مزارات ایران و جهان اسلام

استاد ایرج افشار دربارة این مزار می­نویسد:

«بقعه‌ای است قدیم واقع در حوالی مریم آباد و مردم آن را مزار
سیّد نصرالله می­دانند. در آتشکدة یزدان نام آن سیّد ناصرالدّین از اقارب امامزاده جعفرp ذکر شده است.و گوید که عدّه‌ای از سادات عریضی در آن جا مدفونند.
بنای زرندیان بنا بر تاریخِ کتیبة ضریح چوبی آن از قرن دهم هجری است و بانی آن شمس الدّین محمّد ابرقوهی بوده است و جدیداً بنا را مرمّت و سفید کاری و نماسازی کرده‌اند.

اثر کهنة تاریخدار بقعه، ضریحی است چوبی و مشبّک مورّخ 934 هجری که بر قبر اصلی نصب بوده است و اکنون آن را کنار گذارده‌اند و ضریح آهنی تازه‌ای بر جای آن نصب کرده‌اند! اندازة این صندوق به این صورت است: 133 سانتی‌متر ارتفاع، 154 پهنا و 255 سانتی‌متر طول. بر دورة بالایی صندوق، صلوات کبیره بر دوازده امام به خط نسخ خوب کنده‌کاری شده که تاریخ 934 ﻫ . ق در آخر آن درج شده است.»[1]

بنای کنونی بقعه که پس از تخریب بنای قبلی از سال 1370 ﻫ . ش بازسازی شده، به شکل مربع مستطیل و به ابعاد 24×27 متر است که در وسط آن بین ستون‌ها، ضریح نقره‌ای امامزاده قرار دارد. این ضریح که از جنس نقره و آب طلا است، سورة مبارکه اعلا در دور تا دور آن قلمزنی شده و در بالای درب آن نوشته شده: «السّلام علیک یا امامزاده سیّد نصرالله از نوادگانِ امام جعفر صادقA در سال 1373 به همّت هیأت امناء و کمک‌های مردم به پایان رسید.»

در بالای ضریح، گنبد عرقچینی بنا به ارتفاع 5 متر تعبیه شده و دور آن سورة هل اتی در زمینه آبی و به رنگ سفید است که بانی کاشی‌ها مرحوم اکبر سلیمان

فرزند رضا و در سال 1376 با خط شایق است. دور ضریح، تعداد شش ستون جهت نگهداری گنبد امامزاده تعبیه شده و همچنین تعداد 16 ستون جهت تعبیه سقف احداث شده است. دور تا دور حرم با سنگ مرمر آراسته شده و در بالای آن روایاتی از امام جعفر صادقA و دیگر ائمهo به عربی و فارسی نقش بسته است.

از چهار طرف بقعه، درب‌هایی به سوی حرم باز می‌شود که اصل درب در جنوب بقعه واقع شده که خود شامل ایوان مرتفع و زیبایی است که توسّط چهار ستون نگهداری می‌شود. در پایین پای امامزاده، به فاصله 5 متری، قبر مرحوم آیةالله حاج سیّد حسین مدرّسی وامقی قرار دارد.

در ضلع جنوب غربی حرم، کتابخانه عمومی مالک اشتر وابسته به کتابخانه سیّد نصرالله واقع شده که در سال 1351 ﻫ . ش تأسیس یافته است. در غرب و شمال بقعه، حیاط بزرگی است که در آینده نزدیک به پارک کودکان تبدیل خواهد شد. قبر حاج سید علی اصغر مدرّسی یزدی ملقّب به حقیر در جنوب بقعه واقع است. زمین زیارتگاه حدود
 یک هکتار است و سرویس‌های بهداشتی و دیگر امکنه در شمال آن
 واقع است.

نسب شریف

همچنان که اشاره شد، برخی نام خفته در مزار را سیّد نصرالله و عدّه‌ای دیگر سیّد ناصرالدّین از احفاد امام جعفر صادقA و نواده امامزاده جعفرA یزد می­دانند.

