مزارات ایران و جهان اسلام

قبرستان ابن بابویه از قبرستان هاى قدیمى تهران است. قدمت این قبرستان همزمان با شکل گیرى بقعه شیخ صدوق(رحمه الله)، از علماى برجسته شیعى است. این قبرستان در شهررى، در نزدیکى مرقد حضرت عبدالعظیم حسنى(علیه السلام) و تقریباً در کنار برج تاریخى طغرل قرار دارد. امروزه در قبرستان اموات به خاک سپرده نمى شوند، اما به دلیل آرمیدن سرشناسان ادبى، فرهنگى، علمى و عرفانىِ بسیار در این قبرستان، این مکان هنوز هم آباد است و یکى از پر رفت و آمدترین قبرستان هاى تهران است.

آرامگاه ابن بابویه در نزدیکى ضلع شرقى قبرستان واقع شده است. در شرق بنا خیابان ابن بابویه، در غرب، خیابان شهید غیورى و در شمال آن خیابان چشمه على قرار دارد.

در گذشته بقعه را محلّه اى با صفا احاطه مى کرد. قبرستانى که بقعه در آن قرار دارد با حصارهاى فلزى محصور است. بنابراین، مى توان داخل قبرستان را از بیرون رؤیت کرد. با نزدیک شدن به قبرستان از طرف شمال، درختان فراوانى در داخل صحن، هویدا هستند.

با وجود آنکه ارتفاع ساختمان هاى اطراف قبرستان از شش تا هفت متر تجاوز نمى کند، ولى از این ضلع، مشاهده بقعه این بابویه از بیرون قبرستان ممکن نیست. از طرف غرب و جنوب نیز به علّت وجود ساختمان ها و درختان داخل قبرستان، مشاهده بقعه میسّر نیست، اما از طرف شرق حتى از فاصله دور، مشاهده بقعه امکان پذیر است و گلدسته هاى مدخل ورودى ضلع شرقى، زائر را به سمت بقعه راهنمایى مى کند.

قبرستان در مجموع پنج ورودى دارد که از ساعت شش صبح تا ده شب به روى زائران گشوده است. ورودى اصلى به بقعه در ضلع شرقى قبرستان قرار دارد.

آستانه ورودى، یک بناى جدید چهار طاقى به صورت چهار ستون و طاقى نیم گنبدى با دو مناره است. دیوارهاى اطراف بقعه به صورت کج به سمت داخل قبرستان ساخته شده اند، بنابراین، فضایى مناسب، تقریباً به صورت نیم دایره و به عمق قریب به دو متر در مقابل سردر ایجاد شده است. دیواره هاى سمت راست آستانه نیز کمى عقب تر از قسمت هاى دیگر است، و فضاى کوچک مثلث شکلى به وجود آورده است که از آن براى توقّف وسایل نقلیه استفاده مى شود. نماى آستانه، آجر سه سانتى مترى است. پهناى ورودى تقریباً دو متر و نیم است و ارتفاع آن تا بالاى طاق به حدود هفت متر مى رسد. اطراف طاق آستانه کاشى کارى شده و کاشى ها نقوش اسلیمى به رنگ هاى لاجوردى، فیروزه اى، قرمز، سبز، زرد، قهوه اى و سفید دارند. از ویژگى هاى آستانه، تزیین آن با کاشى معرّق است. در بالاى هر طاق، چهار طاقى، با کاشى لاجوردى رنگ وجود دارد که نوشته اى نارنجى رنگ به خط نستعلیق روى آن قرار دارد. کتیبه ها به شرح زیرند:

طاق شرقى: «بسم الله الرحمن الرحیم مقبره عالم ربّانى و محدّث بزرگوار و دانشمند عالى مقام جهان تشیّع شیخ صدوق، ابوجعفر محمّد بن على بن بابویه قمّى اعلى الله مقامه الشریف».

طاق شمالى: «شیخ کلینى(رحمه الله) با سند صحیح از حضرت رضا(علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: هر کس به زیارت قبر برادر مومنش برود و دست خویش بر قبر او گذارد و سوره «انا انزلناه» را هفت بار تلاوت کند در روز قیامت از وحشت در امان باشد. کتاب کافى».

