- پنجشنبه ۱۷ مهر ۹۳
بقعة این امامزاده در 67 کیلومترى شمال شرق قم، در کنار جادّه جمزقان ـ قاهان در دامنه کوه واقع شده و به شاهزاده هادى مشهور است.
ساختمان بقعه از سنگ لاشه و خشت و گل ساخته شده و شامل سه صحن کوچک شمالى، جنوبى و شرقى است و درختان چنار زیادى در آن قرار دارد. اهالى ساوه و قراء تابعه آن، خصوصاً بخش خلجستان دربارة وى و کراماتش اعتقادى تمام دارند و صحن و حجراتش در اکثر اوقات مرکز تجمّع آنان مى باشد.
بقعه به شکل مربّع مساوى به ابعاد پنج و ارتفاع یازده متر است و داراى چهار شاه‌نشین، هر یک به دهانه چهار و عرض یک متر می‌باشد که از دو شاه‌نشین شرقى و غربى، درى به ایوانهاى جانبى گشوده مىشود. جدار داخلى، سفیدکارى ساده و فاقد تزیینات کاشیکارى و گچبرى است و پوشش بقعه رسمى بندى و در کمربند آن، خلأى نمودار است که جایگاه کتیبه گچبرى با نصب کاشىهاى کتیبهدار بوده که در تعمیرات سالیان قبل، روى آن را سفیدکارى کردهاند.
گنبد بنا دو پوش و از بیرون به شکل کلاهخودى با ساقهاى دو مترى، آراسته به کاشىهاى دوالى و با تارکى پنج مترى مزیّن به کاشىهاى سرامیک فیروزهاى است که به تاریخ سال 1346 هـ . ش نصب شدهاند. این گنبد از داخل به صورت عرقچینى است و اخیراً تعمیراتى در آن صورت گرفته است.
در جانب شرقى و غربى بقعه، ایوان‌هایى سفیدکارى با پوشش رومى سازى به دهانه 50/5 و عرض 50/4 و ارتفاع هفت متر است و در جانب شمالى آن تالارى به دهانه شش و عرض پنج و ارتفاع شش متر با پوشش تیر و تخته است. در طرفین هر ایوان، حجرهاى قرار دارد و بر فراز آن‌ها اتاقى ساختهاند که در تابستان جهت استراحت زوّار استفاده مىشود. بر روى تختهها پوشش کتیبههائى پراکنده با عبارت و آیات ذیل: (عمل على قمّى آستانى یا آشتیانى)، (انّا فتحنا لک فتحاً مبیناً)، (نصر من اللَّه و فتح قریب) (تاریخ 1315 و 1355) دیده مىشود.
در پیشانی ایوان غربى، در جبهه درگاه روى درِ ورودى بقعه، کتیبهاى به خط ثلث سفید در زمینه لاجوردى از کاشیهاى خشتى قدیمى در دو ردیف وجود دارد که در بالاى روى یک ردیف از کاشى آیات « بسم اللَّه الرحمن الرحیم، یداللَّه فوق ایدیهم» و در ردیف پایین:
«بسم اللَّه الرحمن الرحیم، انّا فتحنا لک فتحاً مبیناً حافظ» وزیر آن در دو سطر متصل، ابیات ذیل به خط نامرغوبى دیده مىشود:
سـیّد احمــد ابن فـتح اللَّه راد با حسـن آن پـور عبّاس رشاد
قبر این شهزاده هادى که هست از سلیل حضـرت زیـن العـباد
دید ویـران گشـته بنیادش زهم دسـت یکدیگر گرفتند از وداد
سر بسر کردند تعمیر این رواق تا کـه نام نیکشان مــاند به یاد
کاین بناى خیر رازین پس بسى بردعاى خلقى دهان خواهد گشاد
یادگارى هست زیشان در جهان اى خــوشا برمردم پاک اعتقاد
خـائف قمّى بطـرز سـاده گفت غشله با ید سـال تاریخش نهاد
«1335 میرزا کوچک»
در ابتداى شاه‌نشین شمالى بقعه، ضریح مشبّک مجلّلى از چوب گردوى قدیمى نصب بود که جای خود را به یک ضریح آلومینیومی داده و در دل آن، دو صندوق منبّت باستانى قرارد دارد. صندوق اوّلى، داراى چهار بدنه قاب سازى بدون روپوش و از آثار قرون هفت و هشتم هجرى است که جز قسمتى از آن دیده نمىشود و روى آن با اسماء جلاله و اسامى پنج تن به خط برجسته ثلث منبّت گردیده است.
صندوق منبّت دوّمى، داراى چهار بدنه با روپوش و آراسته به تنکههاى قاب سازى و خانچه پوش با آلت کاشى به شکل لوزى بود که روى تمام آلتهاى فاصل هم دو خط متوازى مشکلى رنگ کنده کارى شده و روى پلها و پایههاى چهار گانه، کتیبههاى افقى و عمودى به خط برجسته ثلث کنده کارى شده که عبارت ذیل منبّت گردیده بود: «مرقد متبرک امامزاده معصوم شاهزاده هادى بن امام موسى کاظم ، تحریر فى تاریخ شهر شوال سنه ست و اربعین و تسعمائة ـ 946» و «عمل قنبربن محمود ساوجى نجّار، آنکه باشد غلام حیدر کرار».