علّامه سیّد جمال الدّین احمد بن مهنّا حسینی نسّابه، تنها شخص از این خاندان (عریضی) ساکن در یزد را، سیّد نصرالله بن صنع الله بن لطف الله بن روح الله بن سلام الله بن حیدر بن شرفشاه بن رکن الدّین محمّد بن قوام الدّین محمّد بن [علی بن] نظام الدین شرفشاه بن ابی محمّد عربشاه بن حسن بن زید بن حسن بن احمد بن عبیدالله بن محمّد ابی جعفر (امامزاده جعفر) بن علی ابی الحسن بن عبیدالله بن احمد الشعرانی بن علی العریضی بن امام جعفر صادقA، نام می‌برد و برای وی سه برادر به اسامی: عبیدالله، خلیل الله، عمادالله می‌شمارد. وی از اعلام قرن هشتم هجری و از سادات عریضی می­باشد.[2]

علّامه سیّد ضامن بن شدقم همین شجرنامه را با اندکی اختلاف در کتاب انساب خود ذکر می‌نماید و سیّد نصرالله را نواده سیّد نظام­الدّین شرف شاه بن ابی محمّد شرفشاه بن حسن می­داند[3] که با شجره نامه منقول از سوی ابن مهنّا اندکی اختلاف دارد. برای اطلاع بیشتر و منشاء اشتباه به امامزاده سیّد قوام­الدّین مراجعه گردد.

یک کرامت جالب

در کتاب اجساد جاویدان گزارشی از پدیدار شدن جسد پاک و مطهّر امامزاده نصرالله به صورت تر و تازه خبر می­دهد که از قرار ذیل است.

در سال 1274 ﻫ .ق هنگامی که بچّه‌ها مشغول توپ بازی بوده‌اند، توپ به یک گودی می­افتد، وقتی می­خواهند آن را درآورند متوجّه می­شوند که آن جا قبری است و شکافی به داخل قبر باز شده است.

به علمای آن زمان اطّلاع می­دهند، عالم بزرگ آن زمان، آقای میرزا علی تبریزی در محل حضور پیدا می­کند و به چشم خود می­بیند که جسد تر و تازه است. او دستور می­دهد که اطراف لحد را خاکبرداری کنند، معلوم می­شود که آن جا قبر سیّد بزرگواری بوده که 800 سال[4] قبل از آن تاریخ از دنیا رفته بوده است. آن گاه دستور می­دهد مشاهدات او را بر پوست آهوئی می­نویسند و در کنار قبر شریف ایشان نصب می­کنند.

نوشتة این پوست آهو تا زمان ما باقی بود جز اینکه برخی از قسمت‌های آن به جهت فرسودگی خوانده نمی­شد، و لذا خطّاط معروف یزد، آقای «علی محمّد کاوه» متن آن را به سال 1380 ﻫ . ش استنساخ کرده با خط زیبای خود بر لوحی می­نویسد و این لوح را در بقعه شریف ایشان نصب کرده‌اند.

این لوح هم اکنون بر روی ضریح امامزاده نصب و متن آن چنین است:

بسمه تعالی

« آنچه به نظر شریف سرکار شریعتمدار، آقای آمیرزا علی ترک و سائر علماء رسیده، بعد از ظهور قبری که در زیر خاک پنهان بود و دورش کاشی بود و چند شعر نوشته شده بود. معلوم شد اسم آن بزرگوار «سیّد نصرالله»‌ و از سادات «قل هوالله» می‌باشد. چون قبر گشوده شد جسدی را دیدیم تازه، گویا از حمّام بیرون آمده و عرق کرده.

آخوند ملّا علی اکبر ابن مرحوم استاد کریم وارد قبر شد، در حالی که آمیرزا علی ایستاده بود، موی سر و ریش آن بزرگوار را حرکت دادند محکم بود.

