فهرست مطالب این پست

موقعیت آرامگاه امامزاده یحیى علیه‏السلام در کلیدر.

شخصیّت مدفون در بقعه کلیدر نیشابور.

دلایل مدفون بودن یحیى بن محمّد در کلیدر. 

نظر سمعانى درباره یحیى بن محمّد 

یحیى بن محمّد از نظر علماء رجال. 

بیان شخصیّت یحیى بن محمّد از زبان بیهقى. 

زن و فرزندان امامزاده یحیى کلیدر. 

تاریخ و محلّ وفات یحیى بن محمّد 

نگاهى به زندگانى محمّد الأمیر، و محل دفن او

 موقعیت آرامگاه امامزاده یحیى علیه‏السلام در کلیدر

مشهدى که به یحیى بن زید علیه‏السلام در ارغیان شهرت دارد، در شمال غربى
نیشابور واقع شده، از شمال، به اسفراین و قوچان و از جنوب به سبزوار
امروزى محدود است.[1] این مشهد به سر ولایت نیز خوانده مى‏شود که عرض
جغرافیایى آن به 43 دقیقه و 36 درجه، و طول جغرافیایى آن به 32 دقیقه
و 58 درجه، و ارتفاع آن از سطح دریا 1680 متر مى‏باشد.[2]

در دامنه کوهى، مشهد و بارگاه زیبایى به چشم مى‏خورد که به اعتقاد
مردم، مشهد یحیى بن زید شهید علیه‏السلام یا سر ولایت و زیارت کلیدر شهرت
یافته است.

بنایى است باشکوه در مساحت تقریبى 300 متر و به ظاهر از آثار صفوى
باشد که تعمیراتى در آن صورت گرفته است. گنبد آن کلاه‏خودى و فاقد

تزیینات مى‏باشد.

 دلایل مدفون بودن یحیى بن زید علیهماالسلام در کلیدر

عمده دلایلى که باعث شده مشهد کلیدر به یحیى بن زید علیه‏السلامنسبت
داده شود عبارتند از:

1. درگیرى حاکم نیشابور با یحیى بن زید علیه‏السلام در این منطقه و ادّعاى این که
امر دشت کلیدر محل تلاقى سپاهیان نصر بن سیّار و یحیى علیه‏السلامبوده[3] است.

2. اشاره یاقوت حموى به شهر ارغیان که مى‏نویسد: «کورة من نواحی
نیسابور، قیل إنها تشتمل على إحدى و سبعین قریة، قصبتها الراونیر، ینسب
إلیها جماعة من أهل العلم و الأدب...[4]» کوره‏اى از نواحى نیشابور است که شامل
71 قریه مى‏باشد و مرکز آن قصبه روانیر است و جماعتى از اهل علم و ادب به آن
منسوب هستند.

روى این اصل آقاى فریدون گرایلى مى‏نویسد: «روزى به روستاى زیارت
کلیدر (سر ولایت) رفتم که قبر یحیى بن زید علیه‏السلامآن جاست. در داخل
آرامگاه لوحه‏اى بر دیوار نصب شده بود که روى آن نوشته شده بود:(یحیى بن
زید علوى در شهر ارغیان که همین محل مى‏باشد مدفون شده است) و
سپس اضافه مى‏کند که در کتاب (اسکندر بیک منشى) مسافرت شاه عبّاس
به مشهد و به هنگام بازگشت به سمت قزوین از راه جهان ارغیان عبور کرد که

در همین دوران مالیات کلیدر و ارغیان یک جا برآورد مى‏شده است و قبل از
آن تیمور لنگ چند روزى در ارغیان توقّف مى‏کند تا چهار پایانش از
مرغزارى‏هاى آن جا استفاده کنند[5].»

3. دلیل سوّم این که در کلیدر نیشابور، شهرى به نام جوزجان وجود
داشته‏است از این رو بالاتر از کلیدر محلى است به نام زیارت که محل شهادت
یحیى علیهماالسلام و قبر اوست[6]. به دلیل این ادّعا علاّمه رجالى، شیخ على نمازى
شاهرودى رحمه‏الله در رجال خود مى‏نویسد:

«و نقل لی بعض الثقات أن له مزارا معروفا فی مسیل کلیدر [اسمه سابقا
جوزجان]  و بینه و بین برزنون خمسة فراسخ، و هو بین قوچان و نیشابور.»[7]

بعضى از افراد مطمئن برایم نقل کردند که در راه کلیدر مزار معروفى
است که به یحیى بن زید علیه‏السلام شهرت دارد. و کلیدر اسم سابق جوزجان است و
بین آن و برزنون پنج فرسخ فاصله مى‏باشد و آن بین قوچان و نیشابور واقع
شده است. آقاى گرایلى چنین نتیجه مى‏گیرد که یحیى بن زید علیه‏السلامدر
جوزجان نیشابور به شهادت رسید و ارغیان همان محل دفن یحیى علیه‏السلام
است که الآن به کلیدر مشهور است.

  جواب ما

پس از بیان دلایل مدفون بودن امامزداه یحیى بن زید بن على بن
الحسین علیهماالسلام در کلیدر نیشابور، در این جا صحّت و سقم این ادّعا بررّسى
مى‏شود.

در جواب قول اوّل باید گفت که: با مراجعه به تاریخ و جغرافیاى جنگ‏ها و
مسیر حرکت یحیى علیه‏السلام، این حقیقت به دست مى‏آید که یحیى علیه‏السلام پس از
رویارویى با حاکم نیشابور، عمرو بن زراره، به سوى هرات عزیمت نموده و از
آن جا به بلخ مى‏رود[8].

یاقوت حموى درباره محل تلاقى سپاه‏یحیى علیه‏السلام با حاکم نیشابور مى‏نویسد:

«بَشْتَنِقان؛من قرى نیسابور واحد متنزّهاتها،بینها فرسخ،... و بهذه القریة
کانت وقعة یحیى‏بن زید و عمرو بن زرارة والى نیسابور من‏قبل نصربن سیّار.»[9]

بشتنقان، یکى از دهات‏هاى نیشابور است که یک فرسخ از آن فاصله
دارد، در این روستا جنگ یحیى علیه‏السلام با عمرو بن زراره حاکم نیشابور از طرف
نصر اتفّاق افتاد.

بعد از جنگ یحیى علیه‏السلام با حاکم نیشابور او به طور طبیعى به هراة مى‏رود،
بنابراین هرات در مقابل او بوده و طبق قول حموى یحیى علیه‏السلامو سپاهیان او
یک فرسخ از نیشابور به طرف خراسان فاصله داشتنه‏اند اما کلیدر بنا به نقل

جغرافى‏دانان بین نیشابور و قوچان واقع شده،[10] لذا یحیى علیه‏السلام جهت رفتن به
هراة مى‏بایست منطقه نیشابور را دور مى‏زد، و حال آن که خراسان در مقابل
او بود که این عادتا بعید است.

