مزارات ایران و جهان اسلام

در شهرستان نور، امامزاده‏اى مشهور به سپهسالار است که براساس کتیبة نوشته شده بروى صندوق آن، مدفون در این مرقد «انوشیروان بن موسى کاظم (ع)» ذکر شده است.

این آرامگاه در دهکدة سراس (سراسب) ـ از دهکده‏هاى کمررود نور ـ واقع شده و بنایى شامل بقعه، کفش کن و مسجد متصل به هم است.

مدفون در این امامزاده را «یوسف» از نوادگان محسن فرزند امام موسى کاظم (ع) مى‏دانند. همچنان که بیان شد، علماى انساب و تواریخ، چنین فرزندى یعنى «محسن» براى آن حضرت قایل نشده‏اند. و به تبع آن «یوسف» را نمى‏توان از نوادگان «محسن بن موسى کاظم (ع)» به شمار آورد.

این آرامگاه در دهکدة «اوز» ـ از دهکده‏هاى اوزرود نور ـ واقع است. بناى برج گونة هشت ضلعى است که بر روى هریک از ضلع‏هاى آن، یک قاب مستطیل و درون آن، طاقنمایى با قوس هلالى ایجاد شده است. در زیر پایة گنبد هرمى هشت ترک بنا، یک رشته قطارسازى انجام گرفته است. بقعه، داراى یک در ورودى زیبا و پرکار است. هر لنگه در به پنج قاب مربّع و مستطیل تقسیم گردیده است. 

این آرامگاه در دهکدة «نایه» (ناحیه) ـ از دهکده‏هاى اوزرود نور ـ واقع شده و عمارت آن داراى بنایى هشت ضلعى با بام هرمى هشت ترک کلاه درویشى است. در جانب غرب، مسجدى متصل به بقعه وجود دارد که شکل ستون‏ها و «فیل‌پا»هاى آن، معرف قدمت آن است. در داخل بقعه و بر روى طاقنماهاى هشتگانه، یک در میان، نقش سرو و خورشید نقّاشى شده است. بالاى سردرگاهى‏ها نیز با خط نسخ گچبرى شده است.

این آرامگاه در مرتع دهکدة «لاریم» در «گیلخواران» قائم شهر واقع شده و بقعه‏اى در وسط و دو ایوان در جانب شرقى و غربى آن است که ابعاد هر دو ایوان، 5×5 متر است. سقف ایوان‏ها بر روى یک رده شش پر قرار دارد.

سقف امامزاده «پلورکشى» و تخته کوبى شده است.

این آرامگاه در «عیسى خندق» از دهستان کار کنده ـ بخش مرکزى قائم شهر واقع است و از جمله برج‏هاى آرامگاهى استوانه‏اى شکل و بلند مازندران است. طرح سیاه‏قلمى از این بنا از «دمرگان» در دست است. تمامى بنا از آجر ساخته شده و داراى اندود گچ است. نماى خارجى بنا تا حدود دو سوّم ارتفاع بدنه، ساده است. سپس یک دوره مستطیل‏هاى جدا از هم که محل کتیبه و کاشى‏کارى است، ایجاد شده است. روى این قسمت، دو نوار تزیینى دندان موشى مانند، برج را حلقه‏وار در برگرفته است.

این آرامگاه در دهکدة امامزاده قاسم در دو هزار خرم آباد تنکابن واقع است. بقعة اصلى با طرح مستطیل، از سنگ و گل بنا شده و اتاقى به ابعاد 7×5 متر است. مسجدى نیز در جوار بقعه بنا شده است. در وسط بقعه، سه ستون با سرستون‏هاى بزرگ قرار دارد که دوش کش (تیر حمال) روى آن‏ها استوار است. «پلورها» از دو طرف بر روى این دوش کش قرار گرفته‏اند. بالاى پلورها «پل کوبى» با درزپوش زده شده است. ستون قطور و سرستون عظیم بناى مسجد بقعه از آثار قدیمى به شمار مى‏رود. درِ دو لنگة بزرگ میان بقعه و مسجد، از نمونه‏هاى با ارزش کارهاى منبت کارى به شمار مى‏آید. یک لنگة این در را چند سال پیش تکّه تکّه کرده و به یغما برده‏اند. لنگة بازمانده به شیوة قاب و گره کار شده و در وسط آن، ستاره‏اى ده ضلعى به عنوان شمسه نقش اندازى شده است. بر روى این در، قطعه‏هاى مثلثى، پنج ضلعى و شش ضلعى از چوب شمشاد و آزاد با کنده کارى‏هاى زیبا نشانده شده است. کتیبة بالاى در به خط ثلث چنین است: «قد امر هذه الباب هاشم بن محمّد الحسینى تاریخها فى سنة ست و سبعمائة هجریه» (706 هـ . ق).

