مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در ضلع شمالى پارکینگ حرم مطهّر حضرت امام خمینى(رحمه الله)، در میان فضایى سبز و مشجّر و در سیصد مترى روستاى غار واقع شده است.

ساختمان قدیمى بنا، خشت و گل، و داراى گنبدى کوچک بوده و داخل حرم را با گچ آب، سفید کرده بودند. اطراف بقعه در گذشته بیابان، و براى ورود به امامزاده نیز چند پلّه وجود داشت. تقریباً در سال 1340 هـ . ش، آب انبارى به مساحت تقریبى پنج متر در جلو امامزاده ساخته شد که تا سال 1373 هـ . ش وجود داشت. غسّالخانه اى از خشت و گل در این امامزاده بود که بعد از پیروزى انقلاب اسلامى خراب شد. ایوان کنونى نیز از همان قدیم وجود داشته است.

در کل، بناى بقعه همان بناى قدیمى است که در سالیان گذشته بازسازى و تعمیر شده است. کف صحن در گذشته بسیار گود بوده است، به طورى که هم اکنون اگر کف صحن به ارتفاع دو متر گودبردارى شود، مى توان به قبرستان قدیمى امامزاده رسید. در این قبرستان سنگ قبرهایى وجود داشته که قدمت آن ها به شش صد سال پیش مى رسیده است. کف صحن در اکثر نقاط پوشیده از سنگ قبر و درهاى امامزاده نیز چوبى است. همچنین یک در ورودى در قسمت شمالى وجود داشته که هم اکنون آن را تیغه کرده اند. حسینیه نیز در سال 1357 هـ . ش به بنا اضافه شده است.

در گذشته، صندوقى فلزى به ارتفاع تقریباً دو متر در داخل ایوان قرار داشت که شش عدد قفل نیز روى آن نصب کرده بودند. این صندوق در سال 1357 هـ . ش به سرقت رفته است. ضریح امامزاده در گذشته چوبى بود و تقریباً دو متر ارتفاع داشت چوب ضریح از صندل بود و سال هاى قبل از پیروزى انقلاب اسلامى توسّط افرادى ناشناس دزدیده شد.

مرقد قبلى از گل و خاک بود که بعدها توسّط افرادى با آهک ترمیم شده بود. پس از آن فردى به صورت رایگان سنگ قبرى آورد و روى قبر گذاشت. بعد از آن سنگ قبر سبز رنگى روى مرقد قرار گرفت که چون خیلى قدیمى بود و خطوط روى آن قابل خواندن نبود، حدود هشت سال پیش آن را تعویض کردند و سنگ قبر فعلى جایگزین آن شد. گنبد از گذشته تاکنون تغییرى نکرده است، فقط در گذشته با خشت و گل ساخته شده بود و هر چند سال یک بار، شخصى به نام شهریارى روى آن را کاهگل مى کشیده که در سال 1384 هـ . ش با آسفالت پوشیده مى شود.

بناى کنونى امامزاده ابوالقاسم همچون طرح برخى بقعه هاى منفرد از یک گنبدخانه، یک پیش فضا و یک ایوان ورودى تشکیل شده است که اخیراً فضایى به عنوان حسینیه بدان افزوده شده است. این حسینیه ارتباط و هماهنگى چندانى با بناى اصلى و قدیمى بقعه ندارد.

حسینیه و یک اتاق در جنوب مجموعه مذکور قرار گرفته، و پیش فضا و ایوان در شرق گنبد خانه است. در شرق و شمال بنا، صحنى دیده مى شود که محلّ دفن اموات است. مساحت بناى بقعه در حدود 323 متر مربّع است. فولاد، شیشه، موزاییک، سنگ مرمر، گچ، رنگ، سیمان و قیر از جمله مصالح استفاده شده در این بنا هستند.

