مزارات ایران و جهان اسلام

این امامزاده در اراضى دهکدة «هزارخال» در ناحیة کوهستان کجور واقع است. بناى بقعه از داخل و خارج، چهارضلعى و آجرى است که طول هر ضلع آن از خارج 40/8 و ابعاد آن از داخل 40/5×47/5 متر است. شیوة آجرچینى نمای بقعه، به گونة حصیرى و در نهایت ظرافت انجام گرفته است. در زیر پایة گنبد و بر روى دیوارهاى چهارگانه، «قرنیس» متناسبى با آجرکارى ایجاد شده که بر فراز آن، گنبد هرمى بقعه استوار گشته است. بر روى دیوارهاى خارجى بقعه، دو کتیبة آجرى، یکى متصل به زیر قرنیس و دیگرى با فاصلة 24 رج آجر اجرا شده است که در نوع خود، در میان بناهاى مازندران، اثر منحصر به فردى است. کتیبه‏هاى مزبور، نخست روى خشت خام با خط ریحان ایجاد گشته و پس از پخته شدن، به صورت لوحه در پى یکدیگر نصب شده ‏اند.

در وسط دیوارها، طاقنما و ورودى با «قوس جناغى» متناسبى قرار دارد. در گوشه‏هاى بنا، چهار فرورفتگى سرتاسرى با ظرافت لازم ایجاد گردیده که جلوة خاصى به بنا بخشیده است. پوشش زیرین بقعه، «عرقچینى» است. در گذشته، داخل بقعه، بنا به نوشتة میرزا حسن خان اعتماد السلطنه که در 1303 ه.ق از بقعه بازدید کرده است، داراى تزیینات جالبى بوده که امروزه برجاى نیست. اعتماد السلطنه، متن کتیبة روى بنا را چنین معرفى مى‏کند: «هو الملک العزیز الاعظم الاعدل خسرو ایران خلاصه اکاسره جهان معین امیرالمؤمنین ملک کیومرث خلدالله تعالى سلطنه ابن ملک المغفور المبرور ملک شرف الدوله بیستون استندار علیه الرحمة و الغفران. کتبه محمود بن نجیب الرستمدارى فى تاریخ ثمان و عشرین و ثمانمائه» (828 هـ . ق).

از آثار جالب بقعه، دو صندوق مزار است که صندوق بزرگتر مربوط به مرقد دو امامزاده و صندوق کوچکتر مربوط به قبر ملک کیومرث است. کتیبة صندوق امامزادگان چنین است: «اللهم صل على محمّد المصطفى و على على المرتضى و حسن الرضا و حسین شهید الکربلا و زین العابدین و محمّد باقر و جعفر الصادق و موسى الکاظم و على بن موسى الرضا و محمّد تقى و على نقى و حسن العسکرى و حجةالقائم امام محمّد المهدى صلوات الله علیه و علیهم اجمعین و الصلوة على صاحبى هذا المرقد المنور امامین الهمامین السیّدین الشهیدین الکاملین الفاضلین الصادقین الطاهرین و المطهرین ابنا امام العالم العادل و الشرع الناظم و هو موسى الکاظم علیهم التحیة و الرضوان. تم هذا الصندوق الشریف و العمل الظریف على ید الاستاد الاجل المخدوم استاد محمّد بن الحسین النجار المعروف به کیاکردى ولایة رودى کتبه محمود بن النجیب الرستمدارى غفرله ـ فى تاریخ ربیع الاخر سنة اربع و ثمانمائة الهجریة».

کتیبة صندوق ملک کیومرث چنین است: «هذا الصندوق الروضة السلطان الاعظم الاعدل مالک رقاب الامم سلطان العرب و العجم المؤید به تأیید الملک الجبار و المعتصم بولایة على المختار کیومرث بن بیستون استندار فى سنة ثمانة و خمسین و ثمانمائة» (858 هـ . ق).