مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در جنوب میدان شهید آیة اللَّه دکتر بهشتى و ابتداى خیابان شیخ علاء الدوله سمنانى در محلّه لتیبار شهر سمنان واقع شده است. بناى بقعه شامل اتاق بزرگ مربّع شکلى است که به وسلیه دو در بزرگ چوبی به بیرون راه مى‏یابد. یکى از این دو به میدان و در شرقى آن رو به خیابان واقع است. در چهار گوشه حرم، چهار فیلپوش کوچک و ظریف به وجود آمده که به کمک طاقنماها و پا باریک‏ها، گنبد کوتاه بدون ساقه آن را برپا داشته‏ اند. بر بالاى دو سردر شمالى و شرقى، تزیینات بسیار زیبایى از آجر به صورت ستاره‏هاى شش‏پر متشکل از لوزى‏هاى به هم چسبیده دیده مى‏شود. بر بالاى این تزیینات، یک ردیف قطار بندى آجرى و بر قسمت فوقانى قطاربندى، تزیینات جالب آجرى دیگرى به چشم مى‏ خورد.

در طرفین دو در ورودى، دو ستون مدور از آجر قرمز ساخته شده که بالاى آن، دنباله تزیینات سردر وجود دارد. ستون دیگرى از آجر معمولى به طور ایستاده در گوشه نبش بنا ایجاد گردیده است. نماى خارجى گنبد با اندود کاهگل پوشیده شده و به صورت یک برآمدگى کوتاه دیده مى‏شود. در کتاب سلاله پاکان، بقاع متبرکه استان سمنان گزارشى جالبى از مدفونین این بقعه و وضعیّت معمارى آن به دست مى‏دهد که به شرح ذیل است:

«گویند در زمان خلافت مأمون یکى از سادات علوى، مورد تعقیب عمال بنى عبّاس قرار مى‏گیرد. وى از ترس جان خود به سمنان فرار مى‏کند و در سمنان نیز چون مأمورین خلیفه را در تعقیب خود مى‏بیند از یک بیراهه راه خود را به طرف شمال سمنان ادامه مى‏دهد و به روستاى درجزین مى‏رسد و وارد یکى از باغ‏هاى خارج روستاى درجزین که عدّه‏اى از کشاورزان مشغول زراعت بودند به آنان پناه مى‏برد و داستان تعقیب خود را از طرف عمّال بنى عبّاس شرح مى‏دهد.

چون اهالى درجزین شیعه اثنى عشرى بوده‏اند، لذا مقدمش را گرامى داشته و از آنجایى که هر لحظه انتظار آمدن مأمورین جهت دستگیرى وى وجود داشت، بنابراین براى نجات وى فکرى اندیشیده و او را در بین خود با لباس دهقانان ملبّس نموده و جاى مى‏دهند. وقتى عمّال بنى عبّاس از راه مى‏رسند و به تحقیق و تفحص مى‏پردازند کشاورزان از وجود چنین شخصى اظهار بى اطّلاعى نموده و از معرّفى وى خوددارى مى‏کنند تا سرانجام سربازان خلیفه همه آنان را که جمعاً 40 نفر بوده‏اند به طرز فجیعى به قتل رسانده و سر آن‌ها را در رودخانه رودبار که از روستاى درجزین عبور مى‏کرده مى‏اندازند. در نتیجه 20 سر از چهل سر به آب داده شده و در محلّه جنبدان بدست مى‏آید و در محل سى سر فعلى دفن مى‏شود و 9 سر دیگر آنان نیز در محلّه ناسار (بازار بالا) بدست مى‏آید و یک سر دیگر در جریان آب ناپدید مى‏شود. در حال حاضر در روستاى درجزین محلّى به نام چهل تن وجود دارد که تا اندازه‏اى مؤیّد این مطالب مى‏باشد.

بناى بقعه شامل اتاق بزرگ مربّعى شکل به ضلع 5/5 متر است و در منتهى الیه ضلع جنوبى اتاق نماى دو قبر به ابعاد 55×30/1 و بلندى 15 سانتى متر و به فاصله 50 سانتى متر از یکدیگر در کنار هم به صورت متحدالشکل قرار گرفته و روى آن در سال 71 با سنگ گوهر ساده بازسازى شده و روى هر دو نماى قبر پارچه‏اى الوان و سبز رنگ پوشانده شده و روى قبر دو لاله شمعدان قدیمى و چند گلدان و گل مصنوعى به چشم مى‏خورد که در سال 85 نسبت به ساخت ضریح به شکل سه ضلعى فلزى مشبک با هزینه‏اى بالغ بر نود میلیون ریال ساخته و نصب شده است.

در ضلع غربى اتاق حرم قسمتى به عمق یک متر با یک درِ آلومینیومى از حرم مجزّا شده که فعلاً به صورت انبارى استفاده مى‏شود. اتاق حرم به وسیله دو درِ بزرگ آهنى سبز رنگى که در طرفین نصب شده و به بیرون راه دارد. درِ شمالى رو به میدان شهید آیت اللَّه بهشتى و درِ شرقى آن به طرف خیابان شیخ علاء الدوله باز مى‏شود. در چهار گوش حرم چهار فیل پوش کوچک و ظریف وجود دارد که به کمک طاقنماها و پاباریک‏ها گنبد جدیدى ساخته و نماى خارجى آن به طرز زیبایى کاشیکارى شده است. اتاق حرم به اندازه حدود 5/1 متر از کف خیابان مجاور بلندتر است که به وسیله سه پله که با سنگ مفروش شده به خیابان متصل مى‏شود و در زیر آن زیرزمینى به اندازه اتاق فوقانى وجود دارد. مساحت بقعه 40 متر مربع مى‏باشد.

ازاره حرم تا ارتفاع 15/1 متر سنگ چینى شده و کف حرم با موزاییک مفروش است و چند قطعه فرش و قالى بر روى آن پهن شده است. حرم فاقد هر گونه تزیینات مى‏باشد. در سال 1370 تعمیراتى در این بقعه از قبیل پى بندى و تعمیرات اساسى آن و همچنین سیم کشى و رنگ‏آمیزى و در سال‏هاى 75 ـ 76 کاشیکارى ایوان، گنبد و ساخت دو گلدسته در طرفین گنبد اقدام گردیده است.