- دوشنبه ۱ دی ۹۳
امامزاده یحیى شیروان
فهرست مطالب این پست:
امامزاده هاشم و یحیى کمال آباد اراک
امامزاده سیّد یحیى دولت آباد بافت
امامزاده یحیى شیروان
در هفت کیلومترى شمال غرب شهر شیروان، در خارج از روستاى منصوران، بقعه باشکوهى قرار دارد که به امامزاده یحیى مشهور و معروف است و اهالى او را از نوادگان امام موسى کاظم علیه السلام مى دانند.
بناى بقعه که در ظاهر مربوط به سالهاى دوره صفویه است، الهام گرفته
از بقعه امامزاده حمزه رضاى مدفون در روستاى زیارت در پنج کیلومترى
شمال غربى شهر شیروان است؛ با این تفاوت که در تعمیرات مکرّر، این بنا
اصالت خود را از دست داده است.
بقعه به شکل مربع و به ابعاد تقریبى 12×12 متر است که داراى ایوان،
گنبد، ضریح و رواق و صحن مشجر بزرگ مىباشد.
دو ایوان بقعه که در شمال و جنوب قرار دارند به عنوان دو مدخل اصلى
بقعه محسوب مىشوند. در اطراف این دو ایوان، دو اتاق تعبیه شده است. در
دو جهت دیگر این بنا، مغرب و مشرق نیز، دو درب تعبیه شده و گنبد بنا به
قطر هفت و ارتفاع شش متر به شکل عرقچینى است که سطح خارجى آن را
قیر اندود نمودهاند.
چنان که اشاره شد، اهالى، خفته در مزار را از نوادگان امام موسى
کاظم علیه السلام مىدانند که این ادعا با برخى از مشجّرات موجود هم خوانى دارد.
هم چنان که در کتاب ستاره شیراز اشاره شد، امامزاده حمزه رضا مدفون در
روستاى زیارت نیز از نوادگان امام موسى کاظم علیه السلام بوده و از آن جایى که
نسب شریفش از قرار ذیل است: ابوالقاسم حمزة بن محمد ابى جعفر بن
موسى بن احمد بن محمدالاعرابى بن قاسم بن حمزة بن امام موسى
کاظم[1] علیه السلاممىتوان گمان زد که امامزاده یحیى از پسرعموهاى وى باشد.
بر این اساس، نگارنده به جزم معتقد است که او پسر برادر سید جلیل
القدر سید جمال الدّین ابراهیم بن موسى بن جعفر بن محمد بن اسماعیل بن
احمد امیرجة بن محمد بن احمد الاسود بن محمد اعرابى بن قاسم بن حمزة
بن امام موسى کاظم علیه السلامباشد. وى که در قوچان مدفون است، نقیب شهر
طوس بوده، و این منصب در میان فرزندان او به ارث رسیده است.
مرحوم بیهقى مىنویسد: «هنگامى که سید ابراهیم در سال 522 ه .ق
وفات یافت، در مجلس عزاى او شرکت کردم؛ او برادرى دارد به نام سید کمال
الدین على که سیدى بسیار جلیل القدر و شریف بود. از او فرزندى به جاى
ماند که نام او سید یحیى بود؛ السید الاجل الزاهد عمادالدین سید السادات
نقیب النقباء یحیى بن على، صاحب الزهد و الورع و التقوى، او را در سال 529
ه .ق زیارت کردم و داراى شکوه و عظمت بود و الان متولى و سرپرست سادات
مشهد رضوى است، وى در شوال سال 558 ه .ق وفات یافته است.[2]»
از آن جایى که این گزارش از مسلمات تاریخ است و سید یحیى بن على
بن موسى بن جعفر موسوى، از بزرگان سادات خراسان و مشهد رضوى بوده و
املاکى از سوى پادشاهان آل سامان در شیروان به آنان هبه شده بود، به دور
از حقیقت نیست که این سید بزرگوار، در آخر عمر خود، در باغ
اختصاصىاش وفات یافته و او را در این مکان دفن نموده باشند.[3]»
امامزاده هاشم و یحیى کمال آباد اراک
در روستاى کمال آباد پایینتر از دهستان مشهد میقان شهرستان اراک،
مزارى نو ساز وجود دارد که به امامزاده هاشم و یحیى معروف است.
این بنا در سال 1330 ه . ش توسط مرحوم محمّد على کمال آبادى در
زمینى به سماحت 267 احداث شده که مساحت بقعه حدود صد متر است.
بقعه داراى گنبدى از نوع گرد با قطر 3 متر و ارتفاع 9 متر مىباشد که
درست در زیر گنبد، ضریح چوبى امامزاده قرار گرفته است.