پس از این خبر، مورّخان نوشته‏اند که یحیى علیه‏السلام به هراة و از آن جا به
جوزجان رفت و حاکم آن مردى به نام حماد بن عمرو سعیدى و یا به قول
طبرى سُغدى بود. بین آن نبرد سنگینى در سه شبانه روز رخ داد و
یحیى علیه‏السلام در جوزجان به شهادت رسید.

سؤال این که رفتن یحیى علیه‏السلام به هرات و بلخ مورد اجماع مورّخان است،
امّا برگشت آن به نیشابور و شهادت آن در کلیدر، اجتهادى ایست در مقابل
نصّ؟!

وانگهى اگر یحیى علیه‏السلام در نیشابور یا یکى از قرى و شهرهاى آن به شهادت
رسیده بود، چرا مورّخان ننوشته‏اند که مثلاً؛ (قتل یحیى علیه‏السلامبجوزجان من
بلاد نیشابور یا قتل یحیى فی انبار من قرى نیشابور و...).

هم چنین آقاى گرایلى با اشاره به واژه روانیر که نام یکى از مناطق
نیشابور بوده است، استدلال مى‏کند که این منطقه همان شهر انبار، محل
شهادت یحیى بن زید علیه‏السلاممى‏باشد.

هم اکنون منطقه روانیر در موقعیّت فعلى بقعه کلیدر نیشابور است؛

هم چنان که اشاره شد، یاقوت حموى در باره موقعیّت انبار مى‏نویسد:

«أنبیر، شهرى در جوزجان بین مروروذ و بلخ از خراسان است که در آنجا
یحیى بن زید علیه‏السلام به شهادت رسیده و شاید نام آنجا انبار باشد».[11]

واضح است که فاصله انبارِ جوزجان و بلخ تا نیشابور از زمین تا آسمان
است، و چگونه ممکن است که یاقوت حموى جغرافى‏دان بزرگ اسلامى،
انبار که محل شهادت یحیى علیه‏السلاماست را از انبار نیشابور تشخیص ندهد و قبر
یحیى علیه‏السلام را در آن جا بداند، آن‏وقت آقاى گرایلى بدون هیچ دلیلى موقعیّت
فعلى بقعه کلیدر را همان انبار جوزجان بخواند.

خود یاقوت در جاى دیگر از کتابش انبار را چنین تعریف مى‏کند که:
«جوزجان اسم منطقه وسیعى از مناطق بلخ خراسان است. این شهر بین
مروروذ و بلخ واقع است، مرکز این منطقه «یهودیه» نام دارد و شهرهاى مهم
آن، انبار و فاریاب و کلار است»[12]

بنابر این اگر انبار، از شهرهاى نیشابور بود، پس چرا یاقوت اشاره‏اى به آن
نکرده، و اگر روانیر همان انبار است، چرا یاقوت حموى از تشابه اسمى این دو
شهر ذکرى به میان نیاورده است؟ در ادامه گفتار خود مى‏نویسد: «بها قتل
یحیى بن زید علیه‏السلام»[13] که منظور او جوزجان افغانستان است.

هم چنین یاقوت در تعریف جغرافیاى یکى دیگر از شهرهاى جوزجان به
نام شبورقان مى‏نویسد: «تخفّفها العامه فتقول شبرقان؛ مدینة طیّبة من

الجوزجان قرب بلخ، بینها و بین أنبار مرحلة من جانب الجنوب، و من
شبورقان إلى الیهودّیة، مدینة الجوزجان راجعاً إلى فاریاب مرحلتاب فی
الشمال، ثمّ من فاریاب إلى الیهودیّة مرحلة و...»[14] مردم آن را به تخفیف
شبرقان مى‏گویند. شهرى خوش آب و هوا از جوزجان و نزدیک بلخ است و
میان آن و شهر انبار یک مرحله از جانب جنوب، راه است...

بنابر این طبق گفته یاقوت، در کل انبار، فاریاب و شبورقان از شهرهاى
جوزجان بوده و نزدیک به هم مى‏باشند. لذا اگر مناطقى نیز به نام‏هاى فوق
در نیشابور وجود داشته، یا شهر مشهورى نبوده، یا این که پس از تألیف کتاب
معجم البلدان احداث شده‏اند که در هر دو صورت فرقى براى ما نخواهد
داشت، چه این‏که تصریح بر دفن یحیى از سوى علماى انساب و رجال و
جغرافى‏دانان در انبار جوزجان بلخ ، دیگر جاى هیچ تردیدى نیست که بارگاه
کنونى در کلیدر از آنِ شخص دیگرى است.

بلاذرى مى‏نویسد که:

«یحیى به سمت هرات حرکت کرد و آن وقت به سوى جوزجان آمد و در
آن جا قومى از طالقان و فاریاب و بلخ به او محلق شدند».[15]

واضح است که تمام منطقه‏هاى یادشده از شهرهاى مهم افغانستان
امروزى است، یا که شاید در نظر آقاى گرایلى این طالقان نیز روزگارى نزدیک
نیشابور بوده است. آیا منظور از مروروذ و بلخ، بین قوچان و نیشابور و منطقه

کلیدر است؟ آیا کتانان که قریه‏اى در مروروذ و بلخ بوده و در آن جا محل
شهادت یحیى علیه‏السلام را ثبت نموده‏اند[16] نیز همان کلیدر است؟ چرا به جاى این
که به منابع معتبر جغرافى، تاریخ و انساب رجوع کنیم، حادثه مهم به دار
کشیدن یحیى بن زید علیه‏السلام در جوزجان افغانستان را با وجود یک بقعه در
کلیدر که هم‏نام یحیى شهید علیه‏السلام است، با استناد به منابع ضعیف، بى‏اعتبار
جلوه دهیم و به منظور کسب شهرت براى امامزاده خود، بر اقوال و اجماع
بزرگان، بدون حتّى یک مدرک مستند، خدشه وارد سازیم؟

آیا این استدلال بى‏اساس پس از رجوع به مدارک معتبر انساب که در
خصوص ورود و خروج سادات به شهرهاى اسلامى مدرک دسته اول است،
صورت گرفته؟ یا این که پس از دیدن یک تابلوى دست نوشته که چند سال
قبل، در دیوار امامزاده نصب شده و معلوم نیست که نویسنده آن چه کسى
بوده و چه قصدى داشته، شکل گرفته که در هر دو صورت به یقین با عواطف
منطقه‏اى نیز آمیزش
داشته است. آیا بهتر نیست کسانى که سررشته انساب نداشته و یا از ورود و
خروج سادات در مناطق ایران اطّلاعى ندارند، در این خصوص اظهارنظر
بى‏مورد نفرمایند و کار را براى اهل تحقیق سخت نکنند؟ آرى شهادت یحیى
بن زید علیه‏السلامدر جوزجان و بلخ بر مردم‏گران آمده‏است. «هنگامى‏که ابومسلم
خراسانى بر اوضاع چیره شد، بدن پاک یحیى را از دار پایین آورد و دستور داد
تا مراسم تعزیه بر پا دارند، از اینرو مردم بلخ و مرو در عزاى هفت روز

یحیى علیه‏السلامبه سوگ نشستند.»[17]

و این به خوبى روشن مى‏سازد که مکان حادثه در بلخ بوده نه شهر
نیشابور و گرگان.