طاق جنوبى: «شیخ طوسى(رحمه الله) با سند معتبر از امام کاظم(علیه السلام) روایت کرده که آن حضرت به شخصى از اهالى رى فرمود: هر کسى دسترسى به زیات ما ندارد پس قبور صالحین هم کیش خود را زیارت کند ثواب ما در نامه عملش نوشته شود. کتاب التهذیب».

طاق غربى: «شیخ صدوق(رحمه الله) با سند صحیح از حضرت صادق(علیه السلام) روایت کرده است که فرمود: هر کس قادر به زیارت قبور ما نیست، قبر دوستان ما را زیارت کند کند که ثواب زیارت ما در نامه عملش ثبت خواهد شد. کتاب ثواب الاعمال».

سطح هر چهار طاقى سه متر در سه متر است. ستونها تا ارتفاع 20/1 متر، سنگ مرمر سفید و بقیه آن آجر سه سانتى مترى زرد رنگ است که با کاشى هاى لاجوردى و فیروزه اى تزیین شده اند. وسط ستون ها نیز مانند اطراف طاق ها کاشى معرّق است. پوشش گنبد چهار طاقى از داخل رسمى سازى شده است. چشمه رسمى بندى مذکور دوازده ضلعى است و دوازده شاپرک، دوازده ترنج، هشت پاباریک و هشت سوسن (چهار سوسن بزرگ و چهار سوسن کوچک) در آن شکل گرفته اند.

درِ دو لنگه فلزى سبز رنگى با ارتفاع تقریبى سه متر و نیم در این آستانه قرار گرفته. در دو طرف آستانه ورودى دو مناره دیده مى شود. نماى مناره ها آجر سه سانتى مترى زرد رنگ است که با آجرهاى رنگى تزیین شده و اشکال اسلیمى قهوه اى رنگ با زمینه سبز روى آن قرار دارند. شکل شش وجهى گلدسته ها زیبایى خاصّى به آن ها مى بخشد.

در اتاقک بالاى هر گلدسته پنجره طاق دار ایجاد شده است. زیر اتاقک، کاشى کارى شده و زمینه کاشى ها لاجوردى است و بر روى آن ها آیات هشتاد و نه و نود سوره مبارکه «نمل» به خط ثلث نقش بسته است «من جاء بالحسنة فله خیر منها و هم من فزع یومئذ آمنون و من جاء بالسیئة فکبّت وجوههم فى النار هل تجزون الا ما کنتم تعملون» سر گلدسته ها نیز به صورت مخروطى است.

سابقه بنا

بناى کنونى از آثار عهد فتحعلى شاه قاجار است. بعدها بنا بر اثر سیل ویران شده و در سال هاى بعد یعنى در زمان سلطنت ناصرالدّین شاه، آن را تعمیر کرده اند. کتاب قیام سادات علوى هم به این تعمیر اشاره مى کند، لکن سردر ورودى که تاریخ 1322 هـ . ق رانشان مى دهد، تعمیرى است از زمان مظفرالدّین شاه، درباره تاریخ تعمیر زمان سلطنت ناصرالدّین شاه قاجار هیچ گونه تاریخى مشاهده نشده است. سالخوردگان در این خصوص گفته اند، که بقعه شیخ هنگام تعمیر زمان فتحعلى شاه بقعه کوچکى بوده که قبر در کف زمین و در وسط اتاقى محقّر قرار داشته و کاشى هایى روى آن را پوشانده بوده است. بعدها در زمان سلطنت ناصرالدّین شاه بر اثر طغیان نهرهاى مجاور و سیل، قبر و صورت قبر از بین مى رود و ناصرالدّین شاه دستور تعمیر و ساختمان مجدّد آن را مى دهد و براى جلوگیرى از آسیب سیل، قبر را بلندتر از زمین مى سازند. همچنین سالخوردگان مى گویند; مسجد ماشاالله هم در همین زمان در اثر سیل از بین رفته است و مجدداً آن را بنا کرده اند. درباره تعیین تاریخ آن مى گویند مربوط به دو یا سه سال بعد از تعمیر امامزاده طاهر به فرمان ظلّ السلطان، فرزند ناصرالدّین شاه و سرپرستى سراج الملک است. اشعار دور ایوان بقعه سنه 1301 هـ . ق را نشان مى دهد و دو یا سه سال بعد از آن سال 1304 یا 1303 هـ . ق است که چهل و سه یا چهل و چهارمین سال سلطنت ناصرالدّین شاه است که اساس و پایه بقعه به شکل امروزى در آمده است، سالخوردگان مى گفتند، آن زمان ها کسى در ابن بابویه مرده دفن نمى کرد و صحن آن محدود و کوچک بود.

