- چهارشنبه ۲۶ شهریور ۹۳
بقعة باشکوه این امامزاده، در هفت کیلومترى شرق شهر زرّین آباد از توابع شهرستان دهلران، در روستاى بردى، بر روى تپّه اى مشرف بر رودخانة همیشه جارى میمه، و در 180 کیلومترى جنوب شرقى ایلام واقع است. ساختمان امامزاده یکى از بناهاى بسیار قدیمى و منحصر به فرد است که برخى آن را متعلّق به دورة سلجوقیان و عدّهاى به دوران هلاکوخان مغول نسبت مىدهند.
بناى فوق در جهت شمالى جنوبى به طول 23 متر و عرض 60/19 متر است. ایوان و سردر ورودى در ضلع شمالى بنا قرار دارد. در ضلع شرقى نیز یک ایوان ورودى کوچکتر و در طرفین آنها دو پنجره قرار دارد. در اضلاع غربى و جنوبى بنا، سه پنجره دیده مىشود. در ضلع شمالى در طرفین ایوان ورودى، دو مناره و در طرفین آن، دو رواق قرار دارد. ایوان ورودى به عرض 10/4، عمق 80/2 متر و ارتفاع هفت متر و از بدنة بنا به طول 85/4 متر است. گنبد بر فراز یک چهار طاقى که در وسط بنا قرار دارد ایجاد شده است. در اطراف این چهار طاقى یک شبستان با هشت گنبد کوچک قرار دارد. گنبد به صورت دو پوش بوده و چهار نورگیر به عرض هفتاد سانتىمتر و ارتفاع 40/1 متر در گردنة استوانهاى گنبد پوشیده شده است. سکوى مقبره، در وسط بنا و در زیر گنبد دو پوش به طول، عرض و ارتفاع 1×1×2 متر قرار دارد. گنبد اصلى بنا در پشت بام، حدود 10 متر ارتفاع دارد که 60/3 متر آن را گردنة استوانهاى گنبد تشکیل مىدهد. در قسمت بالاى گردنة گنبد، فاصلة بین گردنه و گنبد، یک کتیبه با آیاتى از قرآن به صورت کمربندى دور تا دور آن را در بر مىگیرد. تمامى نماى بیرونى گنبد با کاشىهایى از نقوش اسلیمى گل و بوته پوشیده شده است. هشت گنبدى که فاصلة بالاى شبستان را پوشش مىدهند با ارتفاع حدود 5/1 متر از سطح پشت بام قرار دارند.
بقعه، داراى گنبد هرمى (رک) به قطر پنج و ارتفاع هفت متر مىباشد که در سال 1373 با همکارى میراث فرهنگى، آجرنماکارى گردیده است. اصل بنا به شکل مربّع و به ابعاد 15×14 متر است که داراى چهار مدخل به داخل حرم مىباشد. در میان اتاق مرقد، با استفاده از چهار فیلپوش به هشت ضلعى و با کمک طاقنماها، گنبد بنا را بر آن استوار ساختهاند که از داخل به صورت عرقچینى و از خارج هرمى است. کنار این زیارتگاه، قبر بىبى زینب، خواهر سیّد ابراهیم و پسرش سیّد حسن بن ابراهیم داخل حرم مطهّر قرار دارد که بناى گنبددار کوچکى مىباشد و در سال 1375 هـ. ش توسّط ادارة اوقاف ایلام مرمّت گردید.
بر اساس شهرت محلّى، سیّد ابراهیم فرزند امام محمّد باقر (معرّفى شد و براى آن احترام فوق العادهاى قایلند.
بنابر گویش محلّى کردى امامزاده ابراهیم، سوراهم خوانده مىشود و فرزند سیّد ابراهیم را پیراهم (پیر محمّد) مىخوانند که امروزه سیّد محمّد خوانده مىشود.
این بنا به شمارة 7978 و در تاریخ 17/12/1381 به ثبت آثار ملّی و تاریخى رسیده است.
براى روشن شدن این ادّعا، نگاهى به شرح حال ابراهیم فرزند امام محمّدباقر (مىاندازیم.
یکى از فرزندان امام محمّدباقر ، ابراهیم نام داشت که مادرش اُمّحکیم دختر اسید بن مغیرة بن اخنس بن شریف ثقفى بود.
مادر اُمّحکیم نیز اُمّ زید دختر عبداللَّه بن عمر بن خطّاب بود. بنابراین وى از طرف مادرى به خلیفه دوّم، عمربن خطّاب نسب مىرساند. مادرش اُمّحکیم، دوّمین همسر امام محمّدباقر ، پس از اُمّ فروه دختر قاسم بن محمّد بن ابىبکر است که براى امام محمّد
باقر (دو فرزند به نام ابراهیم و عبیداللَّه آورد. بنابراین، ابراهیم پس از امام جعفر صادق (به دنیا آمده، و سوّمین فرزند امام باقر (و برادر تنى عبیداللَّه و برادر اَبَوینى امام صادق (است.