به هر حال آن چه مسلّم است این که در کلیدر نیشابور نیز بقعه‏اى به
نام امامزاده یحیى وجود دارد که هم نام یحیى علیه‏السلام بوده، منتهى چون مردم
از نام و نسب شریف او مطّلع نبودند، بقعه مزبور را به پسر زید شهید علیه‏السلام
انتساب دادند.

 شخصیّت مدفون در بقعه کلیدر نیشابور

بنابر دلایلى که در فصل‏هاى گذشته بیان داشتیم، دیگر وجهى براى
انتساب بقعه کلیدر به یحیى بن زید علیه‏السلام وجود نخواهد داشت.

پس از مراجعه به کتب انساب به این نتیجه مى‏رسیم که بارگاه کنونى در
کلیدر از آنِ یحیى بن محمّد بن أحمد بن محمّد الزبارة بن عبداللّه‏ المفقود بن
الحسن المکفوف‏بن الحسن الأفطس بن على الأصغر بن إمام زین العابدین علیه‏السلام
است زیرا علماى انساب و رجال، و مورّخان بزرگ اسلامى سکونت وى را در
شهر نیشابور تأیید، و اضافه مى‏کنند که وى در مسیر گرگان وفات یافته و
جنازه او را به نیشابور حمل مى‏کنند که شرحش خواهد آمد.

ب: نگارنده مى‏گوید: «در سفرى که به بقعه مورد بحث داشته از پیرمرد

نود ساله خوش محضرى از نام و نسب صاحب بقعه سؤل کردم، او گفت: «در
زمان قدیم شخصیّت مدفون در بقعه به یحیى بن محمّد شهرت داشت، اما
اخیراً اهالى تغییر نام و نسب داده و او را به یحیى بن زید علیه‏السلاممى‏خوانند.

از آن جایى که گفتار این مرد معمّر با مدارک و مستندات تاریخى سازگار
است و پدر یحیى نیز به نام محمّد بن أحمد از سادات بزرگوار و ذى‏نفوذ
نیشابور بوده و بر علیه خلیفه وقت نیز قیام کرده است و غالب مردم نیشابور با
وى بیعت نموده‏اند، لذا این احتمال تقویت پیدا مى‏کند که مشهد کنونى در
کیلدر از آن یحیى بن محمدحسینى باشد که شرحش خواهد آمد.»

ج : تکاثر نسل یحیى بن محمّد در نیشابور بوده، و تمام احفاد و نوادگان او
در این منطقه از بزرگان سادات و نقباء و فقهاء بوده‏اند و غالب بقاع نیشابور و
سبزوار از آنِ همین خاندان که به آل زباره شهرت داشته‏اند، مى‏باشد.

 دلایل مدفون بودن یحیى بن محمّد در کلیدر

قدیمى‏ترین مدرکى که سکونت یحیى بن محمّد را در نیشابور ذکر کرده،
از آنِ عبیدلى نسّابه متوّفاى 435 ه . ق است که مى‏نویسد: «أبومحمّد یحیى
الفقیه بن محمّد الرئیس بنیسابور و النقیب بها کان ذا قدر فی العلم
والفضل».[18]

ابومحمّد یحیى ، پسر محمّد که ریاست نیشابور و نقابت سادات آن جا را
داشت در علم و دانش بر دیگران مقدّم بود.

ابوالحسن عمرى نسّابه، از اعلام قرن پنجم مى‏نویسد: «یحیى نقیب
نیشابور».[19]

ابوطالب مروزى، متوّفاى بعد از سال 614 ه . ق نیز چنین مى‏نویسد: «امّا
محمّد الأعرج، فله إبنان من المعقّبین: یحیى الفقیه المتکلّم الکاتب العالم
المحدّث الأدیب الرئیس، وظفر أبومنصور الأعرج العالم الفاضل العابد الزکّی
الجواد الفارس، و عقبه قوم کثیر بنیسابور علماء و فضلاء وشعراء وأمّهما
طاهرة بنت محمّد بن حسین بن طاهر بن عبداللّه‏ بن طاهرذی الیمینین بن
طلحة بن الطیّب بن طاهر بن الحسین بن مصعب بن زریق، مولى
أمیرالمؤنین علی بن أبیطالب علیه‏السلامواُمّها أسماء بنت عبداللّه‏ بن محمّد بن
الطیّب بن طلحة بن الطیّب بن طاهر بن الحسین بن مصعب بن زریق.»[20] محمّد
اعرج داراى دو فرزند معقّب(نسل‏دار) بود که عبارتند از؛ یحیى که مردى
دانشمند، متکلّم، نویسنده، عالم، محدّث ، ادیب و دین‏دار و رئیس نیشابور
بود، و ظفر مکنّى به ابومنصور اعرج که او نیز مردى عالم، فاضل، عابد، زکى،
بخشنده و جنگ‏جو بود. مادرشان طاهرة دختر محمّد بن الحسین بن طاهر
از اولاد مصعب بن زریق مولى امیرالمؤنین على علیه‏السلام بود.

امام فخر رازى متوفّاى 606 ه . ق مى‏نویسد:
«یحیى الفقیه المتکلّم المحدّث الرئیس بجرجان».[21]

ابن طقطقى متوفّاى 709 ه . ق نیز در این زمینه چنین مى‏نویسد:
«یحیى بن محمّد بن أحمد، کان فقیهاً عالماً متکلّماً یسکن نیسابور».[22]

ابن عنبه متوفّاى 827 ه . ق در باره وى مى‏نویسد: «أبومحمّد یحیى نقیب
النقباء بنیسابور، و کان یلّقب ب «شیخ العترة».[23] أبومحمّد یحیى، سرپرست
سادات نیشابور بود و او را شیخ العترة مى‏خواندند.[24]

بنابر این، آن چه مسلّم این است که یحیى بن محمّد در نیشابور ساکن و
مردى بزرگ و سیّدى محترم بوده است؛ منتهى وى در شهر جرجان قدیم وفات
یافته و جسد وى را به نیشابور منتقل نمودند که شرح حال او خواهد آمد.