ضریح جلوى صندوقهاى مرقد نیز به طرز زیبایى ساخته شده و کتیبهاى بر روى پل غربى در قسمت پایین به خطّ برجسته دو بیت ذیل منبّت شده است:
صد شکر که گشته است بانى از روى یقین و مهـربانى
او کــرده به خـیر این محجر مهدى که بود جمیزقانى
چنین به نظر مىرسد که مقصود سراینده از محجر همان معجرى باشد که برگرد مقابر مىکشند.
در مدخل بقعه، از ایوانهاى شرقى و غربى، دو درِ دولنگهاى منبّت شده قدیمى نصب بود که آراسته به تنکههاى خانچه بندى با آلت کشى ورودى هر یک به خط ثلث برجسته چهار نام «على» به طور متعاکس منبّت شده بود. بر روى چهار چوب درِ شرقى بدنه طرف خارج در، کتیبهاى عمود از بالا به پائین بود که متأسّفانه اکثر کلمات آن سائیده یا شکسته و ریخته بود و آنچه مرحوم فیض خوانده از این قرار است:
مود روى به اتمام این در عالى گناهکار ابوطـالب جمیزقانى
نجارى عمل محمّد بیگ فراهانى
هـزار شکـر که چـون تحـفه سلیمانى
زروى صدق و صفا مور برده یک رانى
نمــود خـدمت این شاه هادى ارزانى
این بنا به سال 1335 هـ . ق به گواهى کتیبه ایوان غربى تعمیر و مرمّت شده است. بر این اساس این بقعه به شماره 10447 و در سال 1/7/1382 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
شهرت محلى: دربارة شهرت محلّى نسب امامزاده هادى، مرحوم فیض مىنویسد:
«... مدفن شاهزاده هادى بن امام کاظم مىباشد که در کتیبه کاشى نوسازى وى را از احفاد امام سجّاد برشمرده است. شاید بدان جهت باشد که کلیّه سادات موسوى نیز از احفاد امام سجّاد اند».
بر این اساس نظریّه مرحوم فیض بر این است که وى فرزند بلافصل امام هفتم است. همین قول در کتاب سیماى میراث فرهنگى قم تکرار شده و مىنویسد«وى یکى از فرزندان امام موسى کاظم و برادر امام رضا و حضرت معصومه است».
راویان این دیدگاه معتقدند که او از همراهان حضرت معصومه بوده است. امّا این دیدگاه منشأ صحیحى ندارد و امام موسى کاظم را فرزندى به این نام نبوده است. برخی از محقّقین به استناد کتب انساب، خفته در این مزار را یکی از نوادگان حضرت امام موسی کاظم می‌دانند که نسب شریفش با پنج واسطه به آن امام منتهی می‌شود که از قرار ذیل است:
سیّد هادی بن مهدی بن ابی عبدالله حسین خزفة بن ابی المحسن ابراهیم العسکری بن ابی سبحه موسی الثانی بن ابراهیم المرتضی بن امام موسی الکاظم .
وی سیّدی جلیل القدر، عظیم الشان و بسیار بزرگوار بود. او نوة برادری امامزاده اسحاق مدفون در ساوه است که زیاده با حشمت و بزرگوار بوده و نخستین شخص از این خاندان است که به قم و ساوه مهاجرت نموده است.
سیّد ابوعبدالله حسین بن ابراهیم العسکری که سیّدی جلیل القدر و بسیار بزرگوار بود و در کوفه می‌زیست، صاحب فرزندان جلیل القدری بود که علمای انساب تعداد آنان را هفت تن برشمرده‌اند که از چهار نفر آنان تداوم نسل بوده که عبارتند از: سیّد محمّد، احمد و موسی و مهدی، فرزندان حسین را علمای انساب ساکن در شیراز، بصره و آبه و نصیبین و کوفه و قم نوشته‌اند و گویند که آنان به بنی خزفه معروف بودند زیرا پدرشان در منطقه خزفه کوفه زندگی می‌کرد از این رو فرزندان وی به همان مکان معروف شدند.
حسن بن محمّد بن حسن قمّی، زنده به سال 378 هـ . ق نخستین شخص از مورّخان است که دربارة مهاجرت سیّد محمّد، عموی امامزاده هادی به قم خبر داده و می‌نویسد: او مکنّی به ابوالحسین و معروف به موفی بود و به جهت دیدار عموی بزرگوارش سیّد اسحاق به آبة قم مهاجرت کرد و سپس در همین شهر ماند و صاحب فرزندانی شد. برادر دیگر سیّد محمّد، سیّد مهدی نام داشت که مردی دیندار و با وقار بود و از کوفه به قم مهاجرت نمود و در قم صاحب سه فرزند به اسامی سیّد هادی، حسین و امیرکا شد. سیّد هادی در قم از موقعیّت ممتازی برخوردار شد و ظاهراً در روستای جمزقان قم می‌زیست تا این‌که عاقبت در دهة آخر قرن چهارم هجری وفات یافت.
- ۱۱۳۳
- ادامه مطلب
