- چهارشنبه ۳۰ مهر ۹۳
بقعة این امامزاده در خیابان 15 خرداد شهر قم (باجک)، در بیرون دروازة سابق رى در شمال شرقى قم و در میانه بقاع چهار امامزاده و شاهزاده سیّد على واقع شده است؛ از اینرو، به امامزاده میانى خوانده مىشود.
این بنا از آثار تاریخی و با ارزش شهر قم است که در سال 932 هـ . ق تجدید بنا و تزیین شده و داراى آثار هنرى از گچبرى و مرقدى کاشىکارى است.
شکل گنبد بقعه از خارج هشت ترکى با نمابندى آجرى و از داخل به صورت مربّع متساوى الاضلاعى به دهانه شش و ارتفاع هشت متر است که در هر ضلعى، شاهنشینى به دهانه سه و عرض یک متر ساخته شده و تنها از شاهنشین شرقى آن درى به خارج گشوده مىشود. ازاره بقعه به ارتفاع 75 سانتىمتر، از خشتهاى سیمانى تعمیرى به جاى خشتهاى مسدّس باستانى است و بالاى آن تا دو متر و نیم سفیدکارى ساده دارد که سابقاً آراسته به آثار گچبرى بوده و از تزیینات قدیم آن فقط در سینه اسپر شاهنشینها شمالى و جنوبى براى نمونه دو ترنج گچبرى فلکهاى متضمّن نقشه گل و بوته توأم با گرهکشى با طرز جالبى باقى است. بر فراز آن، در ارتفاع 20/3 مترى، در چهار زاویة بقعه، نیم طاقى به ارتفاع 80/1 متر بالا آورده و صورت مربّع را هیأت هشت ضلعى تبدیل ساختهاند که بدنه قوسى هر چهار نیم طاق آراسته به کندهکارىهایى از گل و بوته توأم با رنگآمیزى و نقّاشى است. در قسمت هشت ضلعى، هشت طاقچه نمودار مىباشد که فقط جرزهاى آنها مزیّن به گچبرى و بغلهها و اسپر و پوشش آنها ساده است. از آثار موجود چنین بر مىآید که جلوى هر یک، شبکهاى گچبرى بوده است. روى طاقچهها کتیبهاى به عرض 60 سانتىمتر با حاشیه زنجیرى از گچبرى مىباشد که در متن آن به خطّ برجسته ثلث در زمینه گچ آراسته به گل و بوتههاى بدیع و آیات قرآنى خوانده مىشود. بالاى کتیبه، صورت هشت ضلعى به شانزده ترکى تبدیل گشته و در آن شانزده طاقچه به ارتفاع 20/1 متر ساخته شده است. چهارتاى آنها میان تهى و هواکش هستند و جلوى آنها را با مشبّکى گچبرى با جداره کندهکارى آراستهاند که از آن میان فقط یک پنجره براى نمونه باقى مانده و بقیّه فرو ریختهاند. این طاقچهها، کیلویى و مزیّن به گچبرى مىباشد و روى جرزهاى فاصل بین آنها، تصویرى از لاله شمعى گچبرى شده است که روى آنها را هم رنگآمیزى کردهاند. بالاى این طاقچهها، صورت ضلعها به مدوّر تبدیل شده و پاطاق پوشش عرقچینى بنا بالا رفته است. بدنه قوسى پوشش داراى نقوش رنگین توأم با گچبرى و شامل شانزده ترنج در دو ردیف، یک ردیف فلکهاى و ردیف دیگر قلبى مىباشد که روى آنها به خطّ برجسته ثلث، صلوات کبیره گچبرى شده است. در نقطه مرکزى پوشش، فلکهاى مىباشد که در وسط آن، گویى برجسته و میان تهى با قلّابى براى نصب زنجیر چلچراغ یا قندیل و دور آن در متن نقوش برجستهاى از گل و بوته رنگآمیزى شده است.
در میانه بقعه، ضریحى مشبّک آلومینیومى و در دل آن، مرقدى به ارتفاع 20/1، طول دو و عرض یک متر مىباشد که چهار بدنه و سطح آن آراسته به کاشىهاى معرّق شفاف و خوشرنگ عهد صفویّه است. در قسمتهاى بدنه و سطح مرقد، کتیبهاى به خطّ سفید از کاشى خشتى مىباشد که روى آن، آیات و عباراتى به تاریخ 932 هـ . ق خوانده مىشود.