 نظر سمعانى درباره یحیى بن محمّد

ابوسعد عبدالکریم بن محمّد بن منصور تمیمى سمعانى، متوفّاى 562
ه . ق، درباره أبومحمّد یحیى بن محمّد مى‏نویسد: «او سیّدى فاضل، زاهد و
عالم بود، در نیشابور از أبوالعبّاس محمّد بن یعقوب أصم، و در مرو از
أبوالعبّاس عبداللّه‏ بن‏حسین بصرى، و در بخارى از أبوصالح خلف بن محمّد بن
إسماعیل خیّام، و در بغداد از أبوبکر محمّد بن عبداللّه‏ شافعى استماع حدیث
نمود و از او نیز حاکم ابوعبداللّه‏ حافظ ، هم چنان که در تاریخش یاد مى‏کند
کسب حدیث نموده است.»[25]

وى اضافه مى‏کند که حاکم در تاریخش از او چنین یاد مى‏نماید:
«أبومحمّد بن أبی الحسین بن زبارة العلوی السیّد العالم الأدیب الکامل الکاتب
الورع الدّین، نشأ معنا و بلغ المبلغ الذی بلغه، ولم یذکر له جاهلیّة قط ، قد کان
حجّ سنة تسع و أربعین، ثمّ حجّ سنة سبع و خمسین، وصلّى بالحجیج بمکّة
عدّة صلوات، وانصرف على طریق جرجان فمات بها وقد کنت خرجّت له
الفوائد سنة ثلاث وستین وثلاثمائة، خرجّت له فوائد نیفاً وعشرین جزءاً
وحدّث بتلک البلاد وکتب الصاحب إسماعیل بن عبّاد إلى السیّد أبی محمّد بن
زبارة رقعة فأجا به عنها فکتب الصاحب على ظهرها:

باللّه‏ قل لی أقرطاس تخط به

 من حلة هوأم البسته حللاً

باللّه‏ لفضلک هذا سأل من عسل

 أم قد صببت على ألفاظک العسلا[26]»

 یحیى بن محمّد از نظر علماء رجال

شخصیّت والاى یحیى بن محمّد بن أحمد زبارة حسینى، باعث
شده‏است که غالب علماى رجال و انساب، فصولى را در کتب خود به شرح
حال او و فرزندان وى اختصاص دهند. از این رو علماى رجالى شیعه پس از
بیان تألیفات وى، او را چنین مى‏ستایند.

شیخ طوسى رحمه‏الله در کتاب الفهرست از او چنین یاد مى‏کند:

«یحیى العلوى، یکنّى أبامحمّد، من بنی زبارة، من أهل نیشابور، جلیل

القدر، عظیم الرئاسة، متکلّم حاذق زاهد ورع.
له کتب کثیرة فی الإمامة وغیرها، منها کتاب فی مسح الرجلین، کبیر
حسن، و کتاب فی أبطال القیاس، و کتاب فی التوحید و سائر أبوابه، لقیت
جماعة ممّن لقوه وقرأوا علیه».[27]

علاّمه حلى رحمه‏الله نیز در رجالش از او چنین تعبیر مى‏نماید:

«یحیى أبومحمّد، کان فقیهاً عالماً متکلّماً، یسکن نیشابور.»[28]

علاّمه نمازى نیز در کتاب رجالش، ضمن ذکر نسب شریف وى، از او به
عنوان «الشیخ المتکلّم الفقیه العالم، له کتاب فی الإمامة، کما فی أوّل مدینة
المعاجز.»[29] یاد مى‏نماید که نشان مى‏دهد او مرتبه‏اى بزرگ نزد علماى رجال
داشته است.

 بیان شخصیّت یحیى بن محمّد از زبان بیهقى

أبوالحسن علی بن أبی القاسم زید البیهقى، مشهور به ابن فندق، متوفّاى
565 ه .ق که مورّخ و نسّابه مشهورى بوده در کتاب لباب الأنساب درباره
یحیى بن محمّد مى‏نویسد: «شیخ أبوالقاسم برزهى در کتاب المحامد یادآور
شده که او سرور خاندان پیامبر خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله است، خاندان زباره داراى چهره‏هاى

سپید، اندیشه‏هاى درست، زبان‏هاى فصیح، نسب روشن و سینه گشاده
هستند.

سیّد بزرگوار، مهتر مهتران، شیخ عترت، ابومحمّد یحیى زباره که مدّتى
سرپرستى اتحادیه سادات و ریاست آن را بر عهده داشته است. او مورد
احترام فراوان، ثروتمند، بخشنده، بلند همّت و درب خانه‏اش جایگاه ورود
هیئت‏ها و شخصیّت‏ها بوده است.

صاحب بزرگ و شایسته شایستگان، أبوالقاسم اسماعیل بن عبّاد بن
عبّاس به برخى از فضایل او که در پاسخ به نامه وى که در هنگام بازگشت از
حجّ بر صاحب از بیابان وارد شده نوشته بود اشاره کرده است.

هم چنین وى پس از درگذشت یحیى، نامه‏اى به فرزندش ابوالحسین
محمّد بن یحیى نوشت:

بخش اوّلِ نامه صاحب بزرگ، أبوالقاسم اسماعیل درباره او چنین آمده
است: داراى چهره شاد، دین حق، سینه گشاده، دانش فراوان، نام زیبا،
ستایش بسیار، زبان‏گویا و بخشندگى آشکار است.

بخش دوّم نامه: بى نهایت هوشمند و بزرگوار، از لحاظ بخشندگى هم
چون خوشه به هم پیوسته، بزرگوار به اتّفاق همگان، بزرگ خراسان و
سرشناس عراق، أبومحمّد یحیى بن محمّد علوى که خداى روان عزیز او را
پاکیزه بدارد، او در عمل چنین کرد و خداوند هم بهتر از آن چه وى پیش
فرستاد و عمل نمود با وى برخورد کرد.

بخش سوّم نامه: این سیّد بزرگوار در موسم حجّ حضور یافت و لذا یمانى و
شامى و عراقى و تهامى با هم برابر شدند تا آن سیّد بزرگوار پیشنمازشان

باشد و برایشان نماز گزارد و از مقام ابراهیم، مقامى به دست آورد...

تا پایان‏نامه که در کتاب رسائل الصاحب آمده است.

هنگامى‏که یحیى حج را به پایان رسانید، به درخواست صاحب، بر وى
وارد شد و صاحب، نامه‏اى به او نوشت که در آغاز آن این دو بیت آمده است؛

إذا دنت المنازل زاد شوقی

 ولاسیّما إذا دنت الخیام

فلمح العین دون الحتى شهر

 ورجع الطرف دون السیر عام

هرگاه منزل‏ها نزدیک مى‏شود، شور و شوق من افزایش مى‏یابد و به ویژه
هرگاه چادرها نزدیک شود.

بنابر این، باز کردن چشم بدون دیدار محله، یک ماه است و بر هم زدن
چشم بدون حرکت، یک سال.

زمانى که سیّد بزرگوار أبومحمّد یحیى از حج بازگشت، بر صاحب بزرگوار،
شایسته شایستگان در گرگان فرود آمد و در همان جا در گذشت ـ خدا
رحمتش کند ـ. و صاحب به فرزند او سیّد بزرگوار أبوالحسین، به وسیله
نامه‏اى تسلیت گفت که ما بیشتر بخشى از آن را یاد کردیم.