در سال 1335 ورودى بنا در معمولى سبز رنگى بوده است که کتیبه برجسته اى روى قطعه اى چوب بر بالاى چهار چوب داشته است که حکایت از وجود درِ قدیم ترى دارد که در هنگام عوض نمودن در، کتیبه را از درِ قبلى برداشته روى این در، نصب کرده اند و متن آن به صورت زیر است:

«سنه 1322 محمّد بن على بن بابویه صدوق، بسم الله الرحمن الرحیم چون درج پرگهر است این مزار چون صندوق»

کاشى هاى سردر مقدارى بالاتر از این کتیبه قرار داشته و روى کاشى هاى نیلى رنگ آن نوشته شده بود:

«السلام على اهل لا اله الا الله، من اهل لا اله الا الله و..»..

و قدمت آن همان قدمت سنه 1322 هـ . ق است که تاریخ کتیبه چوبى است.

در سال 1335 هـ . ش، پس از در ورودى، دالان کوچکى بود و صحن بنا که قبرستان وسیعى بود، بعد از آن قرار داشت، یک خیابان کوتاه مشجر که جوى آبى از وسط آن روان بود، مشاهده مى شد. در انتهاى جوى، حوض کوچکى بود که در پاى پلّه هاى بقعه شیخ جاى داشت.

در سال 1335 هـ . ش، نماى بیرونى بنا مانند اکنون بوده فقط برخى از تزیینات کنونى را نداشته است. بر اساس گفته هاى صفى نژاد ایوان طاق نمایى هلالى با آجرهاى ضربى و کف آن آجر فرش و دیوار آن تا ارتفاع یک متر و هشت سانتى متر داراى کاشى هایى یکسان با زمینه سفید بوده است که در وسط آن یک شکل هندسى 24 پر برجسته لعاب داده به رنگ آسمانى داشته است و از آن به بعد آجرکارى بوده و پس از آن یک حاشیه کتیبه با خط نستعلیق روى آن قرار گرفته بوده است. این کتیبه ها هنوز هم در ایوان دیده مى شود.

دیوارها چهار طرف حرم تا ارتفاع 8/1 سانتى متر مزیّن به کاشى هایى بود که نظیر آن در ایوان وجود داشت. از آن به بعد دیوارها سفید و طاق گنبدى شکل بود.

در چهار طرف حرم چهار در بود که یکى در ورودى و آن سه دیگر درهاى معمولى بى کتیبه بود که به مقابر اطراف متّصل مى شد.

طبق منابع، قبر شیخ صدوق به دلیل ویرانى رى به دست چنگیزیان، مغول ها، خوارزمیان، تیموریان و سیل هاى مهیب و سخت چند مرتبه خراب شده و سال ها زیر توده هاى خاک پنهان بوده است.

تا آنکه در زمان فتحعلى شاه قاجار قبر کشف گردید.

تقریباً در فاصله سال هاى 1363، 1362 هـ . ش آجرکارى و آینه کارى بقعه انجام شده است. مساحت بنا از آغاز تا کنون به اندازه کنونى بوده است. به گفته مردم، بقعه در نخستین سال هاى پس از پیروزى انقلاب اسلامى، بازسازى شده است. در کنج ضلع شمال شرقى قبرستان ابن بابویه غسّالخانه این گورستان قرار داشته است. وقتى که از در شرقى وارد قبرستان مى شده اند بعد از طى کردن پنج یا شش مقبره نرسیده به بقعه این غسّالخانه قرار داشته است، اما از زمانى که قرار مى شود قبرستان ابن بابویه جزو قبرستان هاى قدیمى محسوب شود و دیگر دفنى در آن انجام نشود، این غسّالخانه خراب مى شود اما پس از این تاریخ نیز گاهى با پیگرى هاى مسئولان بقعه، باز هم اموات در آن دفن مى شده اند.

صندوق وسط حرم چوبى و مشبّک به طول 48/2 متر، عرض 50/1 و ارتفاع 62/1 متر با شبکه هاى مربّع شکل بوده است. قبر وسط مرقد حدود سى سانتى متر از کف زمین بالاتر و آجرى بوده است. پارچه سبزى روى آن پوشانده و مقدارى شمع و چراغ و لاله روى قبر چیده شده بود.

