مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده على بن جعفر ـ خیابان انقلاب

ا

ین بناى زیبا در انتهاى خیابان انقلاب شهر قم و در میان گلزار شهداى این شهر واقع شده و یکى از بقاع مشهور شهر قم است که به دربِ بهشت معروف می‌باشد.

این بقعه در گذشته یک بناى منفرد بود و در بیرون دروازة کاشان و در جانب شرقى قم قرار داشت که از چهار جهت به گورستان وسیع ختم مى‏شد و فضاى اطراف آن را مزارع و باغ‏هاى حواشى شهر در بر می‌گرفت.

بر اثر توسعه شهر در دهه‏هاى اخیر، این بنا در داخل بافت شهرى قرار گرفت. پس از پیروزى انقلاب اسلامى، قرار گرفتن گلزار شهدا در کنار بقعه باعث توجّه بیش‏تر به آن گردید.

بقعة على بن جعفر‰ داراى ایوان، گنبد، حرم و یک شبستان است. این بقعه توسّط عطاء الملک میر محمّد حسینى در سال 707 هـ . ق ساخته شده و تزیینات گچبرى و کاشیکارى آن به مدّت سى و چند سال ادامه داشت و عاقبت در سال 740 هـ . ق به پایان رسیده است. به گفته مرحوم عبّاس فیض  او در عصر اولجایتو به خدمت دیوانى ایلخانان درآمد و در دورة ابوسعید ایلخانى ریاست دیوان مظالم را بر عهده داشت.

فضاى داخلى بنا مربّعى است به ابعاد 5/6 متر که هر یک از اضلاع آن را طاقنمایى کوتاه به دهانه سه و عرض یک متر در بر مى‏گیرد که در ارتفاع چهار مترى در قابى مستطیل محاط مى‏شود.

نماى گنبد از خارج به شکل هشت‌ضلعى است که با جدار آجرى و نمابندى به رنگ فیروزه منقّش گشته و ارتفاع تقریبى آن حدود 30/3 متر مى‏باشد. در سال 1366 ق به جهت نفیس بودن کاشى‏هاى آن، عدّه‏اى سودجو به حرم مطهّر على بن جعفر ‰ دستبرد زدند و با قتل یکى از خادمان، چند پارچه از کاشى‏هاى آن را دزدیدند.

این ماجرا باعث شد که در سال 1314 هـ . ش کاشى‏هاى نفیس آن را به موزة ایران باستان و موزة آستانه مقدّسه حضرت معصومه… منتقل نمودند. با این که کلیّة کاشى‏هاى ازاره و مرقد از بقعه کنده و به موزه انتقال یافت؛ ولى با این حال به واسطه داشتن بهترین گچبرى‏هاى غنى، چشم هر بیننده را مجذوب خود مى‏سازد. در شمال بقعه، ایوانى زیبا و مجلّل قرار دارد که ابعاد آن به طول 80/4 و عرض 50/3 و ارتفاع هشت متر است و مزیّن به دو کتیبة سنگى و کاشى کمربندى با پوشش مقرنس و نقش گچى مى‏باشد.

در بالاى درِ ورودى ایوان، کتیبه‏اى با خط نستعلیق برجسته بر روى سنگ سفیدى در چهار سطر به چشم مى‏خورد که مرحوم عبّاس کریم خانى در سال 1321 هـ . ش بر آن نصب نموده است. این کتیبه در جلالت قدر على بن جعفر ‰ و درک نمودن وى از حضور پنج امام و خضوعش دربارة امام جواد ‰ مى‏باشد.

این ایوان در زمان فتحعلى شاه قاجار ساخته شده و در عصر ناصرالدّین شاه قاجار کاشیکارى و مرمّت شده است. در اطراف ایوان، آیات قرآنى به چشم مى‏خورد که بسیار زیبا و به خط ثلث سفید و مرغوب در زمینه لاجوردى مزیّن گشته و در گوشه لبه درگاه ابتدا با بسم اللَّه و سپس آیه «یا ایها الذین آمنوا لا تدخلوا بیوت الا ان یوذن لکم» و در ادامه آیة الکرسى و اسامى چهارده معصوم Œ در کنار اشعارى زیبا قرار گرفته‏اند.

محراب زرّین نام: این محراب که طاقنماى جنوبى مزار شمرده مى‏شود، با ممتازترین نوع کاشى‌کارى خشتى زرین فام قرن هشتم آراسته است که به دست «یوسف بن على محمّد بن ابى طاهر» آخرین فرد از خاندان ابى طاهر به سال 734 هـ . ق ساخته شده است. نحوة پرداخت معمارى محراب، تقریباً نظیر محراب «مسجد میدان» کاشان و «امامزاده یحیى‏ ‰» در ورامین است.

این محراب، یک طاقنماى سه حجره‏اى دارد که دو تاى آن از اهمیّت بیشترى برخوردار است، همچنین پنج کتیبة مزیّن به آیات قرآنى، این محراب را آذین کرده است.

در تاریخ دارالایمان نقل شده است: «در این بقعه، درى است، مشهور به «در بهشت» که به طرف قبله ساخته شده و به صورت در بسته کاشى‌کارى شده به گونه‏اى که از چینى پاکیزه‏تر و ظریف‏تر است. گویا در احادیثى که در فضیلت قم وارد است این بقعه را از آن جهت هشت بهشت گویند که در احادیث هشت در جهت بهشت مى‏باشد، که دو در آن از قم مفتوح مى‏شود و این در را به آن نشانه ساخته‏اند.

امروزه درِ بقعة على بن جعفر، تنها یک کتیبه تاریخ دار دیده مى‏شود که بانى آن «عطا ملک میر محمّد حسینى» است.

