- دوشنبه ۱ دی ۹۳
فهرست مطالب این پست:
امامزاده یحیى و عبداللّه مزداران فیروزکوه
امامزاده یحیى و حلیمه خاتون على آباد قم
امامزاده یحیى و عبداللّه مزداران فیروزکوه
روستاى مزداران در فاصله یک کیلومترى شمال زریندشت، و در 26 کیلومترى جنوب فیروزکوه واقع شده و داراى بیشترین آثار تاریخى فیروزکوه مىباشد.
در منتهى الیه شرق این روستا، درخت چنار کهنسالى قرار دارد که در
زیر سایه گسترده آن، مزار امامزاده یحیى و عبداللّه واقع شده است.
بناى اولیه امامزاده بسیار زیبا و داراى ویژگىهاى معمارى قرون هفت و
هشت هجرى از جمله آجر کارى، گره چینى، گچبرى و آینه کارى دوره
صفویّه و در و پنجرههاى ارسى کشویى بوده است.
متأسفانه در یکى از شبهاى سرد زمستان سال 1362 توسّط عدّهاى
غارتگر به طمع یافتن گنج، مورد تجاوز گسترده واقع شده و بخش عمده آن از
جمله کف و زیر پىها تخریب شده است. اهالى روستا که اعتقاد شدیدى به
شأن و منزلت امامزداده داشتهاند با همّت والاى خود آن را مجددا باز سازى
نمودهاند، ولى متأسفانه از بناى اولیه آن چیزى باقى نگذاشته و کاملاً
تخریب و نوسازى شده است.
بناى فعلى امامزاده شامل صحن، معجرى چوبى و داخل آن دو صندوق
چوبى شبیه تابوت و سقف مسطحى است که بر فراز آن گنبدى با اسکلت
فلزى و پوشش سیمانى قرارگرفته و مصالح آن آجر و سیمان مىباشد.
در منتهى الیه دیوار غربى فعلى بقعه، راه پلهاى با پنج پله وجود دارد
که به گودالى منتهى مىشود که در آن چشمه آب ساکنى وجود دارد که هر
چه آب از آن برداشته شود، تمام نشده و هرگز نیز رنگ، مزه و طعم گواراى آن
تغییر نمىکند.
این خصیصه چشمه را اهالى از معجزات امامزاده تلقى مىکنند.[1]
شخصیت مدفون در بقعه
درباره خفته در این مزار، گفتهها گوناگون است.
برخى شخصیتهاى مدفون در بقعه را دو برادر از نسل امام على علیه السلامو
عدهاى دیگر آنان را پدر و پسر از احفاد امام حسن علیه السلام و برخى نیز از نوادگان
امام موسى کاظم علیه السلاممىدانند که اثبات این چند دیدگاه به غایت مشکل
است. اما آن چه از کتابهاى معتبر انساب استخراج شد، در شهر رى و نواحى
آن، به غیر از پنج یحیى نامى که در شهریار، هرانده فیروز کوه و دوز عنبر
هشتگرد و کهنه گل ورامین و خیابان سیروس تهران مدفونند اسامى دو
یحیى دیگر یافت شده که یکى از آنها با این بقعه همخوانى دارد که عبارتند
از:
1. یحیى بن حسن شعرانف بن محمد بن عبدالرحمن الشجرى بن قاسم
بن حسن بن زید بن امام حسن علیه السلام؛ که به گفته ابن عنبه فرزندى به نام محمد
داشته که نسلش در شهر رى و طبرستان بودند.[2]
2. یحیى و عبداللّه فرزندان زید ابى الحسین بن حسن الصدرى بن محمد
بن حمزة بن اسحاق الاشرف بن على بن عبداللّه الجوار بن جعفر الطیار بن ابى
طالب علیه السلام؛ که به گفته امام فخر رازى پدرشان زیدابوالحسین در شهر رى
وفات یافته است.[3]
به ظاهر این بزرگان در جریان قیام محمد بن زید داعى و لشکرکشى او،
جهت فتح شهر رى حضور داشته و پس از شکست محمد در جنگ با حاکم
رى، این دو برادر به فیروزکوه پناه آورده و در همین جا وفات یافتهاند.[4]
از این رو نگارنده معتقد است که مزار کنونى از آن این دو برادر است که
ظاهرا در ربع آخر قرن سوم هجرى بدرود حیات گفتهاند.