وضعیّت کنونى بقعه

بناى این مقبره از جمله مقابرى است که در میانه فضایى باز قرار گرفته و داراى حرم، ایوان ورودى و فضاهاى جانبى است.

نظر به اینکه بقعه در قبرستان ابن بابویه قرار گرفته است، صحن اختصاصى ندارد، اما اگر کل قبرستان را صحن به حساب بیاوریم، این صحن با دیوارهایى از آجر سه سانتى مترى و به ارتفاع تقریبى دو متر محصور شده و در این دیوارها پنجره هایى به ابعاد 25/1×5/1 متر به فاصله چهل سانتى متر از یکدیگر ایجاد شده است.

با ورود از آستانه ضلع شرقى به قبرستان، مقبره در فاصله بیست مترى درِ ورودى قرار دارد. در این فاصله بیست متر وجود دو ردیف درختان تنومند در یک خط و به صورت مرتّب راهرویى را به وجود آورده اند که عرض آن هشت متر است، بنابراین از آستانه ورودى تا بقعه شیخ صدوق(رحمه الله) راهرویى به عرض هشت متر و طول بیست متر در صحن ایجاد شده است که زائران را مستقیماً به بقعه راهنمایى مى کند. کف این راهرو با سنگ هاى خاکسترى رنگ به ابعاد 5/1 متر پوشیده شده است. در این راهرو و روبه روى درِ ورودى، باغچه اى کوچک با ابعاد 5/1×3 متر قرار دارد و بلافاصله بعد از آن باغچه دیگرى با ابعاد 16×70 سانتى متر قرار دارد که راهرو ورودى را به دو قسمت تقسیم کرده است. اطراف باغچه حصارى با نرده هاى فلزى به ارتفاع بیست سانتى متر قرار دارد. پس از این باغچه و در فاصله یک مترى آن حوضى با ابعاد 5/2×6 متر و به ارتفاع بیست سانتى متر است. داخل این حوض، حوض دیگرى به ابعاد 5/1×5/5 و ارتفاع چهل سانتى متر قرار دارد. در نزدیکى بقعه و در سمت راست آن یک آبخورى سنگى سفید است که با عبارت «صلى الله علیک یا اباعبدالله» مزیّن شده است.

از جمله مصالح به کار رفته در نماهاى بیرونى آجر و کاشى است. بنا، روى سکّویى دوازده وجهى به ارتفاع تقریبى 20/1 متر جاى گرفته است که چهار طرف آن پلّکان دارد. بقعه شش وجه دارد. بعد از بالا رفتن از شش پلّه، سکّویى که بقعه روى آن قرار دارد، دیده مى شود. درِ شیشه اى بقعه در فاصله دو متر و نیمى زائر قرار مى گیرد. این در، در ضلع شرقى بنا واقع است.

در دو طرف بنا یعنى در هر کدام از اضلاع شمالى و جنوبى یک در قرار دارد، درِ سمت راست (شمال) به نمازخانه خواهران و درِ سمت چپ (جنوب) به نمازخانه برادران منتهى مى شود. این دو در اکنون بسته است. درِ شیشه اى ضلع شرقى به ایوان بقعه باز مى شود. این دو در اکنون بسته است. درِ شیشه اى ضلع شرقى به ایوان بقعه باز مى شود. ابعاد این ایوان 5/5×5/3 متر است. قوس این ایوان تشابه بسیارى به قوس هاى پنج و هفت تند دارد. این نما، نماى اصلى است که متقارن ساخته شده است. فضاى ایوان با توجّه به قرار گرفتن درى در جلوى آن جزء فضاهاى داخل محسوب مى شود.

نماى داخلى این بقعه شامل ایوان ورودى، حرم و فضاهاى جانبى است، در نماى ایوان ورودى از پایین به بالا این موارد قابل مشاهده اند:

1. ازاره دیوار به ارتفاع 5/1 متر که از جنس سنگ مرمر شیشه است.