صحن، مساحتى در حدود 11000 متر مربّع دارد و در حدود هفت یا هشت سال است که درخت کارى شده است. در لابه لاى درخت ها قبرهاى زیادى از دوران زندیه و شهداى محلّى اطراف دیده مى شود. بیشتر این قبرها در شمال و شرق صحن قرار دارند. اطراف صحن، دیوار کشى نشده، و تنها در قسمت جنوبى آن دیوارى آجرى دیده مى شود. در ضلع جنوبى صحن، یک شیر آبى خورى روى سکّویى قرار دارد که بالاى آن روى سنگ مرمر سفید با خط قهوه اى نوشته شده است.

«بسم الله الرحمن الرحیم، این بنا را وقف امامزاده غار نمود، آقاى رضا فراهانى فرزند براتعلى». کنار درِ ورودى، در سمت راست آن، آب انبارى بدون استفاده وجود دارد. در ابتداى ورود به صحن، جوى آبى است که خشت شده و چوب بزرگى به صورت پل روى آن قرار گرفته است.

شانزده متر در قسمت شرق بقعه و پانزده متر در قسمت شمالى بقعه، موزاییک شده و به صورت صحن امامزاده در آمده است. در این قسمت در سمت راست درِ ورودى به ایوان، یک صندوق سبز رنگ براى کمک هاى مردمى قرار دارد. نماى اصلى بقعه، نماى شرقى آن است. این نما سیمانى و پوشیده با رنگ سبز است. نماى شمالى و غربى بقعه، ازاره اى از سنگ مرمر تیشه اى به ارتفاع پنجاه سانتى متر دارد و بقیه آن با اندود سیمان سفید پوشیده شده است. ایوانى به طول ششش متر و عرض چهار متر در جلو بقعه قرار دارد. قوس ایوان ورودى به صورت مازه دار است و فضاى زیر این قوس در دهانه ورودى ایوان شبکه اى فلزى دارد.

داخل فضاى ایوان، ازاره اى از سنگ مرمر به ارتفاع یک متر دیده مى شود و بقیه آن با پوششى از رنگ سبز، گچ کارى شده است. فضاى داخلى ایوان مرکّب از یک چار طاقى در قسمت مشرف به حیاط و یک نیم طاق به صورت نیم کار در قسمت متصل به پیش فضاست، رسمى سازى این نیم کار ناقص است و چندان دقیق نیست. کف ایوان، موزاییک و پنج سنگ قبر در آن قرار دارد. در ضلع جنوبى ایوان فرورفتگى اى به طول 10/1 متر و عمق شصت سانتى متر دیده مى شود که کف آن سنگ سفید و مکانى براى روشن کردن شمع است. در سمت چپ در ورودى به حرم، یک تابلو قدیمى مورخ 6/5/1352 قرار دارد که محتوى اشعارى به همراه یکى از آیات قرآن و حدیثى در فضیلت نماز است و توسّط على میرزایى نوشته شده است. پیش فضا به اندازه یک پلّه سى سانتى متر از ایوان بلندتر است.

درِ ورودى به پیش فضا در غرب ایوان قرار دارد. این در، دو لنگه، سبز روشن، میله اى با شیشه هاى ساده به طول 2×30/1 متر است. بخش درونى شامل پیش فضا و گنبد خانه مى شود. ابعاد پیش فضا 50/4×50/3 متر است که ازاره اى از سنگ مرمر سفید به طول یک متر دارد و دیوارهاى آن پس از ازاره، گچ شده و رنگ سبز روشن خورده و کف آن نیز با سنگ مرمر پوشیده شده است. این فضا متشکل از چند طاق و تویزه است.

پیش فضا و گنبد خانه به اندازه یک پلّه بالاتر از سطح ایوان قرار دارند. در قسمت جنوبى این فضا یک درِ چوبى قدیمى به عرض شصت سانتى متر و طول 40/1 متر قرار دارد. این در، در ارتفاع پنجاه سانتى متر از سطح زمین داخل ازاره، کار گذاشته شده و در ضلع شمالى، طاقچه اى به طول 20/1 متر قرار دارد.

