مزارات ایران و جهان اسلام

سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های ایران جهان اسلام (امامزاده ، بقعه، آرامگاه، مقبره، مزار، گنبد، تربت، مشهد، قدمگاه، مقام، زیارت، معرفی عالمان انساب، کتابشناسی مزارات و زیارت و انساب

امامزاده اسماعیل ـ بیدقان‏

یکى از بقاع مشهور و مورد توجّه اهالى قم، بقعة متبرّکه امامزاده اسماعیل است که در 55 کیلومترى جنوب شرقى قم، بعد از شهر کهک، پس از عبور از سه راه وشنوه، در بالاى کوهى مرتفع در حومه روستاى بیدقان قرار دارد.

ساختمان بقعه، بنایى بسیار باشکوه با موقعیّت بسیار دلپذیر، با آب و هواى لطیف، هر گردشگر را به خود جلب مى‏نماید. بقعه امامزاده اسماعیل که در قم به «شاهزاده اسماعیل مشهور است، اعتبار بسیارى نزد مردم این سامان در دوران قدیم داشت که هر گاه شخصى مى‏خواست اداى نذر و قربانى کند به بارگاه وى مشرّف مى‏شدند.

از زمان‏هاى قدیم، مخصوصاً در روستاهاى هم‏جوار، گلّه داران منطقه، یک گوسفند جهت سلامتى گلّه خود، نذر امامزاده شاهزاده اسماعیل مى‏کردند و عشق و علاقه زیادى به آستان وى داشتند و این رسم هنوز بین گلّه داران پا برجاست که نشان از محبّت ویژه به امامزاده اسماعیل دارد.

در گذشته، به جهت دورى و بدى و کوهستانى بودن راه، زایران کمى به حرم امامزاده اسماعیل مشرّف مى‏شدند، امّا امروزه، به جهت آسفالت شدن راه امامزاده، خوش آب و هوا بودن منطقه، باز سازى و توسعه حرم مطهّر، به یکى از مکان‏هاى زیارتىِ دسته اوّل و مکان توریستى تبدیل شده و روزهاى پنج شنبه مملّو از جمعیّت است.

توصیف بقعه: این بنا در دامنه کوه بیدقان واقع شده و تا جادّه آسفالت 12 کیلومترى به سه راه وشنوه فاصله دارد.

این بقعه، از بناهاى تاریخى قم و داراى درهاى نفیس و کاشى‏هاى عالى و صندوق منبّت روى مرقد و مشتمل بر بقعه، گنبد، رواق، صحن و مسجد است.

بناى بقعه، از ابنیه قرن هفتم هجرى است و بانى اولیّه آن نامعلوم مى‏باشد و با توجّه به کاشى‏هایى که در آن مزار به کار رفته، مخصوصاً کاشى‏هایى که داراى صورت سه سوار مغول است، مى‏توان ادّعا کرد که بانى بقعه مزبور از امراى دولت هلاکوخان و یا خواجه نصیر الدّین طوسى قمّى، وزیر وى بوده است.

اساس بنا با مصالح سنگ و گچ بنیان گردیده و بسیار متین و مستحکم است. نقشه بنا از خارج، برجى و از داخل صورت چهار ضلعى متساوى به دهانه 50/5 و ارتفاع نُه متر مى‏باشد. ازارة بقعه آراسته به کاشى‏هاى خشتِ هشت‏ضلعى کوکبى عصر مغول است که فقط 10 پارچه آن‌ها باقى مانده که آن‌ها نیز به هنگام تأسیس موزه آستانه حضرت معصومه … به آن‏جا انتقال داده شده است. در متن این کاشى‏ها، تصویرى برجسته از سه سوار است که مارى را در زیر پا مى‏کوبند و کبوترى را بر فراز سر دارند. در حاشیه آن‌ها نیز کتیبه‏اى متضمّن سُوَر کوچک قرآن، مانند سوره مبارکه اخلاص و در پایان، تاریخ 668 هـ . ق یا ابیاتى از شاهنامه با تاریخ 661 هـ . ق دیده مى‏شود، کاشى‏هاى مربّع شکل با نقوش برجسته طاووس، لک لک و طوطى که در قسمت بالاى ازاره بکار رفته بودند نیز در موزه آستانه نگهدارى مى‏شوند.

جدار داخلى بقعه سفیدکارى و تهى از تزیینات کاشى و گچ‏برى است، جز شاه‏نشین جانب شمالى که داراى تزیینات کاشى‏کارى دوره‏هاى بعد مى‏باشد. در ارتفاع پنج مترى هر زاویه، نیم طاقى ساخته شده، به طورى که نقشه مربّع را به هشت‏ضلعى تبدیل ساخته و روى آن به شکل فلکه‏اى پر ضلعى در آمده و بر بالاى آن پا کار گنبد قرار گرفته است.