2. آینه کارى

3. کتیبه اى به عرض دو کاشى که در حدود ارتفاع سه مترى و در قسمت پاى قوس ها چرخیده است. زمینه این کتیبه لاجوردى است و آیات قرآن با خط ثلث و به رنگ سفید روى آن نقش بسته اند، بر روى کتیبه سمت چپ ایوان، آیات سوره مبارکه «عصر» و بر کتیبه دیوار سمت راست آیات سوره مبارکه «کوثر» نوشته شده اند و در پایان آن آمده است: «راقمه میرزا عمو» بر کتیبه دیوار رو به روى در شیشه اى آیه 35 از سوره مبارکه «نور» نقش بسته است: «الله نور السموات و الارض مثل نوره کمشکوة فیها مصباح المصباح فى زجاجة کانها کوکب درى یوقد من شجرة مبارکة زیتونة لا شرقیه و لا غربیه یکاد زیتها یضىء و لو لم تمسسه نار نور على نور یهدى الله لنوره من یشاء و یضرب الله الامثال للناس و الله بکل شىء علیم» است.

نیم طاق ایوان داراى رسمى سازى است که چشمه کامل آن دوازده ضلعى است و در این فضا به صورت نیم کاره است در یک چهارم رسمى سازى آن سه شاپرک، دو پاباریک و یک فیل گوش مشاهده مى شود. در این نما تمامى قاب هاى آجر اعم از قاب قوس ها، قاب کتیبه ها، قاب دور لچکى ها و آجر کارى ها هره چینى شده اند; با این تفاوت که ضخامت هره چینى در کتیبه ها بیست و یک سانتى متر و در بقیّه ده سانتى متر است.

در لبه انتهایى نماى اصلى حدود پنجاه سانتى متر پیشانى فلزى (حلبى) دیده مى شود که اندکى پیش آمدگى دارد. در قسمت هاى مختلف بنا (به صورت غیر متقارن و نامنظم) غرفه هایى دیده مى شود. همانند پیشانى فلزى که در نماى اصلى قرار دارد، در نماهاى دیگر نیز پیشانى فلزى دیده مى شود که ارتفاع آن حدود سى سانتى متر است و اندکى پیش آمده است. در ضلع غربى ایوان درِ چوبى دو لنگه اى به ابعاد 5/1×2 متر قرار دارد که قدمت تاریخى ندارد و جدید است. این در بسیار ساده است و نقشى روى آن دیده نمى شود. بالاى در و بالاتر از کتیبه کاشى کارى که قبلا توصیف شده پنجره اى طاقى شکل با شیشه اى رنگین وجود دارد که تابلوى «بقیت الله خیر لکم ان کنتم مومنین» روى طاقچه این پنجره قرار گرفته است. در دو طرف در، تابلویى نصب شده است. تابلوها زیات نامه علماست. در تابلوى سمت راست متن زیارت با خط نستعلیق روى کاغذى که با شیوه ابر و باد به زیبایى به شکل چوب در آمده نوشته شده و با ورقه هاى طلایى رنگ که دور تا دور آن و بین خطوط کشیده شده، مزیّن گردیده و زیر آن نوشته شده است: «تقدیم به پیشگاه حضرت ولى امر صاحب الزمان امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف اهدائى و خط سیّد شهاب بهار 78». پوشش کف ایوان سنگ مرمر است که موکت سبز رنگى قسمى از آن را پوشانده است. قبر متولى بقعه شیخ صدوق(رحمه الله)و همسر وى در سمت چپ این ایوان است. پس از درِ چوبى ورودى، پیش فضاى حائل بین ایوان و حرم قرار دارد.

ابعاد پیش فضا 30/2×5 متر است. ازاره دیوار 5/1 متر از سنگ مرمر، و بقیه دیوار و سقف آن آینه کارى است کف پیش فضا از سنگ مرمر است.

در این پیش فضا چند تابلو وجود دارد. در قسمت راست، تابلو بزرگى است که درباره شخصیّت و زندگى شیخ صدوق است و آن را کامران محمودى در تاریخ 10/4/1378 نوشته است. در سمت چپ، دو تابلو قرار دارد که هر دو آن ها شامل صورت توقیعى از ناحیه مقدّس حضرت امام حسن عسکرى (علیه السلام) به پدر شیخ صدوق(رحمه الله) است این بقعه، درِ چوبى دو لنگه اى مانند درِ چوبى ورودى قرار دارد که به حرم باز مى شود. این دو در، در یک راستا قرار دارند و اگر هر دو باز باشد از ایوان بقعه مى توان داخل حرم را به خوبى مشاهده کرد. در بالاى درِ ورودى به حرم پنجره چوبى مشبکى با شیشه هایى رنگین هست.