کف آن از سنگ مرمر و از جنس ازاره است. داخل طاقچه آینه اى با قاب چوبى قدیمى و تعدادى مفاتیح و قرآن گذاشته اند. در بالاترین قسمت دیوار و در بالاى این طاقچه، پنجره اى سه لنگه با شیشه هاى مشجر رنگ خورده دیده مى شود. ورودى به گنبد خانه که ضریح در آن قرار دارد، از طریق راهرویى به طول و عرض 40/1×1 و ارتفاع دو متر صورت مى گیرد که راهرو در غرب پیش فضا قرار دارد.

ابعاد گنبد خانه 5×4 متر است. داخل گنبد خانه تا ارتفاع حدود یک متر ازاره اى از سنگ مرمر دارد و بقیه فضاى آن گچ کارى، و رنگ سبز خورده است.

گوشه هاى آن نیز اسکنج سازى شده، که در آن ها گچ برى هایى دیده مى شود. کف گنبد خانه سنگ مرمر شده است. در ضلع غربى گنبد خانه، طاق نمایى با طاق تخت وجود دارد و درى به داخل آن قرار گرفته است. این در، گنبد خانه را به صحن مرتبط مى کند. در، دو لنگه به رنگ سبز کم رنگ و به ابعاد 30/2×30/1 متر است که قسمت بالاى آن شیشه اى است. داخل طاق نما گچ برى ساده است.

سه ضلع دیگر گنبد خانه، اضلاع شمالى، جنوبى و شرقى، سه طاق نما دارد; طاق نماهاى ضلع شمالى و جنوبى هم اندازه اند. بالاى این دو طاق نما (شمالى و جنوبى) دو پنجره سه لنگه فلزى سبز رنگ با شیشه هاى ساده و مشجر قرار دارند که باز نمى شوند.

در طاق نماى جنوبى، محرابى نیز هست که کف آن سنگ مرمر است.

ضریح، فلزى مشبّک و سبز رنگ است. ابعاد ضریح 30/2×60/1 و ارتفاع دو متر است. ضریح، روى یک پایه کوچک باریک فلزى به اندازه نه سانتى متر که متصل به خود ضریح و از همان جنس است، جاى گرفته است. درِ ضریح در ضلع غربى آن و به طول دو متر و عرض شصت سانتى متر است.

اطراف ضریح از داخل شیشه دارد، ولى قسمت درِ ضریح شیشه ندارد. تا ارتفاع هشتاد سانتى متر از زمین داخل ضریح علاوه بر شیشه، ورق فلزى هم گذاشته شده است. سقف ضریح به شکل قوسى و از جنس فلز، و دورتادور ضریح پارچه هاى سبز رنگ کشیده شده و روى سقف آن پرچم سیاه عزادارى، که اشعار مربوط به واقعه عاشورا روى آن نوشته شده است، گسترده اند.

روى قطعه اى برنجى بدون قاب در ابعاد 15×25 سانتى متر این جمله ناقص نوشته شده است: «این ضریح مطهّر امامزاده ابوالقاسم توسّط حسین فضل الله بادى».

سنگ قبر از جنس مرمر سفید و خاکسترى به ابعاد 30/1×10/2 و ارتفاع 80 سانتى متر است و روى آن قالیچه اى با شمائل حضرت على(علیه السلام)، گسترده است. گنبد این بقعه یک پوسته است که به علّت خیز کم، نمود ظاهرى چندانى ندارد و از بیرون قیرگونى و از داخل گچ کارى شده است.

ارتفاع نوک گنبد تا کف بقعه، 90/7 متر و قطر داخلى گنبد در حدود 70/4 متر است.

ارتفاع گنبد 50/1 متر است و روى گنبد، از بیرون تابلویى فلزى نصب شده است که روى آن نوشته شده: «الله اکبر نصر من الله و فتح قریب امامزاده ابوالقاسم» بالاى تابلو دو پرچم نصب شده است. به دلیل بلند بودن ایوان، گنبد از ضلع شرقى دیده نمى شود و فقط از ضلع هاى شمالى، غربى و جنوبى قابل مشاهده است.