امامزاده یحیى شهریار
بقعه این امامزاده در روستاى «بکه» شهریار، جاده رباط کریم واقع شده
است.
بنابر اقوال، ایشان از نوادگان حضرت امام موسى کاظم علیه السلام است[5] که این
ادّعا به اثبات نرسیده است زیرا در میان فرزندان و نوادگان آن حضرت، یحیى
نامى که در شهر رى مىزیسته باشد در کتابهاى انساب یافت نشده است.
ساختمان بقعه بسیار قدیمى و دیوارهاى آن آجرى و داراى گنبدى از
خشت و گل است. احتمال قوى مىرود که خفته در مزار ابوالفضل یحیى بن
أبی هاشم محمّد الجوانی بن طاهر بن علی بن محمّد بن الحسن بن عبیداللّه
بن الحسن بن محمّد الجوانی بن الحسن بن محمّد بن عبیداللّه الأعرج بن
حسین الأصغر بن امام سجّاد علیه السلامباشد که از شهر آمل به رى نقل مکان نموده
و در شهریار سکنى گزید و در این مکان به خاک سپرده شده است.
او یک برادر به نام ابوعبداللّه جعفر دارد. وفات او باید ربع آخر قرن پنجم
هجرى باشد.[6] زیرا ابن طباطبا از مهاجرت پسر عموى او ابوالحسین یحیى
بن حسن
بن محمد بن عبیداللّه بن محمد بن حسن بن عبیداللّه بن حسن بن محمد
جوانى از آمل به شهر رى خبر داده و مىنویسد: «پدرش سید حسن در محرم
سال 450 ه . ق وفات یافته است. وى خواهرى به نام سید سکینه داشته که به
احتمال بسیار در روستاى دوزعنبر هشتگرد به همراه برادرش سید یحیى
دفن شده است.[7]»
امامزاده یحیى قزوین
این زیارتگاه در ابتداى جاده اصلى روستاى خاکشان از دهستان
بشاریاتِ شهرستانِ قزوین و در فاصله 1500 مترى از مسجد حضرت
ابوالفضل علیه السلام روستا واقع شده است.
این بنا در سال 1250 ه . ق احداث شده و زمینى حدود 2000 متر مربع
بقعه را در بر دارد.
بنایى ساده با گنبدى مخروطى یا هرمى ساده است. قطر این گنبد 3 متر
و ارتفاع آن 7 متر مىباشد. نماى خارجى گنبد، آجرى و فاقد هرگونه تزیین
است. ضریح بقعه از نوعى چوب ساده است و مصالح به کار رفته در این بنا
آجر و چوب یا سنگ و چوب است.
شخصیّت مدفون در بقعه به اعتقاد اهالى از نوادگان امام موسى
کاظم علیه السلام، یا امام حسن مجتبى علیه السلام است که جهت این دو ادّعا هیچ دلیلى
اقامه نشده است. شاید خفته در مزار یحیى بن محمد أبى الطیب بن عیسى
الثانى بن احمد بن عیسى المبارک بن عبداللّه بن محمد بن عمر الاطرف بن
امام على علیه السلام باشد که بنا به گفته شیخ الشرف عبیدلى نسابه، فرزندان او در
قزوین سکونت داشتهاند.[8]
امامزاده یحیى الموت قزوین
این آرامگاه در روستاى دشته از دهستان رودبار محمّد زمانی بخش
رودبار الموتِ شهرستان قزوین واقع شده و به صورت محلى مسکونى مورد
استفاده قرار مىگیرد.
این بنا که از یادگارهاى عهد قاجاریّه است، در زمینى وسیع و با صحنى
هزار مترى قرار گرفته و ارتفاع آن 5 متر مىباشد. نماى خارجى گنبد ساده و
نماى داخلى آن نیز فاقد تزیین است. ضریح مرقد نیز چوبى و مصالح اصلى
بکار رفته در بنا نیز از آجر و چوب یا سنگ و چوب است.
خفته در مزار به اعتقاد اهالى از نوادگان امام موسى کاظم علیه السلاماست.
امامزاده یحیى بویین زهرا
این آرامگاه در دهکده رحیم آباد، از روستاهاى دهستان زهراى پایین
بخش بویین زهراء واقع است. بنایى ساده بازمانده از دوران قاجاریّه با
گنبدى مخروطى یا هرمى ساده که قطر آن 4 متر و ارتفاع آن ده متر مىباشد.