در این رواق نیز قبرِ متولّى بقعه قرار دارد، او پدر متولّى اى است که در ایوان بقعه مدفون است. در دو طرف پیش فضا دو در چوبى به ابعاد 35/1×1 متر قرار دارد که پانزده سانتى متر از کف زمین بالاترند. این دو در به فضاى کوچکى منتهى مى شوند که در قدیم توسّط افرادى براى دفن شدن خریدارى شده بوده است، اما اکنون به عنوان انبار از آن ها استفاده مى شود.

در ورودى به حرم در ضلع شرقى پیش فضا قرار دارد. ضریح در وسط حرم و در فاصله دو متر و نیمى درِ ورودى واقع شده است. ازاره دیوار یک متر و نیم، از سنگ مرمر، و بقیه آن آینه کارى است. پوشش کف حرم از سنگ مرمر است. ضلع شمالى حرم به نمازخانه خواهران و ضلع جنوبى آن به نمازخانه برادران منتهى مى شود. در ضلع غربى بنا طاقنایى است که دو قطعه قالیچه در آن گسترده شده است و زائران گاهى این محلّ را براى خواندن نماز و دعا انتخاب مى کنند. از وسط گنبد چهل چراغى آویزان است. فضاهاى جنبى بنا دو نمازخانه خواهران و برادران اند. نمازخانه خواهران تقریباً شش متر است. کف نمازخانه سنگ مرمر، ازاره آن یک متر و نیم سنگ مرمر، و بقیه آن آینه کارى است.

آینه کارى این قسمت با نوارهاى کوچک آبى و لاجوردى رنگ مزیّن شده است. در سقف قسمت زنانه رسمى بندى یا پوشش آینه کارى دیده مى شود. این رسمى بندى در زمینه مستطیل اجرا شده، و چشمه آن هشت ضلعى است. هفت شاپرک، شش پاباریک، دو فیل گوش و سه سوسن در این رسمى بندى مشاهده مى شود. پاى طاق این فضا کتیبه اى با زمینه لاجوردى، و به خط ثلث آیاتى از قرآن کتابت شده است.

نمازخانه برادران از نمازخانه خواهران بزرگ تر است و دو قطعه فرش شش مترى در آن گسترده شده است. ازاره، کف و آینه کارى ها مانند نمازخانه خواهران است، اما کاشى کارى ندارد. قسمت مردانه از سه چهار طاقى تشکیل شده است که چهار طاقى وسط به صورت مربّع و متقارن و چهارطاقى هاى کنارى آن به صورت باریک و کشیده اند.

پوشش سقف چهارطاقى وسط به صورت عرقچین اجرا شده است.

ضریح در وسط حرم قرار گرفته است و ابعاد آن 2×3 متر است. ضریح در قسمت طولى سه پنجره و در قسمت عرضى، دو پنجره دارد. این پنجره ها مشبّک اند. ضریح از استیل و برنج ساخته شده و تلفیقى از دو رنگ طلایى و نقره اى است.

روى ضریح، گل هاى شاه عبّاسى کوچکى است که زیبایى خاصّى به آن بخشیده است، دور تا دور ضریح در بالاى قوس پنجره ها ابیاتى از شعر محتشم کاشانى در سوگ شهیدان کربلا نوشته شده و بین هر دو مصراع اسامى چهارده معصوم(علیهم السلام) و اسم جلاله «الله» آمده است:

«باز این چه شورش است که در خلق عالم است الله..».

درِ ضریح در قسمت شمالى آن قرار دارد و بر روى آن نوشته شده است:

«عالم عامل و محدّث کبیر شیخ صدوق ره و رضوانه ـ محمّد بن على بن الحسین بن موسى بن بابویه، ساخت و قلم سیّد مصطفى ارجمندى شیخ شبانى، نجارى حاج اکبر خبوشانى اصفهان»

و بالاى درِ ضریح نوشته شده است:

«قسمتى از نامه امام حسن عسگرى (علیه السلام) به شیخ صدوق و اما بعد اوصیک یا شیخى و معتمدى و فقیهى اباالحسن على بن الحسین القمّى و فقک الله مرضاته و جعل من صلبک اولاداً صالحین برحمته و بتقوى الله و اقام الصلاة، تو را نصیحت مى کنم فقیه مورد اعتمادم على بن حسین قمّى که خداى تعالى تو را موفّق به انجام اعمال مورد رضایت خود دارد و از نسل تو اولاد صالح بیافریند به پرهیزگارى».