بر فراز درِ ورودى ابیاتى از استاد محمّد طاهر قصاع، کاشى ساز معروف سروده شده که به دیوار نصب مى‏شود، چند بیتى از آن به شرح ذیل مى‏باشد.

گفتـم به عقل صـاحب این بارگــاه کیست

گفتا به  صـد ادب کــه على بن جعفر است

پرسیدم از خرد که دو دُرّ است و یک صدف

گفت آن یکـى محمّد مــوسى اطهــر است

این صحــن دلگشا کــه بــود قطعه بهشت

خاکش هــزار باره به از مشک و عنبر است

قــانع اگــر چه حـامل ارض نجف شــود

آن‌جا بمیرد کــز همه جــا باز بهتـر است

* * *

این  بارگــاه کیست که چون مهر انور است

این خوابگاه کیست که چون گل معطر است

این آســتان کیست کــه از نــور گنبدش

نه گنبــد ســپهـر مــدوّر مــنوّر اســت

ایوان ســر کشیده به کــیوان از آن کیست

که ایوان چرخ پیش وى از ذره کمـتر است‏

صحنش چو صحن روضه رضوان فـرح فزا

گویا رواق روضه پر از مشک و عنبـر است‏

این گنبد رفیـع کــدامـــین شهنشه است

وین مــرقد شــریف کـدامین پیمبر است‏

این بارگـاه عــرض مـثال از جانب کیست

کــز نور طلعتش به فلک خور مکدّر است‏

پرسـیدم از خرد به من او این جواب گفت

کین جــایگه مقــام علـى بن جعفر است

این سـرو بوســتان وفــا معدن سخاست

این محــرم حــریم خــداوند اکبر است

داراى این حــریم و خـــداوند این مقام

یار گناهــکار بــه هنـگام محشــر است

این مجمعه علــوم کــه اطــفال مکتبش

سلمان و حجر و میثم ومقداد و بوذر است

هـر کس شها به لطـف کسى شد امیدوار

مجــرم به آســتان شما دیده بر در است

این بنا به شماره 240 و در تاریخ 15/9/1314 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.

خفتگان این مزار: چنانچه در کتاب انوار پراکنده و مزارات قم اشاره شد، این مکان مدفن على بن جعفر الصادق ‰ نیست، بلکه نوادة آن بزرگوار در این بقعه به همراه یکى از نوادگان حضرت امام موسى کاظم ‰ مدفون می‌باشند.

اوّلین شخصِ مدفون در این بقعه، سیّد على بن ابى محمّد الحسن الاکبر بن عیسى الرومى الاکبر بن محمّد الاکبر بن على العریضى بن امام جعفر صادق ‰ است که وى سیّدى جلیل القدر، عظیم الشان و بسیار بزرگوار بود. قدیمى‏ترین سندى که از هجرت او به قم خبر مى‏دهد، حسن بن محمّد بن حسن قمّى، مولّف تاریخ قم است که مى‏نویسد: «حسن بن عیسى بن محمّد بن على العریضى از مدینه به قم آمد و فرزندش على بن حسن با وى همراه بود و از على مذکور به قم ابوالفضل حسین، و ابوالحسن عیسى و ابو جعفر محمّد و ابوالقاسم حمزه و ابوعلى احمد متولّد گشته‏اند».

از ابوالفضل حسین بن على، روایت شده که جدّش حسن بن عیسى، به همراه موسى مبرقع فرزند بزرگوار امام جواد ‰ به قم آمد. بنابراین معلوم مى‏گردد که مهاجرت این خاندان در ثلث آخر قرن سوّم هجرى بوده است.

فرزندان و نوادگان امامزاده سیّد على از بزرگان سادات قم بوده و منصب نقابت علویان در قم و آبه را داشته‏اند و به زهد و تقوى آراسته بودند. برخى از این خانواده به فارس و اصفهان مهاجرت نمودند و منشأ آثار و برکاتى براى اهالى آن دیار شدند.

بعد از دفن على بن حسن، سیّد ابو جعفر محمّد الفقیه بن ابى احمد موسى بن ابى عبداللَّه اسحاق بن ابى المحسن ابراهیم العسکرى بن موسى ابى سبحة بن ابراهیم بن امام موسى الکاظم ‰ . دفن شد که از سادات جلیل القدر موسوى به شمار مى‏آمد. از او به عنوان سیّد محمّد فقیه یاد مى‏شود. او پسر عموى شاهزاده حمزه مدفون در میدان کهنه خیابان طالقانى (آذر) شهر قم است.

جدّش سیّد ابوعبداللَّه اسحاق، نخستین کس از این خاندان است که به قم مهاجرت نموده و در آوه وفات یافته و اینک آرامگاه او در آوه زیارتگاه دوستداران اهل بیت Œ است.

مؤلّف تاریخ قدیم قم دربارة مهاجرت جدّ امامزاده محمّد فقیه مى‏نویسد: «ابو عبداللَّه اسحاق به قم آمد و قصد داشت که به خراسان و طبرستان رود، امّا على بن عبداللَّه جبله اشعرى و دیگر بزرگان عرب قم از او خواهش کردند که در این شهر اقامت کند و او را بسیار اکرام و احترام کردند و به او عطا و بخشش نمودند. او در این شهر ماند و ازدواج کرد و صاحب فرزندانى شد که سه پسر و یک دختر بودند. اکثر عموها و عموزادگان امامزاده سیّد ابو جعفر محمّد از بزرگان سادات موسوى قم و آبه و خورزن بودند و برخى از آنان منصب نقابت سادات علوى را عهده دار شدند.

این خاندان به زهد و تقوى آراسته و قبور آنان از مشاهیر مزارات مناطق فوق الذکر است.

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده