مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزادگان در روستاى اراد از بخش حسن آباد فشاپویه و در 14 کیلومترى شهررى واقع شده است.

بناى امامزاده در چهل سال پیش کاملا معمولى بوده است. جنس دیوارهاى آن کاهگل، و درِ ورودى بقعه در ضلع شمال شرقى قرار داشت. به طورى که، پس از در، سنگ قبر امامزاده ابراهیم در مقابل زائر قرار مى گرفت. در ورودى به طول یک متر و چوبى بود. ابعاد حرم نیز چهار متر داشت. در گذشته، پیش فضاى کوچکى جلوى بقعه وجود داشته، به طورى که بعد از در بقعه، پیش فضا و بعد از ایوان، بقعه قرار داشته است. بناى کنونى امامزاده، در اوایل دهه 1340 هـ . ش، ساخته شد که در مجموع هشتاد و پنج هزار تومان هزینه دربرداشته است. امامزادگان ابراهیم و اسحاق در گذشته نیز به همین نام معروف بوده اند و فاقد ضریح بوده اند. از گنبد قبلى اطّلاعى به دست نیامد و تنها گفته شده که گنبد کاهگلى داشت.

بناى کنونى به صورت طرحى چلیپایى ساخته شد و در وسط آن و در محلّ تقاطع بازوها، گنبدى به صورت کلنبو (پاندانتیو) اجرا شده است. این بقعه، طرح منفرد دارد که تنها از یک گنبد خانه چلیپایى تشکیل شده و فاقد هر گونه پیش فضا و فضاى جانبى است.

دو قبر، متعلّق به امامزادگان نیز در همین مکان قرار دارد. در غرب بقعه و چسبیده به آن، اتاقى است که ظاهراً به عنوان آرامگاه خانوادگى از آن استفاده مى شود. قسمتى از محدوده شمالى بقعه تا مجاورت آرامگاه خانوادگى با رواق پوشیده شده است. در چهار گوشه بیرونى بنا، چهار سکّوى مسقف تعبیه کرده اند. پیرامون بقعه نیز صحن آن قرار گرفته که به عنوان قبرستان محلّى مورد استفاده قرار مى گیرد. رواق و آرامگاه خانوادگى، ارتباط چندانى با بقعه ندارند و ورودى بقعه به بیرون از فضاى رواق قرار دارد. موزاییک، گچ، رنگ، فولاد، شیشه، آجر، کاشى، سنگ مرمر و سیمان از جمله مصالح استفاده شده در این بنا هستند. ورودى صحن در شمال آن قرار دارد و شامل یک در سه لنگه فلزى به ابعاد 4×3 متر است.

صحن امامزاده 100×70 متر است. ارتفاع دیوارهاى کاهگلى صحن دو متر است. کف صحن خاکى و در برخى از قسمت ها، درخت دارد. در صحن، سنگ قبرهایى نیز وجود دارد و بقعه در مرکز صحن واقع شده است. سرویس بهداشتى و آب انبار نیز در ضلع شمالى صحن به چشم مى خورند. نماهاى مختلف بقعه عمدتاً آجر کارى اند. در جداره هاى آرامگاه خانوادگى، ازاره اى از سیمان سفید به ارتفاع 20/1 متر دیده مى شود. در نماى جنوبى بقعه که نماى اصلى و ورودى است، در ورودى فلزى بقعه و پلّه هاى موزاییکى آن قرار دارند. آجرکارى این جانب بقعه رنگ شده است. بالاى در ورودى، کتیبه اى از کاشى دیده مى شود که حاوى آیات اوّل و دوّم سوره «جمعه» است.