نماى خارجى گنبد آجرى و نماى داخلى آن سفیدکارى شده و حتّى ضریحى بر
سر قبر امامزاده نیست، که گویاى سادگى مزار و مظلومیت خفته در آن است.
باور اهالى بر این است که خفته در مزار سیّد یحیى فرزند امام موسى کاظم علیه السلام و
یا از نوادگان امام سجاد علیه السلام است که مدرکى بر این ادّعا ارایه نشده است.
امامزاده یحیى یزد
در کوچه ابوالمعالی خیابان سیّد گُلسرخِ شهرستان یزد، مزار امامزاده
یحیى واقع است که اهالى وى را امامزاده آقا یحیى مىخوانند.
این بنا در مساحتى حدود 50 متر مربع دارد از خشت و گل است. در سال
1276 ه . ق توسّط مرحوم محمود درخشش احداث شده و در سال 1355 ه .
ش نیز تعمیراتى در آن انجام گرفته است.
در عین سادگى، بقعه داراى سر در، بالکن و ضریح چوبى است. خفته در
مزار را از احفاد امام جعفر صادق علیه السلاممىدانند. بر این اساس وى باید یحیى
بن قوام الدّین مرتضى أبى هاشم بن حمزة أبى یعلى ابى یعمر عبدالمطلب
الرئیس (بیزد) بن محسن الرئیس (بیزد) بن على أبى الحسن بن محمّد أبى
جعفر بن أبى الحسن على بن عبیداللّه بن أحمد الشعرانى بن على العریضى بن
امام جعفر صادق علیه السلام باشد که با 10 واسطه نسب، به امام ششم مىرسد.[9]
اکثر اجداد و بنى اعمام وى در شهریزد و نواحى آن از رؤسا و بزرگان سادات
عریضى به شمار مىآمدند و مشاغل مهمى هم چون قضاوت، امامت،
ریاست، نقابت بر سادات و متولى اوقافِ یزد را به عهده داشتهاند و خود
سرچشمه خیر و برکت براى اهل زمانشان بودهاند که اینک قبور جمع کثیرى
از آنها در جاى جاى استان یزد نورافشانى مىکند و آثارى از آنها موجود
است. شرح حال این خاندان در کتاب مزارات یزد به تفصیل نگاشته شد، به
آنجا رجوع شود.
امامزاده یحیى بیجار
این آرامگاه در قلب روستاى خورخورهِ شهرستانِ بیجار، و در فاصله
هفتصد مترى از مسجد «سیّد الشهداء» واقع شده است. بیشترین زایرین در
ماه محرم و سایر ایّام به زیارت این زیارتگاه رو مىآورند.
این بقعه در مساحتى حدود 144 متر در سال 1376 بازسازى شده و
داراى گنبدى از نوع گرد است. قطر این گنبد 3 متر و ارتفاع آن 7 متر
مىباشد. ایوان بقعه حدود چهار متر است که فاقد هرگونه تزیین مىباشد.
ضریحى در دست ساخت براى امامزاده از سوى هیأت امنا در نظر گرفته شده
است. با تمام این، از هویّت خفته در مزار هیچ اطّلاعى در دست نیست و هر
کس به فراخور حال خود چیزى از پیشینیان خود درباره شخصیّت مدفون
در بقعه نقل مىکند.
امامزاده یحیى کهگیلویه
این آرامگاه در ضلع غربى روستاى «شیخ هابیل» از توابع دهستان
دهدشت غربى «پشته زیلایى» کهگیلویه در چهل کیلومترى شمال خاور
شهردهدشت واقع شده و به نجم الدین شرف ملقب است.
بناى بقعه بسیار قدیمى با گنبد پلکانى است که مرقد مطهر در وسط
صحن گنبد خانه قرار گرفته که بر روى آن ضریحى چوبى مشبک به ابعاد
110 × 180 × 90 سانتى متر قرار دارد. این ضریح مکعب شکل از جنس
چوب گردو تهیه شده و در سال 1310 ه . ق توسط استاد محمد هادى بن
محمد على اشک زرى ساخته شده است.