ضریح روى پایه اى بیست سانتى مترى قرار دارد. روى مینا کارى دور تا دور بالاى ضریح به خط ثلث آیات 285 و 286 سوره مبارکه «بقره» نوشته شده و دنباله آن آمده است:

«قل ادعوالله او ادعو الرحمن ایاما تدعوا فله الاسماء الحسنى و لا تجهر بصلاتک و لا تخافت بها و ابتغ بین ذلک سبیلا و قل الحمدلله الذى لم یتخذ ولدا و لم یکن له شریک فى الملک».

ارتفاع تاج ضریح، پنجاه و پنج سانتى متر است. روى تاج، تاج هایى طلایى قرار دارند که وسط آن ها میناکارى شده و یکى از اسماء الهى روى هر یک نقش بسته است. در چهار گوشه ضریح چهار گلدان نقره اى قرار دارد.

سنگ قبر در داخل ضریح مطهّر قرار دارد. ابعاد سنگ قبر 70/1×80/1 متر است. پارچه هاى متعدّدى روى سنگ قبر گسترده شده. روى همه این پارچه ها پارچه سبز رنگى قرار دارد که اسامى پنج تن(علیه السلام) و آیه مبارکه «انما یرد الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» نوشته شده و سپس چنین آمده است: «السلام علیک یا انصار الله السلام علیکم یا انصار اهل بیت رسول الله و الائمة المعصومین الى قیام یوم الدّین السلام علیک یا صاحب الزمان تقدیم به رئیس المحدثین معالم الدّین ابى جعفر محمّد بن على بن حسین بن بابویه القمّى معروف الشیخ الصدوق صاحب الکتاب الخصال واقف حاج سیّد ولى الله میزان».

جسد مطهّر شیخ در طبقات زیرزمین قرار دارد.

روى سنگ قبر مرقد مطهّر مطالبى مکتوب است. اما به دلیل بسته بودن درِ ضریح در هنگام مراجعه امکان نسخه بردارى موجود نبود.

داخل فضاى گنبدخانه اصلى و در قسمت گوشه ها، اسکنج سازى شده است.

تزیینات آینه کارى در این فضا دیده مى شود. گنبد از بیرون کاهگل است. اصل بنا، قدیمى و مربوط به زمان فتحعلى شاه قاجار است، اما بازسازى و تعمیرات آن جدید است. از سازندگان قسمت هاى مختلف نشانى یافت نشد. ضریح آن نسبتاً جدید و پس از پیروزى انقلاب اسلامى نصب شده است. بناى بقعه جدید است و آسیب دیدگى خاصى در آن دیده نمى شود.

دفن شدگان

در صحن اطراف بقعه جابه جا و قدم به قدم قبرهاى متعدّدى وجود دارد. مقبره برخى از افراد مشهور که در این بقعه به خاک سپرده شده اند به قرار زیر است:

حاج ملا محمّد آملى وفات اردیبهشت 1297 هـ . ش / اول ماه شعبان 1336 هـ . ق

حسنخان اسفندیارى وفات اسفند 1312 هـ . ش / دوازدهم ماه ربیع الاول 1364 هـ . ق

هادى اسلامى هنر پیشه.

فتح الله اکبر وفات در سال 1324 هـ . ش / 1362 هـ . ق

حسین امامى وفات 17/8/1328

على اکبر مشهدى رحیم (رحیمى دانش)، وفات 1334 هـ . ش، و همسرش بانو گلین رحیمى دانش، وفات 1366 هـ . ش، از نیکوکاران تهران قدیم.

بانوسلطنت سیّد غلامى،وفات 1345هـ . ش، ازخیّرین آذربایجان که در تهران وفات یافته است.

اشرف الملوک امینى، وفات پنج صبح روز دوشنبه بیست و پنجم دیماه 1334

حسین بافقى و على بافقى

حسن بروجردى، وفات پنج شنبه 1301 هـ . ش

استاد بهزاد، نقاش معروف.