در این بقعه، دو مرقد دیده مى‏شود، یکى بزرگ در وسط و دیگرى کوچک در زاویه شمال شرقى مجاور پلّه شاه‏نشین شمالى. مرقد اصلى، مدفن دو تن، شاهزاده اسماعیل و فرزند وى، شاهزاده حمزه است و مرقد کنارى، منتسب به شاهزاده محمّد بن موسى الکاظم ‰ است، که یقیناً باید از احفاد امام موسى کاظم ‰ باشد.
امّا اهل محل، مرقد کوچک را از آنِ شاهزاده حمزه مى‏شناسند.

بر فراز بقعه، گنبدى است که به ظنّ قوى، در آغاز امر، عرق‏چینى یا کلاه‏خودى شکل و سنگ پوش بود؛ امّا در عصر شاه اسماعیل اوّل صفوى، هنگام تعمیر، صورت آن را به هرمى شانزده ترکى تبدیل ساخته‏اند. این گنبد به قطر هشت و ارتفاع 9 تا 10 متر، آراسته به کاشى‏هاى دوالى فیروزه‏اى دورة صفوى بود که به مرور زمان، عمده آن‌ها ریخته و در دورة اخیر به طرز بدى کاشى‏کارى شده است، که آن نیز اخیراً در حال خرابى است و جدیداً بازسازى و کاشى‏کارى شده است. تمام اضلاع گنبد داراى کتیبه‏اى به خطّ بنایى با عبارات اللَّه، محمّد و على ‰ مى‏باشد.

بقعه داراى سه در ورودى است که درهاى جنوبى و شمالى آن در ایوان‏هاى طرفین گشوده مى‏شوند و تنها درِ غربى آن در داخل رواقى طولانى که میان گنبد با صحن است، باز مى‏گردد. بناى امامزاده داراى منبرى به تاریخ 922 هـ . ق مى‏باشد و تزیینات زیبایى دارد. تعدادى از درهاى بنا نیز احتمالاً متعلّق به همین تاریخ است. هم‏چنین درگاه بقعه از رواق، کاشى‏کارى زیبایى از دوره قاجارى کار شده که داراى کتیبه‏هاى زیادى است.

بقعه دو بار، یک مرتبه درسال920هـ . ق و در عهد سلطنت شاه اسماعیل و بار دوّم در سال 1214 هـ . ق و در دورة فتحعلى شاه تعمیر و تزیین گردیده است. در جهت جنوبى بقعه، ایوانى از آثار حسین قلى خان قاجار ـ برادر فتحعلى شاه ـ در سال 1214 هـ . ق، به دهانه 50/3، طول پنج و ارتفاع شش متر به چشم مى‏خورد که جدارش سفیدکارى و سقفش ضربى رومى پوش و تهى از تزیینات کاشى و گچ‏برى است. در پایین اسپراین ایوان، دو سنگى در طرفین درگاه و مدخل بقعه نصب شده که لوح نخست مربوط به عهد شاه اسماعیل اوّل صفوى و لوح ثانوى، از آثار حسین قلى خان مذکور مى‏باشد.

اشعارى که ذیلاً بیان مى‏گردد، اکثر آنان در کتیبه‏ها و رواق‏هاى اطراف بقعه کتابت شده است که به چند نمونه از آن اشاره مى‏شود:

این بارگاه عـرش نشان از جناب کیست‏

کز نور طلعتش به فلک خود مکدّر است‏

حیران شدم که عرش خدا در زمین چرا

نور خدا براى چه در خاک مضمر است‏

مبارک بقعه‏اى اسـت این بقعه کـز نور ضریحش جمله آفاق‏

منـوّر گشته یا رب! مگــر این جنّت اســت یـا وادى ایمن‏

بلى! این بقعه از فردوس و عرش و کرسى و لوح و قلم اعلى‏

بوداعلى،چراکه‏دوقمرودونور،دوشمس‏این‏محل راکرده‏اندمأمن‏

«فى سنة 1269 هـ . ق»

* * *

این ســرو بوسـتان وفـا معدن سخـاست‏

ایـن محــرم حــریم خـداوند اکـبر است‏

داراى این حــریم و خــداوند ایـن مقام

یــار گــناه کـار به هنـگام محــشر است‏

این مجمع علــوم کــه اطفـال مکــتبش

سلمان و حجـر و میثم و مقداد و بوذر است‏

این نــاز پـروریده زهـــرا و مصطــفى

فــرزند پـاک زاده خــداونـد قــنبر است‏

هر کس شما به لطف کسى شــد امیدوار

مجــرم به آســتان شـما دیده بـر در است‏

هاتفى گفت که، این جاى شریف اطهر است‏

شــاه اسماعیل فــرزند رشـید حیدر است‏

گفتمش: دو دُرّ اندر یک صدف، گفتا: بلى!