ایوان، گنبد خانه و پیش فضا از قسمت هاى قدیمى بقعه هستند. حسینیه نیز چند سال پیش از پیروزى انقلاب اسلامى ساخته شده، نماسازى بنا در حدود سى سال پیش انجام شده است، با توجّه به کیفیت اندودهاى داخلى، به نظر مى رسد که به همراه نماسازى، اندودهاى داخلى نیز انجام شده باشد.

بناى بقعه سالم است و آسیب دیدگى خاصى در آن دیده نمى شود. روى نماى شمالى، آثارى دیده مى شود که بیانگر مرطوب بودن آن در گذشته است. اما با رفع عامل رطوبت، فقط اثر آن روى نما باقى مانده است. نماسازى و نوع پوشش گنبد نیازمند رسیدگى و طرح متناسب است. طرح و تکنیک ساخت حسینیه هماهنگى چندانى با طرح بناى اولیه و قدیمى بقعه ندارد.

حسینیه اى مجاور ضلع جنوبى گنبد خانه و ایوان قرار دارد که سازه آن فلزى است و کف آن موزاییک شده است. ازاره اى به ارتفاع حدود یک متر از سنگ مرمر در داخل دارد و بقیه فضاى آن گچ کارى با اندود رنگ زرد است. بخش عمده نماى شرقى حسینیه متشکل از در و پنجره هاى آن است که تمام ضلع شرقى آن را فرا گرفته است و شیشه هاى ساده اى دارد. پنجره هاى آن به عرض 20/1 و ارتفاع آن 80/1 متر است.

درِ حسینیه دو لنگه فلزى سبز رنگ و ابعاد 2×20/1 متر است که در بالاى آن پنجره اى به ارتفاع 30/1 متر قرار دارد. بعضى از پنجره هاى حسینیه، ساده و بعضى دیگر مشجر و بعضى شکسته است. دو پرچم سبز بالاى درِ ورودى حسینیه است.

مجاور ضلع جنوبى حسینیه، خانه اى قرار دارد که وقف امامزاده است. این خانه شامل دو اتاق، یک حیاط و سرویس بهداشتى است و نماى شرقى آن که رو به صحن است، آجر کارى شده است.

در گذشته از روستاهاى اطراف در روزهاى تاسوعا و عاشورا هیئتهاى عزادارى از جمله هیئت روستاى غار به این امامزاده مى آمدند که در این روز، ضمن عزادارى، نذرى نیز مى دادند و گوسفند قربانى مى کردند. همچنین گروهى از افراد در سالیان گذشته در این امامزاده قمه زنى مى کردند، اما به خاطر خالى شدن اکثر روستاهاى اطراف، دیگر مراسم خاصى مانند گذشته در امامزاده برگزار نمى شود. اکنون شب هاى جمعه گاهى مراسم دعاى «کمیل» و در ایّام دیگر نیز مثل عصر جمعه، صبح جمعه و سه شنبه ها دعاهاى دیگر خوانده مى شود. همچنین هیئت سیّد الشهداء بازار تهران نیز به همراه هیئت هایى از اسلامهشر در بعضى از ایّام سوگوارى براى عزادارى به این امامزاده مى آمدند.

میرزا حاج آقا زرندى در حدود سال هاى قبل از 1330 هـ . ش بر سکّوى جلو امامزاده به اهالى روستا سواد مى آموخته. وى متوفّاى 1331 هـ . ش است و در حسینیه متصل به امامزاده مدفون است.

به اعتقاد اهالى، امامزاده ابوالقاسم از نوادگان امام جعفر صادق(علیه السلام) مى باشد.

بر این اساس، برخى احتمال دادند که وى سیّد ابوالقاسم حسین بن على بن محمّد ابى جعفر بن احمد الابح بن عیسى الاکبر بن محمّدالاکبر بن على العریضى بن امام جعفر صادق(علیه السلام) باشد که سیّدى جلیل القدر و شریف بود.^([1])