این آرامگاه در محلّة آستانة بابل واقع شده است. بناى امامزاده، شامل مسجدى آجری و گنبدى هرمى شکل است. گنبد یا مقبرة امامزاده، با نقشة هشت ضلعى بنا شده که در هر ضلع آن، طاقنمایى در دو ردیف بالا و پاینى ساخته‏اند. بنا، گنبدى کلاه درویشى به شکل هرم با قاعده‌ی هشت ضلعی دارد. ارتفاع بنا از خارج 22 متر است و از جانب جنوبى، درِ کوچکى به بیرون دارد. در وسط بنا، صندوق نفیسى است که بدنه و اطراف آن کنده کارى است و حاشیة آن با آیات قرآنى به خط نسخ اعلا حک شده و در تاریخ 888 ه.ق به دست «استاد احمد نجار ساروى» ساخته شده است. در کنار صندوق فوق، صندوق کوچک دیگرى است که کار همان نجار و مورخ به همان تاریخ است. ازارة داخلى حرم کاشى‏کارى است.

این آرامگاه در اراضى «کهکرون» محلّة پایین هشتل ـ از دهکده‏هاى دشت سر ـ واقع است. بنا شامل بقعه و مسجد متصل به آن است. بناى بقعه، برج گونه‏اى چهار ضلعى است. در میان هر ضلع داخلى، طاقنمایى قرار دارد که در بالا به کمک ترنبه‏ها، طرح چهار ضلعى به دایره تبدیل شده و سقف بنا بر روى آن استوار گشته است. نماى بیرون بنا از دو بخش بدنه و گنبد تشکیل یافته است. در میان هر ضلع، طاقنمایى با قوس تیزه‏دار ایجاد شده و سپس قرنیسى شامل یک ردیف سینه کفترى در پایین و فرورفتگى‏هاى کشکولى بر فراز آن‏ها، بدنه را تا زیر گردنى گنبد کامل ساخته است. 

این آرامگاه در دهکدة «زیارو» ـ از دهکده‏هاى دشت سر آمل ـ واقع و بنایى مستطیل شکل شامل بعقه و مسجد است. در ورودى و صندوق امامزاده، هر دو داراى کتیبه است. در، دو لنگه است و بر حاشیة بالاى لنگة سمت راست آن چنین خوانده مى‏شود: «هذا المشهد ابافضل بن موسى کاظم». نام سازنده و تاریخ، بر بائوى آن چنین کتیبه شده است: «صاحب العمارة المشهد و خادم کمینه حاجى زیاد مزبن محمّد بن داوود بن سماع بن هدى بن اسمعیل عمل ابراهیم نجار بن سلیمان نجار ابن [...] سنة ثلاث و ثمانین و تسعمائه» (983).

این بقعه در نُه کیلومترى شمال غربى نکا در میان گورستان روستاى اطرب واقع شده است. پس از عبور از ردیفى از درختان سرو، به بقعة امامزاده عبداللَّه خواهیم رسید که در میان درختان بلند آزاد محصور شده است.

بنایى مستطیل شکل به ابعاد 16×5 متر است که شامل دو اتاق تودرتو می‌باشد. دو درب در جانب مغرب و مشرق دارد و هشت پنجره نیز در اتاق تعبیه شده است. قبر امامزاده در اتاق کوچکى قرار دارد و با آجر و سیمان آن را بالا آورده و به طول دو، عرض 20/1 و اتفاع 30/1 سانتى‏متر ساخته‏اند و بر روى آن پارچه‏هاى سبز انداخته ‏اند.

این آرامگاه در دهکدة «شهنه کلاه» ـ از دهکده‏هاى دشت سر آمل ـ واقع و بنایى شامل بقعه و مسجد الحاقى به آن است. طرح امامزاده از داخل هشت ضلعى و از خارج مستطیل است. پهناى اضلاع حدود 225 سانتى‏متر است. پوشش سقف به کمک تیر حمال (سرکش)، شیرسرها و تخته کوبى انجام گرفته و شامل یازده تیر چهارسو است. ورودى بقعه در جانب شرقى قرار دارد.

این آرامگاه در 17 کیلومترى جنوب غربى آمل در دهکده «اسکومحلّه» واقع است. در سال 1342 ه.ش، بناى جدید مفصلى به جاى بناى قدیمى آن ساختند. گنبد «رک ترک‏دار» بناى جدید با الهام از گنبدهاى هرمى ولى به شیوه‏اى تازه بنا شده است.