در این نما، نماى جنوبى آجرى آرامگاه خانوادگى نیز دیده مى شود. لچکى در ورودى و طاق نماى برجسته آن داراى نقوش اسلیمى و نوشته هایى از این قرار است:

لچکى سمت راست «لا اله الا الله»، لچکى سمت چپ «محمّد رسول الله»، بالا ورودى «على ولى الله» بالاى طاق نماى برجسته نیز نوشته شده است: «آرامگاه خاندان یزدى 1347». در نماهاى مختلف بقعه، سکّوهایى دیده مى شود که کف آن موزاییک کارى و حدوود یک متر بالاتر از کف حیاط قرار گرفته است. سقف این سکّوها داراى سازه فلزى است و با تیر آهن و طاق ضربى ساخته شده است. هر سقف با یک ستون فلزى گرد به قطر حدود ده سانتى متر بر روى سکّو قرار گرفته است. کتیبه اى از کاشى در انتهاى این نما و نماهاى دیگر بقعه چرخیده است. این کتیبه ها به ترتیب از ضلع شمالى چرخیده و در بر دارنده آیات سوره «فلق»، سوره «کافرون»، سوره «توحید»، سوره «ناس» و «انا فتحنا لک فتحاً مبیناً» هستند.

لبه انتهایى نماها در جداره هاى بقعه، هره چینى شده است. در نماى شمالى بقعه نیز نماى رواق دیده مى شود. رواق، داراى سازه اى فلزى است. این رواق 14×50/3 متر و به شکل نیم دایره ساخته شده است. در پوشى سیمانى به ضخامت حدود پنج سانتى متر در انتهاى نماى رواق دیده مى شود. چنین در پوشى در نماهاى آرامگاه خانوادگى نیز وجود دارد. در قسمت بالاى ورودى آرامگاه خانوادگى در این نما، کتیبه کوچکى از کاشى قرار گرفته است. کف رواق با موزاییک فرش شده و انتهاى رواق، مزار حاج میرزا على آقا یزدى قرار دارد. کف، موزاییک کارى و جداره ها و سقف گچ کارى است که رنگ سبز روى آن زده شده است. جداره هاى شمالى و شرقى، پنجره هاى فلزى سبز رنگ با شیشه هاى مات قرار دارند. در ورودى اصلى (جنوبى) نیز فلزى و سبز است.

در ضلع هاى جنوبى دو بازوى شرقى و غربى دو طاقچه کوچک ساخته شده است. سقف بازوها مازه دار است و به صورت گهواره اى است. زیر بنا داخلى بقعه بدون احتساب قبر خانوادگى، حدود 130 متر مربّع است.

در ورودى حرم در ضلع جنوب غربى آن واقع و با چهار پلّه از صحن جدا شده است. ورودى فلزى سبز رنگ و چهار لنگه است. ابعاد ورودى، 3×5/2 متر است. حرم به دو قسمت تقسیم مى شود. قسمت اول ضلع جنوب غربى، جنوب شرقى، شمال شرقى و شمال غربى است که ابعاد آن 4×3 و ارتفاع 6 متر است. طاق این قسمت به شکل ضربى است. قسمت دوّم، قسمت میانى حرم است که دو سنگ قبر امامزادگان در آن قرار دارد. این قسمت به شکل مربّع و به ابعاد 6×6 متر است. ارتفاع آن تا بالاى گنبد خانه حدود دوازده متر است. در قسمت جنوب شرقى و شمال شرقى بقعه، پنجره هاى فلزى سه تکّه به ابعاد 50/2×1 متر قرار دارند. این پنجره ها در ارتفاع یک متر و پنجاه سانتى مترى از دیوار تعبیه شده اند.

زیارتنامه امامزاده روى یک لوح چرمى کشیده بر روى چوب، نوشته شده، و در حرم قرار گرفته است.

سنگ قبر امامزادگان در قسمت میانى حرم است. از درِ ضلع جنوب غربى، با فاصله پنج متر، ابتدا قبر امامزاده اسحاق، سپس سنگ قبر امامزاده ابراهیم در فاصله هشت مترى قرار دارند. دو سنگ قبر، هم عرض نیستند، به طوریکه وقتى از در حرم وارد مى شویم، سنگ قبر امامزاده ابراهیم حدود پنجاه سانتى متر به سمت شمال غربى تمایل دارد. هر دو سنگ قبر، دو متر در یک متر، طول و عرض و پنجاه سانتى متر به سمت شمال غربى تمایل دارد. هر دو سنگ قبر، دو متر در یک متر، طول و عرض و پنجاه سانتى متر ارتفاع دارند. روى سنگ قبرها، پارچه اى سبز رنگ کشیده شده و چند گل مصنوعى روى آن هاست.