درباره خفته در مزار سند و مدرک معتبرى در دست نیست. با وجود
این، اهالى بر این زعم هستد که وى از نوادگان امام سجّاد علیه السلام مىباشد و از
قولِ بحرالانساب که مىنویسد: «یحیى بن علمدار بن محمد بن حسین اصغر
بن امام سجاد علیه السلامدر عراق عجم به شهادت رسیدهاست» قائل به دفن او در
این مکان مىباشند. به یقین این ادعا صحت ندارد و محمد بن حسین اصغر،
فرزندى به نام علمدار نداشته و آثار جعل در این نقل هویدا است و چنین
اسمهایى در میان نسل سوم فرزندان ائمه علیهمالسلام معمول نبوده است.
به احتمال قوى خفته در این مزار سید یحیى على بن عمر بن بن على
برطوله بن عمر بن حسن الافطس بن على الاصغر بن امام سجاد است زیرا
علاوه بر سکونت برادرانش در اصفهان، به گفته مؤلف تاریخ قدیم قم، برادر
دیگرش حسن به خورزن فراهان رفت و در آن جا مقیم شد.[4]
امامزاده یحیى جیر اراک
در 2 کیلومترى روستاى جیر شهرستان اراک، مزار نوسازى به چشم مىخورد که
به بقعه امامزاده یحیى شهرت دارد. بنا که شامل یک اطاق است، گنبدى
عرقچینى از نوع تمام خوابیده با قطر 5/2 متر و ارتفاع 6 متر بر بالاى بقعه تعبیه
نمودهاند که در وسط آن ضریح امامزاده که چوبى است قرار دارد.
بیشترین زایران بقعه در ماه محرم، رمضان و صفر به زیارت این مکان رو
مىآورند. به نظر مىرسد که او نیز از سادات افطسى باشد و در حال حاضر نسب
او بر ما مخفى مانده است.
امامزاده یحیى میلاجرد اراک
در وسط روستاى محله کهنه از دهستان میلاجرد شهرستانِ اراک، مزار
قدیمى امامزاده یحیى وجود دارد که در گذشته از ابهت خاصى برخوردار و از
خشت و گل ساخته شده بود.
بناى با شکوه کنونى که در سال 1365 توسط اهالى بازسازى شده به
شکل مستطیل است. ضریح این زیارتگاه از نوع چوب است که قدمت
چندانى ندارد.
بیشترین زایرین در ماه محرم، رمضان و صفر به زیارت این امامزاده روى
مىآورند و اعتقاد بر آن است که وى یحیى پسر امام موسى کاظم علیه السلام
مىباشد. اما اعتقاد ما بر آن است که وى سید جلیل القدر یحیى بن عیسى
الاکبر النقیب بن محمد الاکبر بن على العریضى بن امام جعفر صادق علیه السلام
است، زیرا برادرش حسن بن عیسى در قم نسل داشته و برادر دیگرش على
ابوتراب ساکن قم بوده است. پسر برادر او على بن حسن بن عیسى نیز در قم
بوده، علاوه بر این که جمع کثیرى از سادات عریضى در قم، فراهان و ساوه
سکونت داشتهاند.[5]
امامزاده یحیى اسفندان اراک
در دهستان اسفندان شهرستانِ اراک، روستایى وجود دارد که به
روستاى امامزاده یحیى خوانده مىشود. این زیارتگاه به فاصله 400 مترى
مسجد آیة اللّه طالقانى قرار گرفته و از احترام فوق العاده اهالى
برخوردار است.
بنایى ساده که به صورت مربع و به طول و عرض 5 متر و از خشت و گل
ساخته شده است و صندوقى چوبى بر سر مزار امامزاده است. اخیرا از سوى
هیأت امنا تعمیراتى در بقعه انجام شده که هنوز ادامه دارد. خفته در مزار به
اعتقاد ما سید یحیى بن حسین بن على بن حسن بن حسین بن حسن
الافطس بن على اصغر بن امام سجاد علیه السلام است.
که جد سادات تفرش فراهان بوده و نسب شریف وى با هفت واسطه به
امام چهارم شیعیان مىرسد و متوفاى ربع آخر قرن چهارم هجرى است.
هم چنین در روستاى وروان اراک مزار دیگرى به امامزاده یحیى قرار
دارد که خفته در آن به ظن قوى سید یحیى بن حسن بن عبداللّه بن
على الشجاع الدینورى بن حسین بن حسن الافطس بن على الاصغر بن
امام سجاد علیه السلاماست. او نوادهاى دارد به نام سید اسماعیل بن حسن
بن محمد بن یحیى مذکور، که جد سادات فراهان است و در همین روستا
داراى گنبد و بارگاه مىباشد.[6]
امامزاده یحیى فسا
یکى دیگر از بقاع متبرکه و با شکوه شهرستان فسا، حرم زیباى امامزاده
یحیى است که در منطقه ششده و قره بلاغ واقع شده و به امامزاده سیّد
حاجى مشهور است.