این امامزاده در اراضى دهکدة «هزارخال» در ناحیة کوهستان کجور واقع است. بناى بقعه از داخل و خارج، چهارضلعى و آجرى است که طول هر ضلع آن از خارج 40/8 و ابعاد آن از داخل 40/5×47/5 متر است. شیوة آجرچینى نمای بقعه، به گونة حصیرى و در نهایت ظرافت انجام گرفته است. در زیر پایة گنبد و بر روى دیوارهاى چهارگانه، «قرنیس» متناسبى با آجرکارى ایجاد شده که بر فراز آن، گنبد هرمى بقعه استوار گشته است. بر روى دیوارهاى خارجى بقعه، دو کتیبة آجرى، یکى متصل به زیر قرنیس و دیگرى با فاصلة 24 رج آجر اجرا شده است که در نوع خود، در میان بناهاى مازندران، اثر منحصر به فردى است. کتیبه‏هاى مزبور، نخست روى خشت خام با خط ریحان ایجاد گشته و پس از پخته شدن، به صورت لوحه در پى یکدیگر نصب شده ‏اند.

این آرامگاه در 33 کیلومترى شمال غربى کیاسر (مرکز بخش چهاردانگه) و در وسط روستاى کوات واقع است.

بنا در عین سادگى، بسیار زیبا و قدیمى است و باید آن را متعلّق به دورة صفویّه یا قبل از آن دانست. شالودة بنا از سنگ لاشه و سیمان و گچ است و شامل ایوان کوچک، رواق و بقعه می‌باشد. بر فراز آن گنبدى شلجمى به ارتفاع چهار متر قرار دارد. درب چوبى بقعه از جانب جنوب باز مى‏شود. پس از عبور از این درب، در سمت چپ آن، راه پله‏اى وجود دارد که به گنبدخانه راه مى‏یابد. پس از عبور از دو پلکان، به فضاى حرم مى‏رسیم که شامل اتاقى به ابعاد 7×4 متر است و قوس بندى‏هایى در زوایاى آن مشاهده مى ‏شود.

علاوه بر شهرستان سارى، در کجور نیز آرامگاهى به نام شاهزاده حسین وجود دارد که انتساب آن به فرزند بلافصل امام (ع) صحت ندارد. این آرامگاه در دهکدة فیروزکلاى پایین حومة کجور واقع و مجموعه‏اى شامل ایوان، مسجد و حرم است.

مؤلف کتاب «از آستارا تا استرآباد» در توصیف بقعة سیّد زکریّا مى‏نویسد: «این امامزاده در دهکدة اوزکلا ـ از دهکده‏هاى اوزرود نور ـ واقع است. بناى اصلى بقعه، هشت ترک با گنبدى کلاه درویشى از بیرون و گنبدى عرقچینى از داخل است و کفش کن آن، متصل به بناى اصلى است.

این آرامگاه در دهکدة رینه بالا لاریجان آمل واقع است. بناى اصلى بقعه از خارج، هشت ترک با گنبدى عرقچینى است. در هر ضلع بقعه از داخل، دو طاقنما با طاق هلالى وجود دارد که یکى داخل دیگرى است. درها و صندوق، ساده است.

این آرامگاه در اراضى «بدى خیل» حومة کجور واقع است. بناى اصلى، برج گونه هشت ترک آجری است که پس از عبور از کفش کن و دارالحفاظ، به آن راه مى‏یابند. با گوشه‏سازى‏هایى کوچک، طرح هشت ضلعى به دایره تبدیل و ساقه‏اى به ارتفاع پنجاه سانتى‏متر بر روى آن برپا شده که گنبدى عرقچینى را بر روى خود استوار ساخته است. ورودى بقعه، در جانب شرقى و عبارت از یک در دو لنگه با «قاب و آلت‏سازى» ساده است. تزیینات زیر گنبد و روى ساقه، با نگاره‏هاى ترنج و گل و بوتة اسلیمى به صورت نقّاشى و گچ‌برى اجرا شده است.

این آرامگاه در دهکدة «انگرود» ـ از دهکده‏هاى اوزرود نور ـ واقع است. بقعة اصلى، بنایى هشت ضلعى با گنبد هرمى هشت ترک است. داخل بقعه داراى طرح چهارضلعى است و پوشش عرقچینى دارد. در برابر مدخل ورودى بقعه، مسجد کوچکى بنا شده است که درازاى آن 20/10 و پهناى آن 10/3 است. چهارطاق گنبدى شکل توسرى خورده، بام مسجد را تشکیل مى‏دهند. درِ بقعه، داراى کنده کارى ظریف و جالبى است، بر روى لنگة راست آن، این عبارات خوانده مى‏شود: «فرماینده هذالباب مزار المبارک کیا جعفر سلطان عمل خشنام بن علاء دین لواسانى». و بر روى لنگة چپ، عبارت «کمال ابن سیاوش بازیار المعروف بانگروج فى تاریخ ماه مبارک شعبن سنة ثلاث و ثلاثین و تسع مائة» (933).