بر فراز بقعه، گنبد رک پله دار سفید رنگ گچى به شکل خوش تناسبى
اجرا شده است. این گنبد که داراى 8 پله مىباشد، در سال 1260 ه . ق در
دوره حکومت محمد شاه قاجار (محمد میرزا قازى) به دستور حاکم وقت
بهبهان و کهگیلویه براى چندمین بار تعمیر و مرمت کامل شد. در سال
1356 ه . ش نماى داخلى و بیرونى گنبد با همیارى مردم و هیات امنا با
ملاط گچ اندود شد.
بقعه داراى شبستان و ایوانى به ابعاد 3 × 4 متر است که به احتمال در
دهههاى اخیر اضافه شده است. بقعه با سنگ لاشه و گچ و ساروج ساخته
شده و تاکنون اصل بنا سالم مانده است و تنها اندکى در بعضى از دیوارها نیاز
به بند کشى و احیاء اینرو لاسیون در سقف گنبد و شبستان دارد.
با عنایت به قدمت آن که متعلق به اوایل دوره سلجوقى است حفاظت آن
ضرورى به نظر مىرسد. در سال 1379 ه . ش بقعه توسط میراث فرهنگى
استان تعمیر و مرمت شده است.
به اعتقاد اهالى و معمرین محل، نسب امامزاده به امام موسى کاظم علیه السلام
مىرسد. گویند که محمد على بن محمد صادق گلپایگانى در کتاب
بحرالانساب خود نوشته: «یحیى را در پایه کوه «الوند کرد» که پایین کوه نور
(نیر) کهگیلویه مشهور است، مدفون و عبداللّه بن یحیى بن موسى
الکاظم علیه السلام را در موضع «تبرک ده» بختیارى شهید کردند.»[10]
از آن جایى که کتاب بحرالانساب از اعتبار خاصى برخوردار نیست، لذا
نمىتوان این گزارش مجعول را پذیرفت.
طبق برخى از اسناد محلى که قدمت سیصد ساله دارند، امامزاده یحیى
را از نوادگان حسن مثنى بن امام حسن مجتبى علیه السلاممىدانند، بعید نیست که
وى سید یحیى بن حسین بن حسن مثلث بن حسن مثنى بن امام حسن علیه السلام
باشد که علامه ضامن بن شدقم به نام و نسب آن اشاره نموده، اما از محل دفن
آن گزارش نقل نمىکند.[11]
امامزاده یحیى نورآباد قم
شهر جعفرآباد به فاصله 35 کیلومترى شهرستان قم واقع شده و در دو
کیلومترى آن روستاى سر سبز نورآباد قرار دارد که بقعه امامزاده یحیى در
آن نورافشانى مىکند.
بناى بقعه متعلّق به دوره زندیّه است و به شکل مربع و داراى گنبدى
عرقچینى بلند با قطر 8 متر و ارتفاع 5/4 متر است که نماى خارجى آن با
کاشىهاى فیروزه فام تزیین شدهاست. در زیر گنبد ضریحى چوبى نه
چندان قدیمى بر سر قبر امامزاده نهاده شده و کتیبهاى نیز در جانب چپ
مدخل اصلى بقعه نمایان است.
ایوان به نسبت بلند بقعه که به تازگى بازسازى شده از دیگر تزیینات بقعه
است.
این بنا در سال 1374 ه . ش بازسازى شده و طرح توسعه آن تاکنون ادامه
دارد.
بقعه امامزاده یحیى در زمینى به مساحت پنج هکتار واقع که توسط
مرحوم مرادخان رضایى بر حرم وقف شده است. اهالى روستا اموات خود را
در صحن این بقعه دفن مىکنند، از این رو عصر پنج شنبه بقعه مملو از زایران
و خویشان مدفونین در صحن است که جهت فاتحه و زیارت امامزاده به آن جا
روى مىآورند.
امامزاده یحیى و حلیمه خاتون على آباد قم
در جاده قدیم قم به اصفهان، روستاى علىآباد نیزار قرار دارد که آب
قنات آن به گوارایى مشهور و معروف است و در قم به فروش مىرسد. در
منتهى الیه این روستا در دامنه کوهى بقعه امامزاده یحیى و حلیمه خاتون
قرار دارد.
این بنا که به صورت یک اطاق مربعى به طول و عرض 4 متر است در
سالیان اخیر بازسازى شد و گنبدى به شکل عرقچینى بلند به قطر 4 متر و
ارتفاع 4 متر برفراز بقعه تعبیه نمودهاند و اخیرا نیز آن را کاشىکارى کردهاند.