حسین تبریزى، وفات 1344 هـ . ش

غلامرضا تختى

رجبعلى تندگویان، وفات صبح روز یکشنبه 24 مهر 1322 هـ . ش

طاهر تنکابنى، وفات آذر 1320 هـ . ش

محمّد تنکابنى وفات، سه شنبه دهم جمادى الاخر 1319 هـ . ش / 1359 هـ . ق

محمّد طاهر تنکابنى، وفات 1320

عبدالجواد تویسرکانى وفات دوّم اردیبهشت 1322 هـ . ش

محمّد حسین تهرانى، وفات 1332 هـ . ش

ابوالحسن جلوه، وفات فروردین 1276 هـ . ش / ذیقعده 1314 هـ . ق

محمود جم، وفات 1348 هـ . ش

حاج ملا زین العابدین، وفات در حدود 1260 هـ . ق

ملا حسن حافى هروى و سیّد اشرف الدّین حسینى و ابراهیم حکیمى، وفات 1340 هـ . ش / 1380 هـ . ق

ابراهیم حکیمى، حکیم الملک زاده و سیّد صالح خلخالى، وفات 1306 هـ . ق

محمّد خندق آبادى، وفات 1306 هـ . ق

محمّد خندق آبادى، وفات 1314 هـ . ش

محمّد حسین خندق آبادى، وفات 1346 هـ . ش.

مهدى دربندى تهرانى، وفات 1343 هـ . ش.

ابوالقاسم دماوندى، وفات 1340 هـ . ش

على اکبر دهخدا، وفات 1334 هـ . ش

حبیب الله رشتى طهرانى، وفات سال 1271 هـ . ش/ 1309 هـ . ق

هادى رنجى، وفات پنجشنبه چهار اسفند ماه 1339.

سیّد محمّد على ریاضى یزدى، وفات بیست و نه اسفند 1361

حسین زاهد و محمّد ساوجى، وفات 1319 هـ . ش

نیکلا سمینو و صادق شریعتمدار، وفات 1368 هـ . ش

غلامرضا شریعتمدارى، وفات 1319 هـ . ش

محمّد حسین شهمیرزادى، وفات 1329 هـ . ش

یحیى شیرازى و غلامحسین صدیقى، وفات دوشنبه نهم اردیبهشت ماه 1370 هـ . ش

مسیح طالقانى، وفات جمادى الاول 1339 هـ . ق.

ابوالحسن طباطبایى زوّارى و عبدالله بن میر عبدالباقى خان، وفات شعبان سال 1293 هـ . ش / 1332 هـ . ق

محمّد ربیع عنایتى، وفات 1314 هـ . ش

حسین فاطمى و محمّد حسین فروغى، وفات یازدهم رمضان سال 1286 هـ . ش / 1325 هـ . ق

محمّد على فروغى، وفات شب جمعه هجدهم ذیقعده سال 131 هـ . ش / 1361 هـ . ق

جلال الدّین میرزا ابوالفضل قزوینى، وفات 1332 هـ . ق / 1293 هـ . ش

محمّد رضا قمشه اى، وفات 1268 هـ . ش / اول صفر 1306 هـ . ق

ابوالقاسم کاشانى، وفات آبان ماه 1325 هـ . ش

خلیل لاریجانى، وفات در سال 1311 هـ . ش

زین العابدین لواسانى، وفات 1328 هـ . ش / 1368 هـ . ق

محمود محمود، وفات 1287 هـ . ق

على مدرس، وفات 1314 هـ . ش

سیّد احمد مدرسى، وفات شب شنبه پانزدهم آذر 1337 هـ . ش

میرزا محمّد على مصاحبى عبرت نائینى و موذن زاده اردبیلى، وفات 1384 هـ . ش

میرزاده عشقى، وفات دوازدهم تیر ماه 1303 هـ . ش.

میرزا علیرضا میرزا محمّد حسین بن حاجى، وفات پنجشنبه 1304 چهاردهم ماه شعبان سال 1345 هـ . ق

میرزاى قاجار، محمّد طاهر و لطفعلى نصیرى و وحدت کرمانشاهى، عارف و عبّاس یمینى: وفات 28 آذرماه 1368 هـ . ش.^([1])

[1]. امامزاده ها و تربت برخى از پاکان و نیکان 1: 43 ـ 49.

منبع: کتاب مزارات ری