این امامزاده در جوار آخرین و یکى از قدیمىترین روستاهاى بخش
داراکویه قرار دارد که قدمت آن را بیش از هشتصد سال تخمین زدهاند. به
اعتقاد اهالى خفته در مزار از نوادگانِ حضرت امام موسى کاظم علیه السلام است که
سنگ قبر قدیمى نیز او را یحیى بن حسین بن طاهر و با الفاظى همچون
سیّد الحاج الحرمین الزاهدالعابد الورع معرفى شده است.
در مجاورت این آستان، مقبره 40 شهید گلگون کفنِ دوران جنگ
تحمیلى قرار دارد که عطر شهادت را با شمیم اهل بیت علیهمالسلامدرآمیخته است.
بقعه که در سالیان اخیر بازسازى شده، داراى ایوان رفیع، گنبد با شکوه و
صحن و ضریح است. از جمله اقدامات انجام شده در یک سال گذشته تجهیز
ساختمان حرم، آسفالت جاده منتهى به امامزاده به فاصله 3 کیلومتر،
محوطه سازى و فضاسازى، تکمیل زایرسرا، کاشىکارى گنبد و برق رسانى و
آبرسانى است.
از آن جایى که خفته در مزار براساسِ سنگ قبر یحیى بن حسین بن
طاهر معرفى شده و با توجه به این که علامه نسابه عبیدلى، طاهر بن ابى
جعفر محمد بن احمد بن ابى سلیمان محمد بن عبیداللّه الامیر بن عبداللّه
بن حسن بن جعفر بن حسن مثنى بن امام حسن علیه السلام و برادرش عبداللّه، زید
و ابوطالب حسن را در شاپور فارس ذکر مىنماید، و هم چنین در کتابهاى
انساب نسل ابوجعفر محمد بن احمد بن ابى سلیمان محمد را در فارس ذکر
مىنمایند،[7] احتمال این که وى از نوادگانِ همین طاهر بن ابى جعفر محمد
باشد بعید نیست و باید به حذف چند واسطه در آن قایل باشیم.
امامزاده یحیى بزیجان محلات
در جاده بین محلّات و خمین، روستاى بزیجان از توابع دهستان باقرآبادِ
شهرستان محلات واقع است که در قلب روستا، مزار شاهزاده یحیى نور
افشانى مىکند.
بناى بقعه مربوط به سال 675 ه . ق است که داراى گنبدى کلاخودى با
قطر 4 متر و ارتفاع 8 متر است. نماى خارجى آن را توسّط کاشىهاى
فیروزهفام مزین ساخته و ابهتى به بارگاه دادهاند. ایوان کاشىکارى شده
بنا نیز به شکوه و عظمت بنا افزوده و حکایت از قدمت تاریخى آن مىدهد.
مصالح اصلى به کار رفته در این بنا از خشت و گل و در تعمیرات سالیان
اخیر از سیمان و گچ نیز استفاده شده است. در زیر گنبد مرقد امامزاده یحیى
واقع شده که ضریحى چوبى به نسبت قدیمى از آن محافظت مىکند.
امامزاده یحیى فرمهین تفرش
در 2 کلیومترى دهستان فرمهینِ شهرستان تفرش، روستاى آقازیارت
قرار گرفته که در فاصله 400 مترى روستا، مزار امامزاده یحیى قرار دارد و
مورد توجه اهالى است.
بنایى ساده از خشت و گل با سردرى زیبا به قطر 3 متر و ارتفاع 5 متر
است که در سال 1275 ه . ش توسط مرحوم شیخ حسن روشنایى تعمیر و
بازسازى شده و حدود یک هزار متر مربع زمین نیز در پیرامون بقعه به عنوان
صحن از آن استفاده مىشود.
امامزاده یحیى مزک تفرش
این آرامگاه در روستاى مزک، از دهستانِ رودبار شهرستان تفرش قرار دارد.
بنایى ساده از خشت و گل که بر فراز آن گنبدى به ارتفاع 5 متر با
قطر 3 متر از نوع عرقچینى بر ساقه یک مترى استوار است.
شخصیت مدفون در آن به درستى معلوم نیست و تنها در بین اهالى به
فرزند امام موسى کاظم علیه السلاممشهور و معروف است.
امامزاده سیّد یحیى دولت آباد بافت[8]
این زیارتگاه در 31 کیلومترى جنوب شرق شهر ارزوئیه
ORZUIYEH)) قرار گرفته است. بناى قبلى که از خشت و گل بوده را
تخریب و به جاى آن بنایى باشکوه در حال ساخت مىباشد. این بقعه که به
صورت هشت ضلعى غیر منتظم و به ابعاد 3 و 10 متر است در میان گورستان
قدیمى در حال ساختمان مىباشد که به صورت کرسى بلند در حال
اجراست و توسط 5 پلّکان به ایوان بقعه راه مىیابد.