تمام جدار بیرونى بقعه توسط آجرهاى 3 سانتى مزین شده و داخل بنا تماما
سفید کارى شده و در زیر گنبد و وسط بقعه، ضریحى از آلومینیوم بر سر
تربت امامزادگان یحیى و حلیمه نصب است.
امامزاده یحیى شیراز
در خیابان لطفعلى خان زند شهر شیراز، مزار نسبتا قدیمى قرار دارد که
به امامزاده یحیى مشهور است. این بنا که در سالیان اخیر تعمیر شده به نواده
امام سجاد علیه السلام شهرت دارد.
به نظر مىرسد که او سید ابوالحسین یحیى بن ابى الحسن على بن محمد
المکفل بن احمد المختفى بن عیسى موتم الاشبال بن زید الشهید بن امام
زین العابدین علیه السلام باشد. زیرا ابوالحسن عمرى نسابه مىنویسد: «ابن خداع
نسابه او را در بغداد دیده، مدتى در دمشق ساکن بود و در آن جا صاحب اولاد
شد. او بر سیف الدوله بن حمدان وارد شد. سیف الدوله مقدم او را گرامى
داشت، و وى را تکریم و احترام نمود و زمینى در شیراز به او اهدا کرد و سپس
یحیى در شیراز سکونت اختیار نمود.» ابن خداع گوید: «در سال 347 ه .ق از
یحیى جدا شده و از شیراز خارج شدم.[12]»
ابن طباطبا از سکونت او در دمشق خبر داده و مىنویسد: «او در آن جا
صاحب چهار فرزند به اسامى على، احمد، فاطمه و سکینه شده است.[13]»
ابن منظور مىنویسد: «ابوالحسین یحیى در دمشق از احمد بن محمد بن
عقده روایت نقل مىنمود. او در سال 389 ه .ق وفات یافته است.[14]
ذهبى نیز پس از تجلیل از یحیى بن على مىنویسد: از ابوبکر بن محمد و
ابوالعباس بن عقده دردمشق حدیث نقل مىکرد. از او نیز ربعى و على بن
موسى السمسار نقل حدیث مىنمودند.[15]»
از بیان علماى بزرگ انساب و تاریخ معلوم مىشود که ابوالحسین یحیى
بن على، داراى فضل و کمالات و از محدّثین بزرگ به شمار مىآمده است.
پدر بزرگوارش على مکفل به همراه پدر و برادرش احمد در زندان سعید
حاجب در سامرا بودند تا این که پدر و برادرش در زندان به شهادت رسیدند
و على آزاد شد.
ابوالفرج اصفهانى پس ازنقل این خبر مىنویسد: «او یعنى على مکفل در
زمانى که این کتاب را تألیف مىکنم در قید حیات است و از او احادیثى
یادداشت نمودهام. او از محمد بن منصور مرادى روایت نقل مىنمود و خبر
داد که جدّش احمد بن عیسى بن زید شهید کتابى در احکام نوشته است.[16]»
[1]. آثار تاریخى فیروزکوه: 132 ـ 133.
[2]. الفصول الفخریه: 106، کشف الاستار 1: 109.
[3]. الشجرة المبارکه: 209، مشاهد العترة الطاهره: 99، تهذیب الانساب: 344.
[4]. مزارات امامزادگان ایران 7: 106ـ108.
[5]. بقاع متبرکه استان تهران: 93.
[6]. منتقلة الطالبیّه: 163.
[7]. منتقلة الطالبیه: 164.
[8]. تهذیب الانساب: 294 ـ 295، منتقلة الطالبیه: 250.
[9]. تحفة الأزهار 3: 216.
[10]. آشنایى با سلاله پاکان، سید على موسوى نژاد سوق: 146 ـ 147.
[11]. تحفة الازهار 1: 223.
[12]. المجدى: 189ـ190.
[13]. منتقلة الطالبیه: 62 و 137.
[14]. مختصر تاریخ دمشق 27: 286.
[15]. تاریخ الاسلام: 192 وفیات 389، الکواکب المشرقه 3: 683.
[16]. مقاتل الطالبین: 443، منتقلة الطالبیه: 62.
- ۱۸۹۹
- ادامه مطلب