نام او باشــد محمّد ، جــدّ او پیغمبر است‏

وادى طور است این کوه او چه موساى کلیم‏

رو به اخلاص از هـواى جنّت اندر سراست‏

این دوتن هستند در یک پیرهن آسـوده باز

چون دو جان در یک بدن کزرحمت حق مضمراست‏

تو سلیمان زمـانى و من آن مــور ضعیف‏

تحفه درگاهت این جسم نحیف و لاغر است‏

کاتبان جان را فدا کن در راه این هر دو تن‏

گـر تو را روز جزا چشم عطا از حیدر است‏

طاهــر قضـاع را امــید انعـام و عــطا

هست از جدّت که او فردا شفیع محشر است‏

* * *

حــرم شاهــزاده اسـماعیل                  شرح وصفش برون بود از حد

انـدرین روضـه بهشـت آیین‏                  هیچ کس را دعـا نگــردد رد

هست چون شمع محفل جعفر                  هست چون سرو گلشن احمد

نتوان کــرد تا به روز قیــام‏                   شـرح اوصاف او یکى از صد

زانکه جدّش به خلوت معراج‏                  از شـرافت نشسته بــر مسند

کــرد شـوقى سؤال تاریخش‏                  گفت پیر خــود که ، در ابجد

عــدد تـربت بــرى از عیب‏                   هسـت تـاریخ سنگ این مرقد

این ماده تاریخ برابر با سال 922 هـ . ق مى‏باشد.

گـل بستان طاهـا هست این جا                                سـرور قلب زهرا هست این جا

بنــازم روضـه رضــوان او را                                نوید حق تعالـى هست این جا

بود شــه زاده اسمـاعیل نامش‏                               ظهور عشق وتقوا هست این جا

رئیس مــذهب مـا را تبار است‏              غریب شهر بطحا هست این جا

شـنیدم عـارفى در گوش جان گفت‏              که نور چشم مولاهست این جا

در این وادى که هردل مى‏شود شاد                صفاى صبح فردا هست این جا

اگــر خـواهى صفـاى او ببینى‏                                ببین جـانان دل‏هاهست این جا

بـزن دسـت تــوسّل دامنش را                               سلیل پـور زهـرا هست این جا

ببوس ایـن آسـتان را با ارادت‏                               که جان برپیکر ما هست این جا

شفا خواهان شفا از او بخواهند                              امید ما در این جا هست این جا

در این وادى کـه بـوى یار آید                                نسیمى بس دل آرا هست این جا

بگیــر از او جــواز کـربلا را                               که صاحب مهر امضا هست این جا

بیــاد تـربت جــد غــریبش‏                                ملایک را چه غوغاهست این جا

نه یک گـل، بلکه گل‏هاى محمّد(ص)            زباغ ســبز طاها هست این جا

فـروغا ناله سر کن در جوارش‏                                شفیع تو به فـردا هست این جا

مؤلّف کتاب انوار المشعشعین دربارة شخص امامزاده اسماعیل مى‏گوید:

«امامزاده جلیل القدر اسماعیل بن احمد در قم مدفون بوده و فرزندى داشته به نام حسین که از جلمه فقها بوده است».

نسب شریف امامزاده: مرحوم مدرّسى طباطبایى، به اشتباه مى‏نویسد:

«از مزارات مشهور و قدیم قم که آن را خاک جاى اسماعیل فرزند امام صادق ‰ مى‏پندارند...».

واضح است که این ادّعا از اساس مردود است و هرگز مردم قم، خفته در این مزار را فرزند امام جعفر صادق ‰ ندانسته‏اند، بلکه عقیده دارند که او یکى از نوادگان بزرگوار امام جعفر صادق ‰ است که با شش واسطه نسب به آن حضرت مى‏رساند.

شیخ محمّد على بن حسین نایینى اردستانى در کتاب انوار المشعشعین مى‏نویسد:

«... براى احمد بن حسین به قم فرزندى بود که اسماعیل نام داشت. پس از آن، شاهزاده اسماعیل مشهور که در کوهستان قم واقع است و گویند که از فرزندان حضرت امام جعفر صادق ‰ است، احتمال دارد که او همین اسماعیل مذکور باشد و نسب شریف او از این قرار است:

شاهزاده اسماعیل بن احمد بن حسین بن احمد بن حسین بن احمد الشعرانی بن على العریضى بن امام جعفر صادق ‰ .