حاکم امام أبوسعد محسن بن محمّد بن کرامه حشمى که داراى تصانیف
و تفسیر است، مى‏گوید: «سیّد بزرگوار أبومحمّد درباره مسایل به مناظره
مى‏پرداخت و سخن مى‏گفت و درباره مسئله قیامت و قیاس و مسئله اجتهاد
فراوان سخن مى‏فرمود. او در روزگار سامانى‏ها برترینِ سادات و فقیه‏ترین
عترت به شمار مى‏رفت.»

برزهى از شیخ أبوحامد أحمد بن محمّد نجّار متکلّم نقل کرده
است که گوید:

«زمانى که سیّد بزرگوار أبومحمّد یحیى روانه حج شد، هفتصد تن از
سادات شایسته و عالمان پرهیزکار نیشابور را با خود برد. این خبر را امام على
فیخکردى و شیخ احمد نمازى نیز در تاریخ نیشابور یاد کرده‏اند.

او دست نماینده‏اش را در هزینه‏ها باز گذاشت و زمانى که اعمال حج را به
جاى آورد و خواست برگردد. نماینده‏اش به نزد او آمد و از تنگ‏دستى و
ناتوانى خود بر تأمین هزینه کاروان شکایت کرد.

سیّد بزرگوار أبومحمّد یحیى ساعتى اندیشه کرد، غلامى داشت بلند
همّت و فوق‏العاده زیبا؛ به نماینده‏اش گفت: این غلام را برگیر و در بازار
بردگان بفروش و قیمتش را صرف هزینه راه کن. نماینده،  آن غلام را به بازار
عرضه نمود و هزار دینار قیمت کرد. نماینده به نزد سیّد بازگشت تا نظر او را
در این باره جویا شود. سیّد دست او را در فروش آزاد گذارد. غلام که در اختیار
او قرار داشت، به‏ناگاه قطره‏هاى اشک از چشمانش سرازیر شد و شروع به
گریستن کرد، زیرا نمى‏خواست از او جدا شود. سیّد بزرگوار أبومحمّد یحیى به
غلام گفت: گریه مکن که در را خدا آزادى، نماینده به خشم آمد و به آقایش
گفت: غلام را آزاد کردى، اینک من با این سادات و علما چه کنم؟ سیّد بزرگوار
ابومحمّد یحیى به وکیل نگاه کرد و گفت: «از رحمت خدا نا امید مباش و
موجبات خشم ولى نعمتت را فراهم مکن».

در همین حال، مردى بر أبومحمّد یحیى وارد شد و گفت: تاجر خراسانى
که در همسایگى شماست در حال احتضار است و انباشته‏هایى از ثروت دارد
و تقاضا نموده که شما به نزد او بروید تا درباره این ثروت به شما وصیت کند،
زیرا او هیچ وارثى در دنیا ندارد. از این رو، سیّد بزرگوار به نزد آن تاجر رفت و او

هفت بسته از کالاهاى خود را به وى تحویل داد که قیمت آنها به هفت هزار
دینار مى‏رسید.

سیّد آن کالاها را تحویل گرفت و به منزل خویش باز گشت و تاجر نیم
ساعت پس از باز گشت سیّد از دنیا رفت و سیّد بزرگوار أبومحمّد یحیى به
نماینده‏اش گفت: خداوند به جاى هزار دینار، هفت هزار دینار به ما عنایت
کرد و خداوند براى هر کس که بخواهد چند برابر مى‏بخشد.»

برخى گفته‏اند: سیّد نماینده‏اى داشت که دچار زیان شد و به ناچار دو
باب مغازه سیّد در بازار در باب معمّر نیشابور را به فروش رساند. این دو مغازه
را به مردى فروخت و سند را نوشت و بر آن دو گواه گرفت. لیکن خریدار از او
تقاضا کرد که باید سیّد بزرگوار أبومحمّد یحیى این سند را گواهى کند.
نماینده متحیّر شد، زیرا باید سند را بر آقایش عرضه مى‏کرد و بالاخره سند را
نزد سیّد برد و او هم آن را گواهى نمود و چون خواند، متوّجه شد که این دو
باب مغازه از ملک خود اوست. بنابر این، گواهى و اجازه خویش را بر سند
نوشت و آن را به نماینده‏اش تحویل داد و چیزى هم به او نگفت. کسى به او
گفت: این مغازه‏ها ملک شما هست، سیّد در جواب فرمود: فهمیدم، لیکن
براى کسى که در خدمت ما گرفتار تنگ دستى شد، سزاوار است که
نعمت‏هاى ما را افزایش دهد.

مى‏گویم [بیهقى = برزهى]: به این کارهاى نیکو بنگرید، آیا چنین
کارهایى جز از حاتم و سخاوت‏مندان عرب سر مى‏زند؟

صاحب مى‏گوید: من آرزو داشتم که سه تن از بزرگان نیشابور را ببینم:
سیّد بزرگوار ابومحمّد یحیى، شیخ ابومحمّد منکانى و قاضى أبونصر بن

سهل. دیدار آنان به وقوع پیوست و آرزویم تحقق یافت. اما سیّد بزرگوار
ابومحمّد یحیى بهتر از آن چه که من شنیده بودم بود، شیخ أبومحمّد منکانى
به طور دقیق همان بود که درباره‏اش گفته مى‏شد و قاضى ابونصر حالت‏هاى
متضادى داشت و گفتارها و کردارهایش گوناگون بود: گاهى کمتر از آن چه که
بود درباره‏اش گفته مى‏شد و گاهى فزون‏تر.»

برخى گفته‏اند: «شیخ امام ابوسهل صعلوکى سرآمد عالمان نیشابور بوده
است. او با سیّد بزرگوار ابومحمّد یحیى در نیشابور راه مى‏رفت و هر دو به یک
پل کوچک رسیدند و سیّد بزرگوار أبومحمّد زمام اسبش را نگهداشت و امام
ابوسهل بر او پیشى گرفت و مردم از فروتنى سیّد به شگفت آمدند.

زمانى که امام ابوسهل به مدرسه‏اش رسید، گفت: سیّد بزرگوار أبومحمّد
یحیى به خاطر خصلت‏هاى پسندیده‏اى که دارد، بزرگان خراسان را به
فرمان‏بردارى خویش واداشته است.»

