مزارات ایران و جهان اسلام

گنبد آن با گردنى بسیار بلند، از تناسب خوبى برخوردار است. در داخل بقعه، چند سنگ قبر با حجّارى‏هاى جالب دیده مى‏شود. سه سنگ قبر در این بقعه متعلّق به سه شاعر شوشترى به نام‌هاى ملا مهدى، ایمن و شباب قرار دارد.

در ورودى حیاط بقعه رو به شمال است و بر پیشانى سر در ورودى، لوحى از سنگ سفید نصب شده و کتیبه‌اى بر آن منقور است که تاریخ تعمیر بنا را به دوران محمّد شاه قاجار و به هنگام حکومت معتمد الدوله منوچهرخان نشان مى‏دهد.

به علّت همین تصرّفات نامعقول، کتیبه امروز دیگر نه تنها ظرافتى ندارد، بلکه قابل درست خواندن هم نمى‏باشد. کتیبه در هشت سطر و داراى 22 مصراع یعنى 11 بیت و یک سرلوحه است به این شرح:

«السلطان بن السلطان محمّد شاه غازى، بامن این بناى بهشت نشان، معتمد الدوله العلیه منوچهر خان در زمان خسرو عادل محمّد شاه را کرد ـ کز عدالت ملک ویران آنچه بود آباد کرد ـ در زمان خان منوچهر آنکه از شایستگى ـ معتمد او را به دولت پادشاه را رد کرد ـ هم به خیرات... دست طبعش سعى کرد ـ هم به تعمیر دل ویران کفش امداد کرد ـ هر خرابى بود در ایران از او آباد شد ـ خاصه ملک تستر از غیرت خود شاد کرد ـ مرقد فرزند کاظم را امام هفتمین ـ کرد آباد آنچنانش قطب او کار کرد ـ بقعه سیّد محمّد را کنار شط شوش ـ کاظمینى در کنار دجله بغداد کرد ـ بهر سرکارى او لطف على خان را گماشت ـ امتثال خسروى بر بیستون فرهاد کرد ـ چون شهاب اندیشه تاریخ اتمامش نمود ـ عقل دور اندیش او را اینچنین ارشاد کرد. کن از بهر تاریخش بناى جاودان ـ بقعه سیّد محمّد معتمد آباد کرد 1257 هـ . ق».

در زیر پنجرة مشبک گچى نورگیر، کتیبه‌اى به خط ثلث با رنگ آبى نیلى بر لوحة سنگى نقر شده که تاریخ تعمیر مجدد بنا را سال 1310 هـ . ق ذکر نموده است.

گنبد بقعة سیّد محمّد گیاهخوار، شلجمى و سبک کاشی‌کارى خراسانى و تاریخ 1324 هـ . ق بر نوار سفید رنگ کاشى دور پایه‏هاى مدور گنبد خوانده مى‏شود «... و در سال 1257 هـ . ق منوچهر خان معتمد الدوله جنب حرمش عمارتى عالى بساخت که در تاریخ بنایش گفته‏اند:

پاى بنا چــون برون آمد  از آن گفتا خرد

معتمد این بقعه را از جد و جهد آباد کرد

نسب شریف‏: چنان‌که در اشعار کتیبه گذشت، مدفون در بقعه را از فرزندان امام موسى کاظم معرفى نموده که نمى‏توان این مدعا را پذیرفت، زیرا در میان فرزندان و نوادگان آن حضرت، شخصى به این لقب شهرت نداشته است.

مرحوم علّامه حرز الدّین معتقد است که وى همان عابد محمّدى است که شیخ بهائى در کتاب نان و حلوا به آن اشاره داشته که مى‏نویسد:

بر یکى عـابد در آن صحرا گذشت

شکر گویان کش میسر گشت قوت

اما بر فرض صحت این قول [که بدون شک اشتباه است‏] هیچ وجهى بر ذفن وى در این مکان نیست و از طرفى قریب چهار صد سال از باز سازى بقعه از سوى شاهان صفوى این بنا به سیّد محمّد گیاهخوار از نسل یکى از معصومان انتساب داشته است. بعید است از علّامه حرز الدّین به خاطر وجود چند بیت شعر در خصوص یک عابد در صحرایى از شوشتر وى را به این مزار اطلاق و انطباق نماید.

در میان سادات و طالبیونى که به گیاه یا پدر گیاه و علف مشهور است، تنها سیّد عمشلیق، أبو الحشیش محمّد بن جعفر بن عبداللَّه الاکبر ابن جعفر بن اسحاق الاشرف ابن على الزینبى ابن عبدالله الجواد ابن جعفر الطیار ابن أبى طالب است که علماى انساب از محل سکونت او سکوت اختیار نموده‏اند، اما با توجّه به این‌که فرزندان و نوادگان او در کوفه و بصره مى‏زیسته‏اند، و با توجّه به این‌که استان خوزستان در قرون وسطى اسلامى با این دو شهر از کشور عراق ارتباط تنگاتنگ داشته، و با وجود مزار منسوب به سیّد محمّد گیاهخوار در شوشتر، و این‌که ترجمة ابوالحشیش به معنى پدر گیاه است و منطبق با خفته در این مزار از حیث نام و کتیبه و لقب دارد، لذا احتمال بسیار قوى داده مى‏شود که وى در این مکان مدفون باشد، این همان نسب نامه‏اى است که مؤلف کتاب نسب نامة امامزادگان ایران برگزیده است.

گزارشى از جسد تازة امامزاده‏: جناب آقاى على اکبر مهدى پور در کتاب اجساد جاویدان، گزارشى از پدیدار شدن جسد تازة علماء، امامزادگان و صلحاء جهان اسلام، خصوصاً در ایران دارد، دربارة این امامزاده و کشف جسد تازة او مى‏نویسد:

«در بیرون شهر شوشتر، امامزادة مجرب و مورد توجهى بود که به امامزاده سیّد محمّد گیاهخوار معروف است.

این امامزاده، در اثر توسعة شهر، الآن متصل به شهر شده و در محلات شوشتر قرار دارد. در حدود یکصد سال پیش، ساختمان بقعة شریف این امامزاده، رو به ویرانى نهاد. شیخ محمّد على شوشترى، فرزند شیخ جعفر شوشترى، و متوفّاى 1322 هـ . ق گروهى را براى تعمیر قبر شریف ایشان فرستاد.

هنگامى که قبر شریف را خاکبردارى کردند، جسد شریف امامزاده، تر و تازه پدیدار گردید، ولى کفن کاملاً پوسیده بود، اما قسمت‌هایى از بدن که باید پوشیده باشد، توسّط تار عنکبوت پوشیده شده است.

این داستان و کشف جسد تازة امامزاده، در میان اهالى آن سامان مشهور است.

صاحب تذکرة شوشتر به هنگام شمارش امامزاده‏هاى شوشتر، به تفصیل از او سخن گفته و احتمال داده که او همان عابد گیاهخوارى باشد که شیخ بهائى رحمة الله در منظومه «نان و حلوا» از آن سخن گفته است».

اما چنان که اشاره شد، شخصیّت مدفون در بقعه از طالبیون گرانقدر سدة چهار هجرى است که ابو حشیش مکنى بوده و این به خاطر مصرف و خوردن گیاهان دارویى است. از این‌رو به این نام ملقّب و مکنّى شده است. نسب شریف او با شش واسطه به حضرت جعفر طیار منتهى مى‏شود، و او داراى چهار فرزند ذکور معقب بود.