گنبد بقعه به صورت کلنبو اجرا شده است. لایه بیرونى گنبد با آجرهاى مربّع شکل پوشیده شده است که به طرف نوک گنبد کوچک تر مى شود. لایه داخلى آن نیز گچ کارى است. قطر گنبد شش متر و ارتفاع آن از پشت بام حدود شش متر و از کف بقعه تا نوک گنبد، دوازده متر است. در بالاى گنبد، شبه گلدسته شش ضلعى نصب شده است. گنبد خانه چلیپایى بقعه، قدیمى و با ارزش است و در نوع خود قابل توجّه است. رواق، آرامگاه خانوادگى، سکّوها و سقف آن جدید هستند و تناسب چندانى با بقعه ندارند و اصولا دخل و تصرّف هاى ناشیانه اى محسوب مى شوند. ترک هایى روى چهار طاق اصلى گنبدخانه دیده مى شود که نیازمند رسیدگى و تعمیر است. برخى شکاف ها بسیار عمیق است و از داخل و خارج بنا قابل رویت اند نمونه آن ها در ضلع شرقى گنبد خانه به ضخامت حدود پنج سانتى متر قابل مشاهده است و قسمت هایى از رنگ و گچ داخل گنبد خانه نیز ریخته است.

مقبره حاج میرزا آقا یزدى در ضلع شمال غربى حرم قرار دارد. کف این اتاق و دیوار آن تا ارتفاع یک متر با سنگ هاى مرمر قرمز پوشیده شده و بقیه دیوار گچى است. آرامگاه دو ورودى در ضلع جنوب غربى و شمال غربى دارد که در دوّمى راه ارتباط با حرم امامزاده است. ابعاد این اتاق 5×4 متر است.

یک سرویس بهداشتى در ضلع شمالى صحن و در کنار آن یک آب انبار قرار دارد. این آب انبار در دهه 1340 هـ . ش توسّط حاج میرزا على آقا یزدى ساخته شده و داراى نمایى آجرى با دو بادگیر است.

صحن امامزاده، محلّ دفن عمومى اموات است. مقبره ها در چهار طرف امامزاده قرار دارند. در حال حاضر، امکان دفن اموات در امامزاده وجود دارد و شرایط خاصى براى آن در نظر گرفته نشده است. در صورتى که بستگان فرد دفن شده داراى وسع مالى باشند به امامزاده کمک مى کنند.

شهرت محلّى نسب

بر اساس زیارت نامه بقعه، این مکان متعلّق به دو امامزاده به نام هاى ابراهیم و اسحاق است که هر دو نفر آن ها از نوادگان امام موسى بن جعفر(علیه السلام)معرفى شده اند.

نسب کامل امامزاده ابراهیم بر اساس کتاب کنز الانساب چنین آمده است:

ابراهیم بن عابد بن محمود بن یعقوب بن محسن على بن جعفر بن مالک بن حسین بن عون بن امام موسى کاظم(علیه السلام). همان منبع تصریح دارد که ابراهیم همراه با خانواده خود به رى آمده است از این رو محتمل است، اسحاق، عضوى از خانواده ابراهیم بوده باشد. اعتقاد محلّى مبنى بر این که ابراهیم برادر بزرگ تر اسحاق مى باشد، بر سر زبان ها است. بهرحال گفته هاى صاحب کنزالانساب هیچ سندیّتى نداشته و امام موسى کاظم(علیه السلام)فرزند پسرى بنام عون نداشته است. بر فرض داشتن فرزندى بنام عون، از او فرزند حسین نامى به وجود نیامده است.

به نظر مى رسد امامزاده اسحاق، فرزند امامزاده ابراهیم مدفون در قلعه شیخ کهریزک باشد که شرح حالش گذشت و هم چنین سیّد ابراهیم نیز ابراهیم بن عیسى بن ابراهیم بن عیسى النقیب، پسر برادر سیّد اسحاق باشد. براى اطّلاع بیشتر به امامزادگان مدفون در قلعه شیخ مراجعه شود.^([1])