و به شش واسطه به حضرت امام جعفر صادق ‰ مى‏رسد، و از شهر قم تا زیارتگاه او تقریباً شش فرسخ مسافت مى‏باشد و در کوهستان میان رودان مدفون است، و آن وادى به چند اسم مى‏خوانند: میان رودان، برق رود و بیرقان...

الحاصل، آن شاهزاده اسماعیل بسیار جلیل القدر مى‏باشد، و اهل قم بسیار به زیارت او مى‏روند، و نذورات مى‏برند؛ به خصوص، گوسفند نذر مى‏کنند که ببرند در آن‏جا و بکشند، و در فصل پاییز زیادتر مردم به آن‏جا مى‏روند. و حسین فقیه به قم اولاد همین شاهزاده اسماعیل بوده است».

ارادت محقّق قمّى  به امامزاده اسماعیل؛ چنان که اشاره شد، اهالى قم، اعتقاد تام به امامزاده اسماعیل داشته و دارند. در زمان گذشته، با وجود بدى راه و نبودِ وسایل نقلیه بازحمت و مشقّت فراوان به زیارت این امامزاده جلیل القدر مشرّف مى‏شدند؛ خصوصاً بروز کرامات و خوارق‏العاده از سوى امامزاده، باعث شد که توجّه عمومى و استقبال همگانى به آن بارگاه بیشتر شود و اهالى قم هر هفته به‏صورت هیأت با قاطر و اسب به زیارت این امامزاده مشرّف مى‏شدند و پس از قربانى و مراسم عزادارى، شب را در جوار امامزاده مى‏خوابیدند و عصر جمعه به طرف قم حرکت مى‏کردند.

اهالى قم از محقّق قمّى  ، صاحب قوانین ـ اعلى اللَّه مقامه الشریف ـ دعوت به عمل مى‏آورند که با آنان هم سفر شده و به زیارت آن امامزاده جلیل القدر بروند و شب را در آن‏جا بیتوته نمایند و به درگاه خداوند تعالى توّسل جویند.

محقّق قمّى  چون نسب امامزاده را نمى‏دانست، به انکار او پرداخت. همین امر باعث شد که مردم کمتر به زیارت امامزاده اسماعیل بروند و از رونق او کاسته شود. پس از مدّتى در عالم خواب، امامزاده اسماعیل به محقّق قمّى  مى‏فرماید:

«شما که به زیارت ما نمى‏آیى، چرا مردم را از زیارت ما منع مى‏کنى!»

شیخ از خواب بیدار مى‏شود و از کرده خود پشیمان مى‏گردد و استغفار مى‏نماید و نذر مى‏کند که هر ساله یک بار به زیارت آن امامزاده عظیم الشأن مشرّف شود.

فرداى آن روز خواب خود را به مریدان نقل کرد و کاروان بزرگى که خود همراه آنان بود را تشکیل مى‏دهد و به زیارت شاهزاده اسماعیل مى‏روند.

این اقدام محقّق قمّى  باعث شد که مجدّداً بقعه امامزاده اسماعیل مورد توجّه اهالى قم و اطراف قرار گیرد و رونق پیدا کند. در همین باره، مرحوم ناصر الشیعه در کتاب تاریخ قم مى‏نویسد:

«مرحوم میرزا على اکبر فیض  نگاشته است که، محقّق قمّى، صاحب قوانین ـ اعلى اللَّه مقامه الشریف ـ به علّت آن‏که نسب شاهزاده اسماعیل بر ایشان معلوم نبود، به زیارت او نمى‏رفت، بلکه مردم را هم از زیارت او منع مى‏نمودند. تا شبى آن امامزاده بزرگوار را به هیبتى بسیار خوش و ریش سفید در خواب مى‏بیند، به ایشان مى‏فرماید: خودت که به زیارت ما نمى‏آیى هیچ، چرا مردم را از زیارت ما منع مى‏کنى! از آن به بعد، سالى یک مرتبه آن جناب به آستان مبارک آن امامزاده مشرّف مى‏شدند، بدین جهت رغبت و میل اهالى قم بدان آستان مبارک بیشتر شد».