حکایت: سیّد بزرگوار به خانه أمیر خراسان و فرمانده ارتش، ناصرالدولة
أبوالحسن محمّد بن ابراهیم سمجور ـ نخستین کسى که در دولت سامانى
این نام بَر او نهاده شد ـ وارد گردید و ناگهان، استاد امام اسحاق بن محمّد،
پیشواى فرقه کرامیّه در نیشابور با جامه‏اى کهنه، پشمین و کثیف به این خانه
درآمد و سیّد بزرگوار أبومحمّد یحیى اشعار زیر را با صداى بلند خواند:

ودع التواضع فی الثیاب تخشعّاً

 فاللّه‏ یعلم ما تسرّ وتکتم

فرثات ثوبَک لایزیدک قیمة

 عند الإله وأنت عبد مجرم

ونقاه ثوبک لایفرّک بعد ما

 تخشى الإله و تتّقى بالمحرّم

فروتنى در جامه پوشیدن را براى فروتنى رها کن، زیرا خدا نهان و آشکار

تو را مى‏داند. فرسودگى جامه‏ات به ارزش تو در پیشگاه خدا نمى‏افزاید، در
حالى که تو بنده‏اى گناهکار باشى.

پاکیزگى جامه‏ات بر تو زیان نمى‏رساند، پس از آن که از خدا بترسى و از
حرام بپرهیزى.

تمامى این اشعار در کتاب المحامد آمده است.

نیز برزهى گفته است: «شیخ ابوعبّاس احمد بن حسین جشمى برایم
حدیث کرد که مردى از مبلغان مصرى، گوینده خوش‏بیانى بود که از مصر
آمد و به بخارا رفت و به نزد امیر نوح بن منصور سامانى رسید و هم چنان در
جایگاه والایى قرار داشت تا این که به خاطر عنایت پادشاه مشرق نوح بن
منصور، به ثروتى دست یافت و هنگام بازگشت بار دیگر به نیشابور آمد و
پیروان او از بزرگان و مردمان بى‏بند و بار فزونى یافتند و خواست که دعوت
پنهانى خویش را آشکار سازد و لذا به وى گفتند: این کار ممکن نیست، مگر با
موافقت سیّد بزرگوار ابومحمّد، از این رو، وى به نزد سیّد آمد و با وى به
مناظره پرداخت، سیّد بزرگوار ابومحمّد به او گفت: من به خانه‏ات مى‏آیم و به
گفته‏هاى نهانى‏ات گوش فرا مى‏دهم و آن‏گاه درباره آن چه تو دوست دارى با
تو به مناظره مى‏پردازم. آن مبلّغ در خانه‏اى واقع در باب معجز سکونت
داشت. او به خانه‏اش بازگشت و با همراهانش به رایزنى پرداخت و با کسانى
که با وى شریک و موافق بودند طرح توطئه‏اى را ریختند و همگى براى
کشتن سیّد هم‏داستان و مهیّا شدند.

گروهى از آنان در جایى پنهان شدند و به انتظار ورود سیّد در خانه
نشستند. سیّد بزرگوار وارد خانه شد، در حالى که دسته‏هاى باشکوه‏نبوى او

را همراهى مى‏کردند. او در صدر مجلس نشست و روى به سوى آن مبلّغ کرد
و گفت: آن چه دارى بیاور. آنچه مبلّغ در اندیشه خود داشت بیان کرد و آن
جناب، با دلایل روشن به وى پاسخ داد که گویى سنگ در دهان او افکند.
سپس با شتاب بر اسب سوار شد و به سلامت به خانه‏اش بازگشت.

مبلّغ مصرى به خاطر کنار رفتن پرده‏هایش و فاش شدن رازهایش
سرگشته شد و زمانى که سیّد به خانه خویش رسید، گروهى از خادمان خود
را گسیل داشت تا به آن مبلّغ یورش بردند و او را اسیر کردند و از خانه بیرونش
آوردند و در میان بازار وى را کشتند و سرش را بریدند. این خبر پخش شد تا
آن جا که به پادشاه مشرق، نوح بن منصور رسید و لذا سخت به خشم آمد و
نخوت ورزید و سیّد را به شدّت محکوم کرد و او را به بخارا فرا خواند تا به
آن‏چه پنهان کرده است پاسخ دهد. سیّد با همراهانش بپاخاست و درباره
توطئه او به اندیشه و رایزنى پرداخت. خبر توطئه پادشاه به سیّد رسید. او
شتران و وسائل مورد نیاز در هر محله‏اى را بر گرفت و به انتظار فرصت
نشست و شبانه در حالى که آنان بى خبر بودند به راه افتاد و از جیحون عبور
کرد و به نیشابور باز گشت و سپس براى از میان برداشتن پادشاهى نوح بن
منصور برنامه‏ریزى کرد و تا آن جا به او ضربه زد که پادشاهى او از میان رفت،
چنان که در کتاب‏هاى تاریخ آمده و ثابت شده است. فرزند سیّد بزرگوار،
رئیس و سرکرده سادات، أبومحمّد یحیى، رئیس أبوالحسین محمّد است که
جز او فرزند دیگرى ندارد».[30]

 زن و فرزندان امامزاده یحیى کلیدر

یحیى بن محمّد، طبق گزارش ابوطالب مروزى، با دختر عموى خود
فاطمة دختر أبوعلى بن محمّد بن أحمد زبارة ازدواج نمود و از آن مخدّرة تنها
صاحب یک فرزند ذکور به نام محمّد مکنّى به أبوالحسین شد که او نقیب
سادات نیشابور و عالم این شهر بود.[31] امام فخر رازى، درباره محمّد بن یحیى
الفقیه مى‏نویسد:
«محمّد أبوالحسین النقیب بنیسابور، و کان عالماً سخیّاً.»[32]

ابن عنبه نیز پس از بیان مطلب فوق، نسل محمّد بن یحیى را از چهار
فرزند او مى‏داند.[33] ابوالحسن عمرى، نام یکى از فرزندان محمّد بن یحیى را،
به عنوان ابوعلى محمّد الزاهد معرّفى مى‏نماید.[34]

حاکم در تاریخش مى‏نویسد: «محمد بن محمّد بن یحیى، در سناباد
طوس وفات یافت و در مشهد در تاریخ ذى‏القعدة 452ه .ق دفن شد. وى، او
را مکنّى به أبوجعفر مى‏داند».[35]

 تاریخ و محلّ وفات یحیى بن محمّد

آن چه مسلّم این است که یحیى بن محمد بن أحمد زباره در نیشابور
وفات یافته، و مشهد کلیدر از آن اوست.

در کتاب دائرة المعارف الشیعة العامّة پس از معرّفى او به عنوان شیخ
العترة ونقیب نیشابور مى‏نویسد: «والمتوفّى بها سنة 376 ه . ق.»[36]که جمله
متوفّى بهاء اشاره به وفات یحیى بن محمّد در نیشابور به سال 376 ه . ق دارد.

اما سمعانى در انساب خود مى‏نویسد: «وى در سال 357 ه .ق. حجّ
نمود، و با حجّاج در مکّه چندین نماز جماعت خواند، تا این که به طرف راه
گرگان عازم نیشابور بود که در گرگان وفات یافت.

