شده است. بنا به سبک مساجد اولیه اسلامی بسیار ساده و بدون تزیینات است. این بنا دارای چهارستون در وسط است که ضلع شمالی این بنا را صخره پوشانده است. در ورودی این بنا یک راهرو قرار دارد که پس از عبور از راهرو وارد یک فضای مستطیل شکل با سقف کوتاه می‌شویم. تا سال 1375 این بنا بعنوان مسجد مرکزی مردم روستا مورد استفاده بوده است اما در سال 1375 به همّت مردم روستا مسجدی دیگر در بالای چلّه خانه ساخته شد.