نذر حسین‏قلى خان: مرحوم ناصر الشیعه دربارة تجدید و تعمیر ساختمان بقعة امامزاده اسماعیل، داستانى از نذر حسین‏قلى خان، برادر فتحعلى شاه قاجار نقل مى‏کند که از این قرار است:

«حسین‏قلى خان برادر فتحعلى شاه قاجار در سنه 1216 که به حکومت کاشان مستقر بود، چون استقلالى در حکمرانى به هم رسانید، در تدارک اسباب سلطنت افتاد و پس از شکست و فرار، نذر نموده بود که اگر جان به سلامت ببرد، دویست تومان نذر بقعه مطهّر امامزاده اسماعیل کند. چون خود را سالم به بست حضرت معصومه … رسانید و به شفاعت مادرش، مجدّداً خاقان، حکومت کاشان را به او داد، او آن مبلغ را صرف تعمیرات آن آستان نمود. گنبدى ساخت و رواق و صحن بنا کرد».

مرحوم عبّاس فیض  این داستان را چنین نقل مى‏کند:

«حسین‏قلى خان قاجار، حکمران کاشان و اصفهان بود. چون برادرش فتحعلى شاه به جاى آقا محمّدشاه بر تخت نشست، دَم از نافرمانى و استقلال زده و علیه وى قیام و لشگرکشى کرد. پادشاه هم براى سرکوبى وى، سپاهى اعزام داشت و بین الفریقین در نزدیکى قریه سن سن جنگ سختى به وقوع پیوست که بیش از صدتن از طرفین به قتل رسیدند و سرانجام حسین قلى خان منهزم و متوارى گشت و از بى‏راهه خود را به مشهد شاهزاده اسماعیل رسانید، و چنین کرد که هرگاه جانش از خطر برهد و دگر بار به حکومت برسد، این بقعه را مرمّت و تعمیر کند.

پس از این نذر، با استحضار از ورود مهد علیا مادر پادشاه به قم، شبانه خویشتن را به آستانه رسانیده، تحصّن اختیار کرد و بامداد که مادر فتحعلى شاه به حرم منوّر براى زیارت درآمد، نامبرده خود را به دامان وى افکنده، او را نزد پادشاه شفیعه بر انگیخت و بالجمله، با وساطت وى پادشاه از جریمه برادر در گذشته، او را کماکان به حکومت اصفهان برگزید و او هم به نذر خویش وفا کرده و به عمران این مشهد بپرداخت».

دوازده سال حفر چاه: چون آن بقعه در میان کوه واقع شده و از آب دور بود، در سال 1260 هجرى سیّد جعفر نوش آبادى در میان صحن اقدام به حفر چاهى نمود و به خاطر سختى زمین، سنگ تراشانى از قم و کاشان آورد تا سنگ‏ها را تراش دهند. سنگ چنان سخت بود که اوایل ذرعى 10 تومان و در اواخر، ذرعى 16 تومان براى تراشیدن آن اجرت مى‏دادند. امّا سیّد امکانات مالى چندانى نداشت و همه ساله در دهات کاشان اجاره دارى مى‏کرد و آن‏چه از مؤنه او زیاد مى‏آمد، خرج این چاه مى‏نمود و لذا این کار حدود 12 سال طول کشید.

پس از چند سال که 20 ذرع از سنگ چاه بریده شده بود و آبى بیرون نیامد، مردم او را از ادامه کار منع نمودند. سیّد دیگر ناامید شده بود، شبى از شدّت دلتنگى در آن روضه مطهّر گریه بسیار کرد تا خوابش برد. در خوابْ روح پاکِ آن امامزاده را مشاهده کرد که او را به این کار ترغیب و تحریص نمود و فرمود که، دست از این کار برندارد؛ زیرا به زودى آب بیرون مى‏آید.

پس از بیدار شدن دلگرم شده و مشغول ادامه کار شد و
چون دو ذرع دیگر حفر کردند، چشمه آبى گوارا از طرف
مرقد امامزاده پدیدار شد، به طورى که آب آن تا 40 ذرع
(حدود 20 متر) فوران کرد.

