مزارات ایران و جهان اسلام

مسجد اعظم قم در کنار آستانه حضرت معصومه … و در سمت غرب آن قرار دارد. این مسجد به سعى و اهتمام حضرت آیت اللَّه العظمى بروجردى  توسّط استاد «حسین بن محمّد معمار» معروف به «لرزاده» بنا شد و کلنگ اوّل آن در روز یازدهم ذیقعده سال 1373 هـ . ق (مصادف با روز میلاد حضرت على بن موسى الرضا ‰ ) به دست تواناى آن عالم ربّانى زده شد. مرقد آیت اللَّه بروجردى  در همین مکان قرار دارد.

این مسجد که به دلیل عظمت و بزرگى، مسجد اعظم نام گرفته از جمله مساجد سه ایوانى است. این مسجد عظیم مشتمل بر یک مقصورة وسیع، گنبدِ مرتفع، ایوان معظّم، دو گوشواره، چهل‌ستون، کتابخانه جامع و سایر بیوتات است. در بناى این مسجد تلفیقى از سبک قدیم با اسلوب ساختمانى جدید به کار رفته و مقصوره و گنبد و گلدسته‏ها به سبک باستانى و سبک کنونى، ولى چهل ستون‏ها با نقشه روز بنا شده است.

مقصورة این مسجد که از نظر وسعت و زینت در عالم اسلام کم نظیر و حتى بى‌نظیر است، تمامى آراسته به کاشى‌کارى معرّق بالاى ازاره مرمرى است.

معمار مسجد براى استحکام گنبد، استخوان بندى و اسکلت آن را با مفتول به پا داشت و در سربند مفاصل آن با اکسیژن جوشکارى به عمل آورد و سپس از هر طرف، این اسکلت فلزى را با آجر پوشاند. به این ترتیب طرفین آن از داخل و خارج، جدارى به قطر 14 آجر، هر طرف هفت ردیف با ملاتى که متشکل از سیمان، آهک و ماسه بود، پوشانده شد. از این رو عمر این مسجد را تا هزار سال پیش بینى نموده‏اند.

قاعدة گنبد از خارج و داخل چهار ضلعى متساوى به دهانه 19 و ارتفاع 24 متر با تزیینات متنوع مرمرى و کاشى‌کارى است که در چهار گوشه آن نیم طاقى بالا آورده شده و صورت مربع را با نقشه یزدى سازى به شکل فلکه‏اى در آورده‏اند و نیز پاطاق پوشش عرقچینى آن را بالا برده‏اند.

در ضلع جنوبى این مقصوره محرابى مجلّل و پنج ترکى وجود دارد که دهانة آن سه و ارتفاع آن پنج متر است. این محراب با ازارة مرمرى و بدنه و جرزهاى کاشى‌کارى معرّق تزیین شده است.

پوشش مقرّنس خوش قطارى در سه ردیف از کاشى‏هاى شفاف خوش رنگ و لعابى است که در سینه آن ترنجى نمودار و در میانه به خط ثلث طلایى کلمه مبارک «اللَّه» خوانده مى‏شود. گنبد و بقعه اجزاى مسجد نیز مملو از هنر معمارى و تزیینات فراوان است.

شبستان گنبد دار مسجد که سراسر مزیّن به کاشى‏هاى معرّق است، در ضلع جنوبى صحن قرار دارد و از طریق مسیرهاى جانبى به دو شبستان ستون دار شرق و غرب مرتبط است.

مجموعة مسجد اعظم از سمت شرق با مسجد بالاسر و صحن عتیق حرم حضرت معصومه‏ … و از غرب به خیابان ساحلى رودخانه و از جنوب به خیابان موزه مرتبط است.