وى تاریخ وفات او را در گرگان در جمادى الآخرة سال 376 ه .ق در
سن 58 سالگى مى‏داند.»[37]

بر این اصل، امام فخر رازى او را ساکن جرجان نوشته[38] و حال آن که
چنین نبوده بلکه وى ساکن نیشابور بود، اما پس از مسافرت به خانه خدا، چند
صباحى جهت ارشاد مردم در گرگان توقّف نمود تا این که در همان شهر وفات
یافت.

علاّمه کمونه، پس از بیان وفات پدر امامزاده یحیى در نیشابور مى‏نویسد:

«ابومحمّد یحیى بن أبى الحسین محمّد در گرگان وفات یافت و در نیشابور
در مقبره امیر دفن شد. این قول را در بحرالأنساب «مؤّف آن» گفته است.»[39]

بنابر این مسلّم شد که پس از فوت یحیى بن محمّد در گرگان، جسد
مطهّر او را به نیشابور منتقل ساخته و آن سیّد جلیل‏القدر را در این شهر دفن
نمودند. هر چند نگارنده معتقد است که وى در بقعه فعلى کلیدر مدفون
است اما مؤّف بحر الأنساب او را در مقبره امیر مدفون نموده و حال آن که
میان هفده گورستان قدیمى نیشابور، هیچ کدام به گورستان یا مقبره امیر
شهرت ندارد. بنابراین شاید منظور از مقبره امیر، گورستان عبداللّه‏ بن طاهر
باشد که اولاد و عشیره او و جمعى از سادات علوى در بالاى این مقبره در
حظیره که منسوب است به اهل بیت است، مدفون شده باشد.[40]

به هر حال، مدرک قدیمى و مستندى که این ادّعا، مبنى بر دفن یحیى
بن محمّد بن احمد را در مقبره امیر عبداللّه‏ بن طاهر نماید جز بحرالانساب
آن هم به قول علاّمه کمونه در دست نیست و معلوم نشده که مقصود کدام
بحر الانساب است؛ از این رو نگارنده به جزم معتقد است که یحیى بن محمّد
را در بارگاه کنونى دفن نمودند، زیرا اشاره شد که تا صد سال قبل بقعه به
امامزاده یحیى بن محمّد شهرت داشته است. از آن جایى که تطبیق این نام
براى مردم مشکل بود، لذا به یحیى بن زید علیه‏السلامتغییر نام دادند و حال آن که
منابع ما تأیید مى‏کند که بقعه کنونى آرامگاه وى بوده است.

مرحوم بدایع نگار در کتاب انساب خود، مى‏نویسد: «امامزاده یحیى بن
محمّد... در سال 376 ه . ق در نیشابور وفات کرد».[41]

او اشاره به دفن وى در هیچ یک از مقابر نیشابور ننموده است، لذا اگر قول

بحر الأنساب که وى را مدفون در مقبره امیر نموده صحّت مى‏داشت، هر آینه
دیگر مورّخان این مطلب را ذکر مى‏نمودند.

 نگاهى به زندگانى محمّد الأمیر، و محل دفن او

محمّد بن أحمد زباره، پدر بزرگوار امامزاده یحیى کلیدر است که مکنّى به
أبوالحسن أعرج بوده و یکى از امامزادگان جلیل القدر و شجاع به شمار
مى‏آمده که قصد خروج علیه عمّال خلیفه عبّاسى را داشت.

سمعانى، متوفّاى 562 ه .ق. درباره وى مى‏نویسد: «أبوالحسن محمّد بن
أحمد بن محمّد زبارة، أدیب، حافظ للقرآن، راویة للأشعار، حافظ لأیّام النّاس،
ذوخطّ حسن و لسان فصیح، تابعه بنیسابور خلق کثیر من الأمراء والقواد و
طبقات الرعیّه؛ وذلک فی ولایة الأمیر السعید أبی الحسن نصر بن أحمد
فأشخص إلى بخارى مقیّداً و حبس بها، ثمّ عفاعنه
الأمیر السعید و أمر بإطلاق أرزاقه کل شهر وردّه إلى نیسابور، وکان اوّل علویّ
أثبت رزقه بخراسان، سمع أبا عبداللّه‏ محمّد بن إبراهیم البوشنجی و إبراهیم
بن أبیطالب، و محمّد بن إسحاق بن خزیمة و أقرائهم، وحدّث عن علی بن
قتیبة، عن الفضل بن شاذان بالکتب، وتوفّى فی جمادی الآخرة سنة تسع و
ثلاثین و ثلاثمائة.»[42]

أبوالحسین محمّد بن أحمد، عالمى ادیب، حافظ قرآن کریم، راوى
اشعار، دربردارنده تاریخ روزهاى مردم و صاحب خط زیبا و زبان فصیح بود.

در نیشابور، جماعت زیادى از فرماندهان و پیادگان و مردم عادى، در
ولایت امیر نصر بن احمد سامانى با وى بیعت نمودند و او محمّد را دستگیر
کرد و باغل و زنجیر به بخارا فرستاد و وى را در آن جا حبس نمود و پس از
مدّتى او را بخشید و دستور داد تمام اموال و ارزاق او را به وى رد نماید و او
اوّلین سیّد علوى بود که مقرّرى به او مى‏دادند.

محمّد، از ابوعبداللّه‏ محمّد بن ابراهیم قوچانى، و ابراهیم بن ابى‏طالب، و
محمّد بن إسحاق بن خزیمه و نزدیکان او استماع حدیث نمود، و هم چنین از
على بن قتیبه از فضل بن شاذان از چندین کتاب حدیث نقل مى‏نمود.
آخرالامر او در جمادى الآخر سال 339 ه .ق وفات یافت.

مرحوم بیهقى متوفّاى 565 ه .ق به نقل از تاریخ حاکم ابوعبداللّه‏
نیشابورى، درباره وى چنین نقل مى‏کند:
«السیّد الأجلّ أبوالحسین محمّد، عالمى ادیب، حافظ قرآن کریم، راوى
اشعار، دربردارنده تاریخ روزهاى مردم و صاحب خط زیبا و زبان فصیح بود.
مردم نیشابور به خلافت از او پیروى نمودند و جمع کثیرى از امراء و سربازان و
مردم عادى به او ملحق شدند. نصر بن أحمد سامانى هنگامى‏که از موضوع با
خبر شد، سیّد را به بخارا فرستاد و تمام اشخاصى که با وى هم‏داستان شده
بودند را شناسایى کرد. مدّت چهار ماه مردم از وى تبعیّت کردند، و او را ملقّب
به عاضد باللّه‏ کردند و خطبه به نام او در منابر اقامه داشتند.

نصر، وى را دستگیر کرده و با غُل و زنجیر روانه یکى از زندان‏هاى بخارا
مى‏کند، اما پس از مدتى، خواب بسیار عجیب و وحشتناکى مى‏بیند، لذا
مجبور مى‏شود که آن سیّد را از زندان آزاد کند و رسماً از او عذرخواهى نماید

و تمام اموال او را مسترد مى‏کند.