علماى انساب و اکثر مورّخان بزرگ، مىنویسند: «مات صغیراً و هو درج» «ابراهیم در حیات پدر بزرگوارش وفات یافته و فرزندى نداشته است.»
مرحوم شیخ عبّاسى قمّى (دربارة وى مىنویسد: «ابراهیم و عبیداللَّه که از اُمّحکیم بودند و هر دو در ایّام حیات پدر بزرگوارشان وفات کردند.»
فضل بن روز بهان روایتى نقل مىکند که او پس از وفات پدر، دعوى امامت شیعه داشته و امام جعفر صادق (با او مباحثاتى داشته است. ظاهراً او ادّعاى امامت بر شیعیان عبداللَّه افطح بن امام جعفر صادق (را که پس از وفات پدرش صورت گرفته و احتجاج امام موسى کاظم (در بین اصحاب و شاگردان پدر بزرگوارش را اشتباه گرفته است.
تولّد ابراهیم را در مدینه و وفات او را نیز در همین شهر باید دانست. با وجود آنکه اجماع مورّخان و علماى بزرگ انساب در وفات او در زمان حیات پدر و عدم داشتن نسل و فرزند براى ابراهیم مىدانند، امّا آقاى سیّد حسین حسینى زرباطى از برخى از مشجّرات محلّى و کتب غیر معتبر انساب براى آن حضرت چهار فرزند به نامهاى؛ یعقوب، رجب، مطلّب و محمّد قائل شد که آثار جعل در آن هویداست.
علاّمه نسّابه سیّد جعفر اعرجى شدیداً با این قول مخالفت نموده و مىنویسد:
«أن نسل مولانا الباقر (منحصر بالصادق لاعقب له من غیره باجماع العلماء و هذه الدعوة قد حدّثت بعد التسعمائة و انّها لم یکن فى ایّام صاحب العمده والا لنبّه علیهم کما نبّه على غیر هم من الادعیاء الکذابین.»
[یعنى:] «همانا نسل امام محمّد باقر (منحصر به
امام صادق (است. هیچ نسلى از آن حضرت به جز امام صادق (به اجماع علماى انساب، باقى نمانده است و این ادّعا بعد از 900 سال واقع شده و حتّى در زمان صاحب کتاب عمدة الطالب، متوفّاى 828 هـ. ق، نبوده و گرنه او به
آن اشاره مىکرده، کما اینکه بر دیگر دروغگویان مدّعى
اشاره کرده است.»
بنابراین از نقل قولهاى فوق چنین استفاده مىشود که ابراهیم فرزند سوّم امام محمّد باقر (در کودکى و در زمان حیات پدر بزرگوارش در مدینه وفات یافته و هیچ فرزندى نیز نداشته است؛ چه رسد به اینکه با 4000 نفر به قم مهاجرت کند و به دست حاکم این شهر به شهادت رسیده باشد ] چون مزاری در منطقة سیروی قم است که به فرزند امام باقر (منسوب است[.
با وجود آنکه نظرات علماى انساب بر وفات ابراهیم بن امام محمّد باقر (در زمان حیات پدر اجماعى است و این به خاطر سکونت آن حضرت در مدینه است، لذا مىتوان ادّعا نمود که ابراهیم در همین شهر وفات یافته و به طور قطع، در بقیع به خاک سپرده شده است. امّا در بعضى از شهرها قبرهایى به آن حضرت منسوب است که به آن اشاره مىشود.
شیخ ذبیحاللَّه محلّاتى در کتاب اختران تابناک قبر آن حضرت را در روستاى سلیمآباد قم مىداند.
حسن براقى در کتاب آثار تاریخى شهرستانهاى کاشان و نطنز، امامزاده را در جهت غربى مسجد قاضى آران معرّفى مىکند و مىنویسد: «در کنار مسجد بقعهاى است وسیع با صندوق چوبى بزرگ و با خطّ ظریف بر لوحه برنجى که روى آن نوشته شده: امامزادگان به نام شاهزاده على و ابراهیم و از بانوان زینب خاتون و اُمّ سلمه از فرزندان و منسوبان امام محمّد باقر (مدفون هستند. تاریخ (1280 هـ. ق)
بر لوح سنگى دیگر که بر دیوار بقعه نصب گردید، چنین نقر شده است: پنج امامزاده منسوب به امام محمّدباقر (واقع در جنب مسجد جامع آران به سعى جمعى از مؤمنین فى تاریخ 1050 هجرى تعمیر گردید. (خمسین بعد الف).»