این ابیات در مدح امامزاده اسماعیل سروده شده است:

نصیب گشت مرا از عطاى ربّ جلیل

زیارت حــرم شـاهـزاده اسـماعیل‏

به دیدن حرمش شد به طبع من الهام

که تا به نظـم کنـم از مقام او تجلیل‏

بهین سلاله‏اى از نسل حضرت صادق‏

بـزرگ آیینه از ذات پـاک ربّ جلیل‏

بیا در این حرم با صفا که صاحب آن

بود وجود شریفش به شش امام سلیل‏

اگر که کـوه طلا را دهد به زایر خود

به پیش لطف وعطایش بود ضعیف وقلیل‏

اگر چه تربت او بین کوهساران است‏

زکـوهسار بـود قبه‏اش به خلق دلیل‏

کــنار تربت پاکـش محمّد و حمزه‏

دو مـاه پاره دیگــر دو سوره تنزیل‏

کـلام نــور از این خاندان دَمَد دایم

صفاى روح دراین آستان شود تکمیل‏

همار، دوست این خاندان عزیز، عزیز

همیشه دشمن این دودمان ذلیل ذلیل‏

به غــرفه‏هاى ضـریح مقدّسش میثم‏

زرشته‏هاى دل‌زار خویش بسته دخیل‏

فرزندان و نوادگان امامزاده اسماعیل: دربارة تعداد فرزندان امامزاده اسماعیل اختلاف است. ابن عنبه نسّابه، براى آن حضرت، یک فرزند به نام ابو عبداللَّه حسین فقیه یاد مى‏کند که ظاهراً در قم وفات یافته است. مرحوم فیض  ، امامزاده اسماعیل را مکنّى به ابومحمّد مى‏داند که این کنیه، مقتضاى داشتن فرزندى به نام محمّد است. او هم‏چنین اضافه مى‏کند که سیّد اسماعیل فرزندى به نام حمزه داشت که در کنار پدر مدفون است.

ظاهراً تداوم نسل امامزاده اسماعیل، تنها از فرزند ارشد او، سیّد حسین فقیه مى‏باشد که به اتّفاق نقل همه علماى انساب، یک فرزند به نام سیّد محمّد داشت که سر سلسلة سادات ابرقوه یزد است.

نوه اوّل: در 30 کیلومترى جنوب غربى شهر «نیر» از توابع شهرستان تفت، در خارج از روستاى رشکوئیه، بناى بسیار باشکوه و تازه ساختى قرار دارد که به امامزاده محمّد مشهور است. بناى قبلى بقعه که از خشت و گل بود، در سال 1359 هـ . ش تخریب گردید و به جاى آن بناى کنونى به شکل مستطیل و به ابعاد 15×20 متر ساخته شده و داراى امکانات رفاهى و ده هکتار زمین است.

Description: esmaeel1خفته در این مزار، سیّد محمّد بن حسین الفقیه بن امامزاده اسماعیل مى‏باشد که به گفتة ابن عنبه، به یزد مهاجرت نمود، در ابرقو ساکن بود و صاحب ریاست و وجاهت بوده است. وى در سال 450 هـ . ق وفات یافت و یک فرزند به نام سیّدعلى داشته که از او قاسم و از سیّد قاسم، سیّد فخرالدّین مرتضى، جدّ سادات ابرقو و تفت به وجود آمده است. سه تن از نوادگان سیّد محمّد در ابرقو به سال 743 هـ . ق به شهادت رسیدند.

نوه ششم: از نوادگان امامزاده اسماعیل؛ سیّد نظام الدّین مجتبى بن شرف الدّین محمّد بن فخر الدّین مرتضى بن قاسم بن على بن محمّد بن حسین الفقیه بن امامزاده اسماعیل است که با شش واسطه، نوه آن حضرت است. او سیّدى جلیل القدر و شریف بود که نقابت سادات ابرقو را به عهده داشت.

وفات وى در دهه اوّل قرن هشتم هجرى و بین سال‏هاى 700 تا 710 هـ . ق اتّفاق افتاد و آرامگاه او در 22 کیلومترى جنوب غرب شهر نیر، از توابع تفت، در میان گورستان روستاى بخ قرار دارد و به سیّد نظام الدّین معروف است.

بناى قبلى امامزاده مربّع شکل و به ابعاد 8×60 متر با گنبدى عرق‏چینى است که در حال بازسازى و توسعه مى‏باشد و در گذشته از اهمیّت ویژه‏اى برخوردار بود.

سیّد نظام الدّین مجتبى، برادرى به نام سیّد فخرالدّین یعقوب داشت که همراه پدر بزرگوارش سیّد شرف الدّین محمّد در روز قتل شاه منصور بن مظفّر یزدى، مظلومانه به شهادت رسیده‏اند، و تنها فرزند ذکور امامزاده نظام الدّین که به کمال الدّین صادق مشهور بود، در زمان هجوم ملک اشرف به ابرقو در سال 743 هـ . ق به شهادت رسید و در ابرقو مدفون شدند.

بنابراین، امامزاده سیّد نظام الدّین مجتبى، فرزند شهید، برادر شهید و پدر شهید مى‏باشد، که این همه شرافت را با طهارت مولد و نسب در هم‏آمیخته و مجد و بزرگوارى را در خاندان خود به یادگار گذاشته است.