درب اصلى حرم از جانب مشرق باز مىشود و دور تا دور آن را 14 پنجره
کوچک و بزرگ در برگرفته است. در داخل حرم هشت ستون به فاصله 3 متر
از درب اصلى به صورت هشت ضلعى به فاصله حدود سه متر از هم و به ارتفاع 4
مترى تعبیه نمودهاند که جهت استوارى گنبد بقعه ایجاد شده است. در وسط
این فضا، قبر امامزاده واقع شده که هنوز بدون هیچ اثرى و تنها با آجر چینى
مانده است.
گنبدى مرتفع و زیبا به صورت شلجمى دو پوش برروى بنا استوار
ایستاده است که شکوه فراوانى به بقعه داده است. گنبد از داخل عرقچینى
به ارتفاع 2 متر است. قطر گنبد 8 و ارتفاع آن ازسطح بام تا نوک آن به
بیش از 10 متر مىرسد. زمین زیارتگاه حدود یک و نیم هکتار است که
اخیرا 5 هکتار نیز به اراضى امامزاده افزوده و توسط شخصى وقف شده است.
شخصیّت مدفون در بقعه را مانند بسیارى از بقاع متبرکه متعلق به سلطان
سیّد یحیى نواده حضرت امام موسى بن جعفر علیهمالسلاممىدانند[9] که دلایلى بر
آن اقامه نشدهاست. از این رو این ادّعا مورد تایید ما نیست.
علامه نسّابه ابن طباطبا از فرزندان محمّد بن عبداللّه بن قاسم بن اسحاق
العریضى بن عبداللّه الجواد بن جعفر الطیّار بن ابى طالب علیه السلام را در کرمان
مىداند، منتهىنام آنان نمىشود.[10]
شیخ الشرف عبیدلى نسابه، ضمن تایید این دیدگاه مىنویسد: «فرزندان
محمّد بن عبداللّه جعفرى در صعید و کرمان بودهاند که از جمله آنها: فرزندان
یحیى بن محمّد بن عبداللّه قومى در کرمان مىباشند.»[11] بنابراین معلوم
مىشود که یکى از فرزندان محمّد بن عبداللّه که در کرمان سکونت
داشته،یحیى بن محمد است.
بر این اساس علاّمه نسّابه عمیدى از فرزند زادگان سیّد یحیى که در
کرمان بودهاند را چنین مىنویسد: «احمد بن یحیى بن احمد بن یحیى بن
حسن بن یحیى بن محمّد بن عبداللّه که فرزندانش در کرمان
مىزیستهاند.»[12]
بر این بیان سیّد حسن و دو نوادهاش سیّد یحیى بن حسن و احمد بن
یحیى در کرمان بودهاند.[13]
به اعتقاد ما از آن جایى که در تمام استان کرمان، تنها یک مزار به سیّد
یحیى آن هم در بافت و در موقعیّت فعلى بقعه منسوب است، این سیّد
طالبى در این مزار مدفون مىباشد که ظاهرا از جمله واردین به کرمان در قرن
سوّم هجرى و ترجیحا از مهاجرین به سیرجان و سپس به بافت مىباشد.
فرزند او سیّد حسن در روستاى سنگ پهن داراى گنبد و بارگاه است.
[1]. مواردالاتحاف 2: 27، الکنى و الالقاب 2: 72، اعیان الشیعه 5: 186، الفخرى:
20، الشجرة المبارکه: 110، ستاره شیراز: 273.
[2]. الشجرة المبارکه: 110، موارد الاتحاف 2: 27ـ28، لباب الانساب 2: 595ـ596،
الشجرة الطیبه: 4، الدرة الذهبیه 2: 108 ـ 109.
[3]. مزارات امامزادگان ایران 1: 207 ـ 208.
[4]. تاریخ قم: 227 ـ 228.
[5]. کشف الاستار 1: 76 ـ 77.
[6]. سراج الانساب: 165، عمدة الطالب: 172، الفصول الفخریه: 102.
[7]. تهذیب الانساب: 93، منتقلة الطالبیه: 207.
[8]. در زمان قاجاریّه اراضى متعلق به این آبادى از طرف دولت به یک شخص در این
محل بخشیده شد، به همین علّت آبادى به دولت آباد معروف شده است. فرهنگ جغرافیایى آبادیهاى استان کرمان، شهرستان بافت: 56.
[9]. تاریخ بافت: 210.
[10]. منتقلة الطالبیه: 281.
[11]. تهذیب الانساب: 350.
[12]. المشجر الکشّاف 2: 348.
[13]. الدرة الذهبیة 2: 199.
- ۱۶۴۱
- ادامه مطلب