آقاى سیّد حسین زرباطى پس از نقل این دو آرامگاه، مىنویسد: «ولکنّه لا ذاک القبر الذى فى قم ولا هذا الذى فى آران» «به تحقیق، نه آن قبرى که در قم و نه این قبرى که در آران وجود دارد از آنِ ابراهیم بن امام محمّدباقر (نیست.»
او پس از ردّ قول بالا مىنویسد: «قبر آن حضرت در کوههاى پشتکوه، در شرق شهر زرّینآباد، از توابع استان ایلام، در 6 یا 7 کیلومترى از آن واقع است. قبر سیّد ابراهیم داراى گنبدى هرمى باشکوه وبزرگى است که داراى صحن وسیع و در آن صحن صورت دو گنبد است که گویند قبر فرزند و بعضى از احفاد آن حضرت در زیر آن دو گنبد مدفون مىباشند. قبر وى مزار معروفى در منطقه است و هیچ شکى در آن نیست. گویند، سیّد محمّد فرزند ابراهیم و سیّده زینب، خواهر امامزاده ابراهیم در این بقعه مدفون مىباشند.»
سیّد مهدى رجایى این دیدگاه را تلقّى به قبول نموده و قول زرباطى را در کتاب خود ذکر مىکند.
از آن جایى که علّامه سیّد جعفر اعرجى نسّابه، خود اهل پشتکوه ایلام است و مزار مذکور را از نزدیک دیده و مىشناخته، شدیداً با این دیدگاه مقابله مىکند و مىنویسد: «انّ قوماً فى جبال بیات و دشت میسیان، بینها و بین الصیمرة قوم یخاطبون بالشرف، و هم ینتسبون الى ابراهیم بن محمّدالباقر (و عندهم مشهد یزعمون انه قبر ابراهیم المذکور، و انّهم من نسله، و انت خبیران نسل مولاناالباقر (منحصر بالصادق (لاعقب له من غیره باجماع العلماء و هذه الدعوه قد حدثت بعد التسعمائة، و انّما لم یکن فى ایّام صاحب العمدة، و الا لنبه علیهم کما نبّه على غیر هم من الادعیاء الکذابین...»
«همانا در کوههاى بیات و دشت میسیان که بین آن و صمیرم واقع شده، گروهى خود را به ابراهیم بن محمّدباقر (نسب مىرسانند و نزدشان آرامگاهى است که گمان مىکنند آن قبر از آن ابراهیم مذکور است و ایشان از نسل اویند.
همانا نسل امام محمّد باقر (منحصر به امام صادق (است. هیچ نسلى از آن حضرت به جز امام صادق (به اجماع علماى انساب باقى نمانده است و این ادّعا بعد از 900 سال واقع شده و حتّى در زمان صاحب کتاب عمدة الطالب متوفّاى 828 هـ. ق نبوده و گرنه او به آن اشاره مىکرده، کما اینکه بر دیگر دروغگویان مدّعى اشاره کرده است.»
سیّد جعفر اعرجى در کتاب دیگر خود نیز این قول را مردود مىداند و مىنویسد: «و من انتسب الىالباقر (من غیر الصادق (فهو مفتر کذّاب. وفى الجبال قوم یخاطبون بالشرف و هم ینتسبون الى ابراهیم بن محمّدالباقر (و هم مبطلون فى نسبتهم هذه و و أظن و اللَّه اعلم انهم ولد ابراهیمالاعرابى بن محمّد السیّد بن علىالزینبى، فالبسوامرهم و غیّروا نسبتهم والافهم کذابون ادعیا لاحظ لهم فى النسب واللَّه المستعان.»
«و کسى که خود را منتسب به امام باقر (از غیر امام صادق (بداند، او افترا زننده و دروغگوست. در منطقه جبال، گروهى خود را منسوب به ابراهیم بن محمّد باقر (مىکنند، نسبت آنان باطل است و گمان مىکنم و خداوند داناتر است که آنان فرزندان ابراهیم اعرابى بن محمّدالسیّد بن علىالزینبى [بن عبداللَّه الجواد بن جعفرالطیّار بن ابىطالب (] هستند که نسب ایشان اشتباه شده و آن را تغییر دادند. وگرنه آنها دروغگویان مدّعى هستند که نسب ایشان باید ملاحظه شود وبه خداوند کمک مىجویم.»
بنابراین معلوم مىشود که تمام این سه مزار و مزار امامزاده ابراهیم سیرو قم اصلى نداشته و ادّعایى بیش نیست و از طرفى اثبات هر کدام نفى دیگرى را در بر دارد و با وجود آنکه ابراهیم بن محمّدالباقر (در مدینه وفات یافت،
اصولاً این چهار مزار از آنِ چهار شخصیّت دیگر است که
یقیناً داراى جلالت و علوّشان بودهاند که آرامگاهى براى
ایشان ساختهاند! اما متأسّفانه فقر منابع باعث شده که نسبشان بر ما مخفی بماند.
- ۲۷۵۲
- ادامه مطلب