نوه هفتم و هشتم: در خارج از روستاى عزیز آباد و در یک کیلومترى شهر ابرقو، آرامگاه شهیدان قرار دارد که در سال
1227 هـ . ق توسّط مرحومه حاجیه بى‏بى‏ملکى تجدید بنا شد و در سال 1356 هـ . ق نیز توسعه یافت و در سال 1375 هـ . ق نیز نوسازى شده است. بدون شک، خفتگان این مزار، چند تن از نوادگان امامزاده اسماعیل قم هستند که از شرفاى شهر ابرقو به شمار مى‏آمدند.

نوه‏اى دیگر: در 25 کیلومترى شهر «نیر» از توابع تفت، در میان گورستان روستاى سخوید، مزار ساده‏اى قرار دارد که به سیّد جلال الدّین شاه و بابا سیّد معروف است.

بقعه در حال توسعه مى‏باشد و خفته در آن، سیّد جلیل القدر حضرت جلال الدّین مبارک شاه بن کمال الدّین صادق بن نظام الدّین مجتبى بن شرف الدّین محمّد بن فخر الدّین مرتضى بن قاسم بن على بن محمّد بن حسین الفقیه بن امامزاده اسماعیل است که سیّدى بسیار جلیل القدر و بزرگوار بود.

علّامه نسّابه ابن عنبه ـ متوفّاى 828 هـ . ق ـ مى‏گوید:
«سیّد تاج‏الدّین نصرت بن کمال الدّین صادق بن نظام‏الدّین مجتبى بن شمس‏الدّین محمّد بن فخرالدّین مرتضى بن قاسم بن على بن محمّد بن حسین بن اسماعیل بن احمد بن حسین الجذوعى بن احمدالشعرانى بن على‏العریضى بن امام جعفر صادق ‰ سیّدى شریف بود که ریاست سادات و پیشوایى آنان را در ابرقو به عهده داشت. تاج الدّین نصرت به دست غلام سیاهش ـ که نامش ظفر بود به قتل رسید. کمال‏الدّین صادق نیز در واقعه ملک اشرف که به سال 743 هـ . ق وارد ابرقو شد، به شهادت رسیده است.

سیّد تاج‏الدّین نصرت فرزندى داشت به نام قوام‏الدّین مجتبى که از او فخرالدّین یعقوب به وجود آمده بود. این پدر و پسر در روز قتل شاه منصور بن مظفّر یزدى به شهادت رسیدند».

همین مطلب را دیگر علماى انساب ذکر نموده‏اند. بنابراین معلوم مى‏گردد که این جا مزار دو تن از سادات عریضى حسینى و از آن پدر و پسرى است که به دست ملک اشرف به قتل رسیدند و حتّى دو تن از نوادگان وى که در همین تاریخ کشته شدند، در کنار پدر و جدّ خود مدفون هستند.

عبّاس فیض  به هنگام معرّفى شاهزاده اسماعیل، مدفون در روستاى بیدقانِ قم که جدّ امامزاده تاج الدّین نصرت است، مى‏نویسد: «سیّد جلیل القدر تاج الدّین نصرت بن کمال الدّین صادق بن نظام‏الدّین مجتبى بن شرف الدّین محمّد، با پسر خود، قوام‏الدّین مجتبى و پسرش فخرالدّین یعقوب بن مجتبى کشته شدند. این پدر و پسر در روز کشته شدن شاه منصور بن مظفّر یزدى، به سال 743 هـ . ق، به قتل رسیدند و نسل پسرى او منقرض گشت؛ امّا دختر او باقى هست».

وى در کتاب دیگر خود، وقتى به توصیف بقعه امامزاده اسماعیل بیدقان مى‏پردازند، مى‏نویسد: «براى نخستین بار، فرزندان و فرزندزادگان وى (منظور همین سیّد تاج‏الدّین نصرت و پدرش) گنبدى بر فراز تربتش بنیان نهادند و سادات با حشمت ابرقو در قرن ششم، هفتم و هشتم هجرى از احفاد وى بوده‏اند که از قم به آن‏جا منتقل شده بودند.

در حمله ملک اشرف افغان به شهر یزد و جنگ‏هاى وى با ملوک آل مظفّر و سرانجام تسخیر شهر، از آن‏جا لشکرش را به ابرقو گسیل نمود. سادات آن به حصار دارى و مقاومت در برابر وى اقدام نمودند که پس از چندى، به تسخیر حصار از ناحیه محاصرین منتهى گردید و سادات به مغاره‏اى در خارج شهر پناهنده شدند. ملک اشرف فرمان آتش زدن مغاره و کاه دود کردن جلوى در غار را داد که منتهى به هلاکت کلیّه محصورین گردید. این واقعه در تواریخ مربوطه مسطور است.

