مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزادگان در کنار راه قم به سراجه واقع شده و نام آن در کتاب خلاصة التواریخ، قاضى احمد قمّى ضمن وقایع سال 944 هـ . ق آمده است. سبک بناى آرامگاه شبیه بناهاى قرن هشتم منطقه قم است و از احترام و قداست فوق العاده‏اى برخوردار است.

ساختمان بقعه نخست برهنه از بیوتات و رواق‌ها و ایوان‌ها و صحن و حجرات و گلدسته بوده که بعداً به مروز زمان بر آن افزوده شده است. به جهت زیارت اهالى و مشتاقان اهل بیت Œ در ایّام تابستان، زمینهاى اطراف بقعه جهت رونق امامزاده وقف شده است. بناى کنونى بقعه متعلّق به قرن دهم است. قاعده بنا از خارج هشت‌ضلعى به دهانه شش و ارتفاع 12 متر داراى چهار شاه‌نشین به دهانه سه و عرض یک متر است. که از هر شاه‌نشین، درى به خارج گشوده مى‏شود. تنها ازاره بقعه به ارتفاع یک متر کاشیکارى خشتى فیروزه فام تعمیرى دارد. گنبد این مزار، برجى هرمى شانزده ترکى به قطر هشت و ارتفاع نُه متر باگردنى به ارتفاع دو متر است که با کاشى تزیین شده است. نماى داخلى بنا نخست چهار گوشه با درگاه‌هایى در چهار سو است که در بالا به هشت ضلعى و سپس در قاعده گنبد به شانزده‌ضلعى تبدیل شده است. مرقد به درازاى و پهناى 2×3 و ارتفاع 20/1 متر در وسط بنا قرار دارد و با کاشى معرّق لاجوردى آراسته شده که بى هیچ تردیدى از آثار قرن دهم هجرى است. گرداگرد این کاشى‏ها صلوات کبیر به خط ثلث طلایى درون ترنج‌هایى نوشته شده است. کاشیکارى خشتى بدنه، فاقد ارزش تاریخى است. ایوان مقرنس شرقى بقعه، کتیبه‏اى کمربندى برکاشته از دوره قاجار 1281 هـ . ق در بردارد و این اشعار در وصف امامزاده آمده است:

این همایون بقعه مـانا جنّـت دیگر بود

کز غبار آستانش عرش را زیور بود

کعبه کویش بود مسجود این هفت آسمان‏

پشت گردون از پى تعظیم او چیز بود

هیچ‌دانى کیست در این جایگاه منزل گزین‏

زاده خیر النسا نو باوه حیدر بود

(مشقه عادل قاجار سنه 1281)

طیب و طاهر دو سرو از بوستان مصطفى است‏

شیعیان را مقتدا و خلق را رهبر بود

نسل پاک سیّد سـجّاد زیـن العابدین

آن امــام مــر خلـق را سرور بود

این منم خادم به زیر معصیت وامانده‏ام

مجرم وعاصى دست غمم بر سربود

«عمل استاد محمّد ولد آباقر».

این بنا به شماره 2690 و در تاریخ 17/3/1379 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.

دربارة شخص مدفون یا مدفونین در این بقعه چند قول است که ذیلاً به آن اشاره مى‏شود؛

قول اوّل: در این بقعه یک نفر از سادات موسوى به نام أبو الطیّب طاهر بن حسین قطعى بن موسى أبى السبحة بن ابراهیم المرتضى بن امام موسى کاظم ‰ مدفون مى‏باشد. امّا از آن‌جایی که در این بقعه دو تن مدفون هستند و همچنین طاهر بن الحسین در بغداد مى‏زیسته، لذا نمى‏توان این قول را پذیرفت، کما اینکه نظر مرحوم عبّاس فیض  نیز چنین است.

قول دوّم: نظریّة صاحب انوار المشعشعین است که مى‏نویسد: أبو عبداللَّه حسین بن على بن عمر بن حسن الأفطس بن امام زین العابدین ‰ و دیگرى فرزندش محسن مى‏باشد که مرحوم فیض این قول را رد مى‏نماید و مى‏گوید «این مدّعا غیر متّکى به دلیل و امرى خیالى و وهمى است که بر ضعف آن هم شواهدى موجود است چه که این دو تن به لقب طیب و طاهر ملقّب نبوده‏اند و مؤلّف کتاب مزبور از ناحیة خود به ایشان لقب بخشى کرده است».

وى اضافه مى‏کند که مدفونان در این بقعه باید أبو العبّاس طیب و برادرش أبو الحسین طاهر بن أبى الحسن على برطلة بن أبى عبداللَّه حسین بن على بن عمر بن حسن الأفطس بن على الأصغر بن امام زین العابدین ‰ باشند زیرا جدشان أبو عبداللَّه حسین در اصفهان مى‏زیسته و در آن‌جا صاحب دو دختر و سه پسر به اسامى أبو طالب محسن، و أبو محمّد حسن، و أبو الحسن على برطلة شده است که در این میان با فرزندان خود به قم منتقل گردید و در شهر قم صاحب فرزندى به نام ابو على محمّد الرئیس شد.

ابو الحسن على برطلة از قم به آوه نقل مکان کرد و در آن‌جا صاحب چهار فرزند به اسامى أبو جعفر محمّد، و أبو محمّد حسن، و أبوالعبّاس طیّب، و أبو الحسین طاهر شد. که از آن میان طیب و طاهر از آوه به قم مهاجرت نموده و در این شهر متوطّن شدند و سپس هم وفات یافتند و بقعه مذکور را باید از آن این دو برادر حسینى دانست».

مدارکى در دست است که گفتار مرحوم فیض  را تایید مى‏کند زیرا:

علّامه نسّابه ابن طباطبا مى‏نویسد که از جمله واردین به شهر اصفهان أبو عبداللَّه حسین بن على بن عمر بن حسن الأفطس مى‏باشد که داراى چهار فرزند به اسامى: 1. أبو طالب المحسن 2. أبوعلى محمّد 3. أبو محمّد حسن 4. أبو الحسن على لقبه برطله بود.

همین قول را دیگر علماى انساب پذیرفته‏اند و مى‏نویسند که محمّد أبو جعفر القمّى و برادرش طاهر ابوالحسین فرزندان على برطلة بن أبى عبداللَّه الحسین در قم مى‏زیسته‏اند، بنابراین قول مرحوم فیض  تأیید مى‏شود و مدفونان در بقعه دو تن از برادران و سادات حسینى مى‏باشند. که از ایجاد بقعه بر سر تربت ایشان معلوم مى‏شود که آنان به فضیلت و تقوى متّصف بوده‏اند، شاید به اشاره سلطان محمّد شریف نقیب السادات قم در قرن پنجم، بر سر قبرشان آرامگاه بنا شده و مورد تجلیل و احترام قرار گرفته‏اند.