وى از على بن قتیبه و او از فضل بن شاذان و او از على بن موسى الرضا علیه‏السلام
روایت نقل مى‏نمود. آخر الآمر وى در جمادى الآخر سال 339 ه .ق وفات
یافت.»[43]

امام فخر رازى متوفّاى 606 ه .ق از او به عنوان الشاعر القاضی یاد مى‏کند
و مى‏نویسد که: «بویع له نیسابور، واجتمع علیه عشرة ألف رجل من الجند و
الرعیّه، وأراد أن یخرج بها، فعلم ذلک أخوه أبوعلی محمّد، فدعاه إلى منزله و
قیّده، ثمّ بعث به إلى صاحب جیش نصر بن أحمد السامانی، فحمل مقیّداً إلى
بخارا، ثمّ حمل إلى بغداد و حبس مقدار سنة، ثمّ أطلق عنه و عاد إلى
نیسابور.»[44]

با وى در نیشابور بیعت کردند، و ده هزار نفر از مردم و لشکریان دورش
جمع شدند. وى قصد خروج داشت که برادرش ابوعلى محمّد از قضیّه با خبر
شد و او را به منزلش فراخواند و وى را دربند کرد. آن‏گاه به نزد فرمانده لشکر
نصر بن احمد سامانى فرستاد، و هم چنان در بند به بخارا و سپس به بغداد
برده شد و پس از مقدار یک سال حبس، آزاد شد و به نیشابور بازگشت.

ابوطالب مروزى، متوفّاى بعد از 614 ه .ق از او به عنوان محمّد أبوالحسن
الأعراج الفاضل الأدیب الحافظ الفصیح یاد مى‏کند و آن وقت به شرح
مختصرى از قیام او مى‏پردازد.[45]

ابن عنبه، متوفّاى 828 ه .ق نیز درباره وى مى‏نویسد:

«وى در نیشابور مدّعى خلافت شد و مردم مدّت چهار ماه پیرامونش جمع
شدند و در اطراف نیشابور به نام او خطبه خواندند و ده هزار مرد از لشکریان
و مردم عادى بر او گرد آمدند، هنگامى‏که زمان قیام نزدیک شد، برادرش از
قضیّه با خبر و وى را در بند کرد و نزد جانشین حمویه بن على صاحب لشکر
نصر بن أحمد سامانى فرستاد، و او نیز همچنان سیّد را در بند به بخارا و سپس
به بغداد فرستاد و پس از مقدار یک سال حبس آزاد نمود و به نیشابور
بازگشت و ماهى دویست درهم برایش مقرّر شد و به سال 339 ه .ق وفات
یافت.»[46]

علاّمه نسّابه کمونه، پس از نقل شرح حال وى از قول مروزى و
ابن عنبه، مى‏نویسد:

«وى در نیشابور درگذشت و قبرش در آن جاست.»[47]

 معرّفى مزار سلطان سیّد یحیى باغشن نیشابور

ممکن است برخى از خوانندگان عزیز که آشنایى کامل با مزارات ایران
دارند، این اشکال را بر نگارنده بگیرند که در نیشابور دو مزار دیگر به امامزاده

یحیى شهرت دارد که عبارتند از :

1 ـ امامزاده یحیى بن حمزة، در داخل نیشابور در محلى که به برکال
معروف است.

2 ـ امامزاده سلطان سیّد یحیى، واقع در روستاى باغشن از توابع
دهستان زبرخان.

باید گفت که بقعه اوّلى هم چنان که از نام و نسب او پیداست یحیى بن
حمزة است و در میان مردم به نوه حضرت ابوالفضل العبّاس علیه‏السلاممشهور است
و نسب او را چنین مى‏دانند: یحیى بن حمزة بن قاسم بن عباس بن
امیرالمؤنین على علیه‏السلام، هر چند درباره نسب آن بحث است اما از دایره بحث
ما خارج است، زیرا نسب او را ما در کتاب کشف الأستار فى مراقد ابناء الأئمة
الأطهار علیهم‏السلام، المنتقلة فی محافظة خراسان تحقیق و بیان داشتیم.

متأسّفانه درباره امامزاده سلطان سیّد یحیى، او را فرزند بلافصل امام
موسى کاظم علیه‏السلامانتساب داده‏اند که با وجود بقاع زیادى به این نام در ایران،
این انتساب از اساس مشکوک است.

در بخش بعدى این کتاب که در خصوص بررسى بقعه یحیى بن
موسى علیه‏السلامسبزوار است، این انتساب بررسى خواهد شد. اما در میان ساداتى
که در منطقه نیشابور و در این شهر مى‏زیسته و تکاثر نسل داشته‏اند، به نام
یحیى بسیار کم بوده‏اند، منتهى مرحوم سیّد احمد کیاء گیلانى، از اعلام قرن
دهم هجرى در ضمن یادآورى نسب سادات قدمگاه نیشابور از شخصى به نام
یحیى بن محمّد بن زید بن عیسى بن على بن مطهّر بن محمّد بن عیسى
الجندی بن محمّد مضیرة بن جعفر الکوفی بن عیسى غضارة بن علی بن

حسین الأصغر بن امام زین العابدین علیه‏السلام[48] یاد مى‏کند که با برخى از قراین
مى‏توان شخصیّت مدفون در بقعه باغشن را به او تطبیق داد. آن دلایل
عبارتند از:

1. علماى انساب تداوم نسل محمّد بن جعفر الکوفى را در گرگان و قم و
نیشابور دانسته‏اند.[49]

2. محمّدبن‏عیسى‏بن‏محمّدمضیره،درنیشابورمى‏زیسته «وله‏اعقاب‏بنیسابور».[50]

3. دیگر علماى انساب نیز با تأیید سکونت محمد بن عیسى الجندى در
نیشابور[51]، نسل او را از پنج فرزندش به اسامى مطهّر، حسن، جعفر،
اسماعیل، على مى‏دانند. بنابر این مطهّر بن محمّد نیز در نیشابور مى‏زیسته
است.[52]

4. مرحوم بیهقى اولاد مطهّر بن محمّد بن عیسى الجندى را ساکن بیهق
نیشابور دانسته و نوادگان وى را نیز متوطّن این شهر نوشته است.[53]

5. مؤف رساله اسدیّه که نسب شریف سادات سبزوار را بیان داشته، این
نسب را تأیید نموده و قایل است که احفاد او در قدمگاه نیشابور بوده‏اند.[54]

بنابر این اگر شخصیّت مدفون در بقعه باغشن را همین امامزاده یحیى بن

محمّد بن زید بدانیم، سخن گزافى نگفتیم و معقول به نظر مى‏رسد.
بخصوص قراین و امارات نشان مى‏دهد که مدفون در بقعه، حسینى است نه
فرزند بلافصل امام موسى کاظم علیه‏السلام.