در جهت شرقى و برابر درِ ورودى
نیز کتیبهاى از کاشى معرّق، اشاره به نام شاه طهماسب حسینى موسوى صفوى دارد که اکثر کاشىهاى آن فرو ریخته و فقط روى جداره باقى است.
در چهار جانب حاشیه لوح مزار، بر روى مرقد، دوازده ترنج در زمنیه لاجوردى طرّاحى شده است و داخل آنها به خطّ ثلث و از کاشى معرّق، صلوات بر معصومین خوانده مىشود. بر روى بقعه، گنبدى هرمى و شانزده ترکى به ارتفاع هشت متر، داراى گردنى مضلّع و شانزده ترکى نماسازى با جرزهاى ساده آجرى است، که اسپر هر نمایى، مزیّن به کاشىهاى معقلى و داراى کتیبهاى به خطّ بنایى از کاشىهاى الوان مىباشد و روى بعضى، آیات قرآنى و نام على خوانده مىشود. در منتهىالیه عنق، گلوبندى زنجیرى قرار دارد که روى آن عبارت «الملک للَّه» به طور مکرّر به چشم مىخورد. در جهت شرقى و مدخل بقعه، هریک، ایوانچهاى به دهانه 50/2 و عرض دو متر با جداره ساده سفیدکارى و پوشش مقرنس گچى است که از نظر زیبایى بسیار ممتازند و داخل هر یک از حوضچههاى مقرنس، اسامى معصومین و صلوات بر ایشان گچبرى شده که بعداً روى آنها گچ اندود گشته است. بر فراز درگاه و در اسپر ایوانچه، کتیبهاى از کاشى خشتى قرار دارد که روى آن به خطّ نستعلیق سفیدى، نام امامزاده نوشته شده است، که همانند این کتیبه در جبهه درگاه ورودى صحن از ضلع جنوبى دیده مىشود. در جانبین ایوانچه،
دو ایوان کوچک تحتانى و دو غرفه بر فراز آنها ساخته
شده و جلوى آنها صحنى نوساز به مساحت 34×18 متر مىباشد که در ضلع جنوبى آن، دو حجره ساخته شده و جداره اطراف آن نمابندى آجرى است.
این بناى زیبا به شماره 2427 و در تاریخ 2/8/1378به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
در لوح مزار امامزاده احمد، احمد بن محمّد حنفیّة ضبط شده که به اعتقاد مرحوم فیض ، مخفّف ابواحمد محمّد بن محمّد حنفیّه است. بدون شک، بین ابواحمد محمّد تا محمّد حنفیّه وسایطى نیز بود که طبق معمولِ سنگ نوشتهها در امامزادگان، براى اختصار، واسطهها حذف شده است.
فیض و دیگر نویسندگان معتقدند که نسب امامزاده احمد، با پنج واسطه به امام على منتهى مىشود که به این صورت است:
سیّد ابواحمد محمّد بن عبداللَّه الثانى بن جعفر الثانى بن عبداللَّه بن جعفرالاصغر بن محمّد الحنفیّه بن امام امیرالمومنین على .
این امامزاده به جهت واقع شدن بین بقعة امامزاده سیّد على و چهار امامزاده به امامزاده میانى شهرت دارد. خفته در این مزار، یکى از سادات علوى است که به تصریح مولّف تاریخ قدیم قم، در این شهر وفات یافته و دفن شده است.
ابوالقاسم محمّدى، روایت مىکند که ابواحمد محمّد بن عبداللَّه از کوفه به قم آمد و در این شهر ساکن شد و همچنان بود تا اینکه وفات یافت و او را به مقبرة مالکآباد ـ موقعیّت کنونى بقعه ـ به خاک سپردند و از او فرزندى باقى نماند. اکثر عموها و عموزادگان این سیّد جلیلالقدر، در قم، رى و اصفهان سکونت داشته و امامزاده جلیلالقدر شاه سیّدعلى مدفون در 500 مترى مزار امامزاده احمد، یکى از نوادگان عموى وى به شمار مىآید.
هجرت امامزاده ابواحمد محمّد ظاهراً در سال 248 هـ . ق پس از قیام و شهادت یحیى بن عمر بن یحیى صورت گرفتهاست؛ زیرا در این سال بود که متوکّل عبّاسى، آزار و اذیّت خود را نسبت به سادات مضاعف نموده و همین امر باعث مهاجرت تعداد زیادى از علویان به کرمان، فارس، قم، اصفهان، خراسان، طبرستان و رى شد.
- ۱۷۷۹
- ادامه مطلب