از تاریخ قدیم و جدید معلوم می­شود که در زمان متوکّل به یزد آمده‌اند[5] و 800 سال می‌باشد، و سه نفر از اولاد امام در اینجا مدفونند.[6]

هر کس سه روز متوالی ـ یا متفرّق ـ در این جا شمع روشن کرده، دو رکعت نماز کند، و هزار مرتبه سورة «قل هوالله» را بخواند، حاجت او برآورده خواهد شد. و اگر یک روز و یک مجلس باشد کافی است. و این بزرگوار مراد دهنده می­باشد. سنة 1274 ﻫ . ق»[7]

وجه تسمیه سادات قل هواللهی

پس از بررسی کتب انساب و تاریخ‌های مربوط به یزد، سبب تسمیة تیره‌ای از سادات یزد به «سادات قل هواللهی» روشن نشد. برخی از معمّرین این خاندان می­گویند که شنیده‌اند جدّشان در حالی که پدرش در حال خواندن سورة قل هوالله در نماز بود به دنیا آمده، لذا پس از اتمام نماز نام وی را «سلام الله» می­نهد. برخی دیگر وجه تسمیه سیّد سلام­الله را در هنگام سلام دادن سیّد حیدر دانسته که پس از اتمام نماز، نام نوزاد را سلام الله نهاده و جهت تکرار نام الله در آخر اسامی این خاندان به سادات قل هواللهی شهرت پیدا کرده‌اند.

همچنین دربارة وجه تسمیه امامزاده نصرالله به امامزاده شنبه، بدان خاطر است که اهالی به جهت کشف جسد مطهّر امامزاده سیّد نصرالله در روز شنبه، اکثر در این روز و به جهت زنده نگه داشتن روز کشف جسد تازه و مطهّر او، زیارت می‌کنند، لذا همین امر باعث شده که امامزاده به امامزاده شنبه معروف گردد.

آقای علی اکبر مهدی پور معتقد است که علّت شهرت سادات قل هواللهی بدان خاطر است که قرائت سورة قل هوالله در کنار قبر شریف امامزاده نصرالله شایع و مفید و مجرب دانسته شده، از این رو این تیره از سادات به قل هواللهی شهرت یافته‌اند.[8] این دیدگاه اگر چه دربارة خواندن
قل هوالله در حرم امامزاده سیّد نصرالله مجرب و توصیه شده اما وجه تسمیه سادات قل هوالله نمی‌تواند باشد، زیرا سیّد نصرالله یکی از نبیره‌های این خاندان است و وجه تسمیه آنان از قرن هفتم بوده که ظاهراً متعلّق به سیّد سرّالله و سلام الله فرزند حیدر یا حمید بن نظام­الدّین حسینی است که در بقعه سادات قل هواللهی جنب مسجد جامع یزد مدفون می­باشند.

آقای مهدی­پور اضافه می­کند که «به تواتر رسیده که شبهای چهارشنبه بر فراز گنبد مطهّر ایشان [امامزاده سیّد نصرالله] نور دیده شده است.

یکی از فضلای یزد، که صد در صد مورد اعتماد است به نگارنده فرمود: من در دوران کودکی که پاکتر بودم، شب چهارشنبه‌ای شخصاً نوری را مشاهده کردم که از آسمان ساطع شد و به طرف بقعه شریف امامزاده رفت و داخل بقعه شد.

یکی از نکات شایان ذکر این است که دوست فاضل ما از جدّ بزرگوارش، که در یزد زندگی می­کرد و به سال 1357 ﻫ .ش درگذشته است، نقل فرموده که روزی مشاهده کرده که از یکی از قبور اطراف امامزاده آتش شعله‌ور است و همة فضای قبر را احاطه نموده است. او با مشاهدة این معنی از حال می­رود و غـش می­کند. اهالـی محلّ جمـع می­شوند و او را به حـال می­آورند. او صاحـب قبر را می­شناخته و می­دانسته که حقوق و مظالم فراوانی به گردن او بوده است.

اولاد آن متوفّی از این موضوع آگاه می­شوند، مجلس اطعام بسیار مفصّلی ترتیب می­دهند، از همة کسانی که می­دانستند که با پدرشان سر و کار داشته‌اند، دعوت می­کنند، موضوع را مطرح کرده از آنها می­خواهند که او را حلال کنند و آنها همگی حقوق خود را بر او حلال می­کنند.»[9]