در کتاب خلاصة المقال شرح مفصّلى از شهادت این سادات نقل شده که ما به جهت اختصار، فقط به قسمت اوّل آن خواهیم پرداخت: «از احفاد سیّد حسین فقیه بن اسماعیل (مدفون در روستاى بیدقان قم) نقباى یزد و ابرقو بوده‏اند، و از جمله ایشان سیّد جلیل و اصیل تاج‏الدّین بن کمال‏الدّین صادق (بانى بقعه، جدّش اسماعیل) بن نظام‏الدّین مجتبى بن شرف‏الدّین محمّد بن فخرالدّین مرتضى بن قاسم بن على بن محمّد بن حسین الفقیه القمّى که در شهر ابرقوى یزد داراى کمال و حشمت و جلال و نقیب سادات بوده است و قبل از ورود ملک اشرف، به دست ظفر، غلام سیاه خود به قتل رسید. تاج الدّین فرزندى به نام سیّد قوام‏الدّین مجتبى داشت و او نیز پسری به اسم فخر الدّین یعقوب داشت که پدر با پسر شیرخوارش و با جدّ خود کمال‏الدّین در واقعه ملک اشرف چوپانى با شاه منصور بن ملک مظفّر یزدى در ابرقوه به قتل رسیدند. در نتیجه، نسل پسرى سیّد تاج‏الدّین منقرض گشت؛ ولى از برادر او جلال الدّین حسن اعقابى باقى ماند که نسب عدّه‏اى از عریضییّون به ایشان منتهى مى‏گردد.

بنابراین امامزاده شهیدان، مدفن چهار تن از سادات عریضى هست که به دست ملک اشرف افغان در سال 743 هـ . ق به شهادت رسیدند.

آخرین نوه: در میان روستاى اسفند آباد، در 13 کیلومترى جنوب شرقى بخش مهر آباد شهرستان ابرکوه، مزارى به نام امامزاده دختر موسى بن جعفر ‰ قرار دارد.

بناى قبلى که از خشت و گل بود، در سال 1358 هـ . ش تخریب گردید و به جاى آن، بناى ساده مستطیل شکل به ابعاد 5×6 متر ساخته‏اند که در حال توسعه مى‏باشد. بر دیوار بقعه تابلویى نصب است که خفته در مزار را دختر امامزاده جلیل القدر، سیّد کمال‏الدّین صادق شهید مى‏دانند و مى‏نویسند که، نام وى سیّده نصرت بود.

چنان که گذشت، نصرت نام سیّد تاج الدّین بن سیّد کمال الدّین صادق حسین عریضى است که به دست غلام سیاه خود به نام ظفر در سال 743 هـ . ق به شهادت رسید. او فرزندى ذکورى به نام سیّد قوام الدّین مجتبى داشت که او هم در واقعه فوق الذکر به شهادت رسید و به این ترتیب، نسل سیّد تاج الدّین نصرت منقرض گشت. امّا دخترى از او به یادگار ماند که ظاهراً نام وى سیّده حمیده خاتون بود. او بسیار جلیلة القدر و عظیمة الشأن بود و نسبش تا امامزاده اسماعیل نُه واسطه است که از قرار زیر مى‏باشد:

سیّده حمیده خاتون بنت سیّد تاج‏الدّین نصرت بن کمال‏الدّین صادق بن نظام‏الدّین مجتبى بن شمس‏الدّین محمّد بن فخرالدّین مرتضى بن قاسم بن على‏بن محمّدبن حسین الفقیه بن امامزاده اسماعیل.

این بانوى مکرّمه که در یک روز، پدر، برادر، جدّ و برادر زاده خود را از دست داده بود، تحت سرپرستى عموى خود، سیّد جمال‏الدّین مبارک شاه بن سیّد کمال‏الدّین صادق حسینى عریضى به حدّ رشد و بلوغ رسید و آموزه‏هاى اخلاقى را از او آموخت و به زهد و تقوا آراسته شد. وفات وى به احتمال قوى، در ربع آخر قرن هشتم هجرى اتّفاق افتاده است.

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی
موضوعات
سایت علمی پژوهشی زیارتگاه های جهان اسلام (معرفی بیش از چهل هزار زیارتگاه)

طراح وبلاگ: سید محمد علوی زاده