مزارات ایران و جهان اسلام

در تمام سطوح بدنه‌ها، سقف و بام آن، اندود کاه گِل به کار رفته است. در ایوان آن پس از بسم الله، جمله «بقعه سلطان قطب­الدّین زنگی» نوشته شده و همچنین بر روی کاشی سبز با قلم سفید و خط نستعلیق جمله «به یاد شهید احمد علی یاوری سال 1380 ش» به چشم می­خورد. مؤلّف جامع مفیدی چندین بار از مزار زنگیان[1] و مدرسه جنب آن[2] و مقام یا موضع زنگیان[3] یاد می­کند و قصّه‌ای درباب آن جا به دست می­دهد که بمانند همه‌ی افسانه‌هایی است که برای اغلب مواضع مورد احترام ساخته و پرداخته‌اند که عاری از حقیقت است. اما از این لحاظ که موجب شناخت موضع زنگیان است خالی از فایده نیست. خلاصة قصّه این است که در زمان عبور امام علی بن موسی الرضاA از یزد، شحنه‌ای به نام سلطان قطب الدّین زنگی در آن جا بود که به بیماری برص گرفتار شد. چون به حمام می­رفت، قُرق می­کرد تا دیگری رخصت دخول نداشته باشد. یک بار به هنگام استحمام شخصی را دید که به حمام وارد شد و بدن لخت او را دید و طاسی آب بر سر او ریخت. پس بسیار نگران شد که قصّه برص او به همه جا خواهد کشید. پس، از حمّامی مؤاخذه کرد که این شخص که بود؟ حمّامی گفت که من کسی را ندیدم. شحنه چون به خود نگریست از ظواهر برص آثاری ندید و چون از حمّام بیرون آمد به «این مقام که الحال به زنگیان شهرت دارد رسید» و همان شخص را که به حمّام آمده بود دید. دریافت که امام بوده است! پس دست تضرّع دراز کرد و حضرت به او نوید داد که توبه‌ها پذیرفته شد. شحنه خواست تا روحش در آن محفل به عالم قدس پرواز کند! چنین شد و در همان محل به خاک سپرده شد. این واقعه در سال 201 هـ.ق بود «و الحال مزار زنگیان محل اجابت دعا و مدفن ابدال و رجال است ...».[4]

همچنین ذیل احوال خواجه معین الدّین علی میبدی که وزیر یزد در عهد جهانشاه بود (یعنی اواسط قرن نهم هجری) می­نویسد: «نیز دستور مکرّم مزار زنگیان و مدرسة جنب آن عمارت نمود».[5]

با وجود آنکه مؤلّف تاریخ جدید یزد، تمام کارهای مختلف معین­الدّین علی را در کتابش اشاره کرده، از ذکر این مورد خودداری می­کند. به احتمال قوی، بنای مزار زنگیان و مدرسة جنب آن پس از سال 862 ﻫ . ق ساخته شده است.

مؤلّف جامع مفیدی از مدفونین در مزار زنگیان نام مولانا شمس­الدّین محمّد شاه حکیم خوشنویس مشهور را می­برد که کتیبه‌های مسجد جامع و مسجد میرچقماق به خط اوست و به سال 862 ﻫ . ق فوت و در مزار زنگیان دفن شد.[6]

این بنا تحت شماره 2043 در فهرست آثار ملّی به ثبت رسیده است.[7]