مزارات ایران و جهان اسلام

این آرامگاه در جنوب شهر ابهر و در انتهاى خیابان 17 شهریور قرار دارد.

آرامگاه اصلى با پلان چهار طاقى احداث شده که با ایجاد شکست در جرزها به 20 وجهى تبدیل گردیده است. و کلاً از آجر بوده و بى پیرایه بودن ظاهرى آن عملکرد بنا را که همانا آرامگاه صوفیانه باشد، بیش از پیش تأکید مى‏نماید. برفراز این چهار طاقى، گنبد زیبایى به سبک پنج او هفت و همانند با گنبدهاى دوران سلجوقى استوار گشته و با گنبد بناى مسجد جامع قروه و مسجد جامع سجاس قابل مقایسه است. درِ ورودى با یک پلّه از کف محوّطه از سمت شمالى تعبیه شده و قبر پیر در وسط این محوّط  آرامگاه مولانا قطب‏ الدّین ابهرى ـ ابهره در سرداب با پلان صلیب (چلپیا) با اجراى 5 پلّه از کف بنا قرار دارد. سقف قبر و بازوى صلیب با طاق‌هاى جناغى بسیار زیبا طرح و اجراء شده است. که از این نظر با سبک قبرى که دلالت بر تاریخ احداث بنا و موتفى جهت تاریخى گذارى باشد در این بنا مشاهده نشده است.

در سمت غربى این آرامگاه محدّثاتى وجود دارد که حداقل سه فضا را نمایش مى‏دهد، در حفّاری‌هاى که توسّط دکتر ثبوتى به انجام رسیده در فضاى میانى قبرهاى متعدّدى متعلّق به قرون ششم تا هفتم قمرى وجود دارد. بنابراین محدّثات اخیر الذکر را مى‏توان خانقاه و محل سماع عرفا تصوّر نمود. این بنا در چند سال گذشته بازسازى شده است.

یک اشتباه تاریخى: استاد آقاجان فخیمى دربارة انتساب این بقعه به قطب‏الدّین احمد ابهرى اعتراض داشته و این بنا را متعلّق به ابوبکر ابهرى مى‏داند که عیناً نوشته ایشان در ذیل اشاره مى‏شود:

«بناى صومعه ابوبکر ابهرى، عبداللَّه ابن طاهر بن حارث طایى، متوفّى 330 هـ . ق در منتهى الیه سمت جنوب ابهر قرار گرفته و بیشتر از ده قرن از عمر این بناى تاریخى سپرى شده است. این صومعه تاکنون اشتباهاً در میان اهالى ابهر به آرامگاه قطب‏الدّین احمد ابهرى ملقّب به پیر زهرنوش معروف و مشهور گردیده است. اصل  و ریشه این سخن و اشتهار غلط آن به این نام معلوم نیست. احتمال قریب به یقین اینکه عمادالدّین محمّد حسن بن احمد ابهرى که از فرط سردگفتارى به زمهریر ملقّب و پیرى مشهور بوده و جوار صومعه عبداللَّه بن طاهر در میان باغ‌هاى زره کواد بقعه خرابه‏اى داشته که امروزه دیگر آثارى از آن به چشم نمى‏خورد، باشد و شاید معروفیّت احمد زمهریر، به علّت مرور زمان و تلفّظ عامیانه به احمد زهرنوش تبدیل یافته باشد.

در تاریخ و تراجمى که در اختیار داشتم کسى را به نام پیر احمد زهرنوش نیافتم. به نظر مى‏رسد مؤلّف محترم تاریخ زنجان که بقعة ابوبکر ابهرى عبداللَّه بن طاهر را به پیر احمد زهرنوش واگذار کرده رنج مطالعه و زحمت تحقیق به خود راه نداده زیرا اگر منظور ایشان قطب‏الدّین ابوالرشید احمد ابهرى است که به تصریح قریب به اتّفاق تواریخ اسلامى صوفى روشن ضمیر و محدّث مشهورى در بغداد بوده و در سال 577 هـ . ق در همانجا فوت کرده و پیرایه پیرى و زهرنوشى را هم به دنبال نداشته است و شرح حال و سال وفات او را اکثر تواریخ معتبر مانند مناقب اوحدالدّین کرمانى و طبقات الصوفیه عبدالرحمان جامى، تاریخ گزیده و نزهة القلوب حمد اللَّه مستوفى و سایر تراجم الرجال ثبت و ضبط کرده‏اند.

با کمال تأسّف، موضوع اشتهار اشتباهى این بقعه به پیر احمد زهر نوش اخیراً به مراجع بزرگ تألیفاتى کشور هم سرایت کرده و شگفتا که آن‌ها هم با نادیده گرفتن این همه منابع و مصادیق تاریخى اسلامى همان کتاب تاریخ زنجان را ملاک عمل قرار داده و این صومعه دیرپا را که قبل از تولّد قطب‏الدّین احمد ابهرى موجودیت داشته، بدون قال و مقال بنام بقعه پیر احمد زهر نوش پذیرفته‏اند.

بقعة پیراحمد به شمارة 981 و در تاریخ 1/7/1353 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.

قطب‏الدّین ابوالرشید احمد بن ابى عبداللَّه محمّد بن ابى القاسم عبداللَّه ابهرى یکى از برجسته‏ترین اقطاب سلسله تصوّف به شمار مى‏رود که از مریدان شیخ ابوالنجیب سهروردى است. وى عالم عامل و فقیه جامع علوم ظاهر و باطن بود. کتاب مناقب اوحدالدّین کرمانى در مورد ورود به جرگة تصوّف و عرفان شیخ قطب‏الدّین ابهرى مى‏نویسد: شیخ ضیاءالدّین ابوالنجیب سهروردى از جمله اصحاب بود و در عصر خود نظیر نداشت. مرشد و هادى و صاحب دعوت بود. اوّل کسى که دعوت او را قبول و اجابت نمود و مرشد شد قطب‏الدّین ابهرى ƒ العزیز بود. او مریدى فاضل و عالم بود و در تمامت فضایل و قوفى کامل داشت آنچنان که گویند در همه فن چو مردم یک فن از علوم و فضایل چیزى بر او پوشیده نبود.

او مفتى و رئیس و پیشوا در بغداد و مشارالیه بود و مشهور است که دو درس گفتنى یکى در خلا و یکى در ملا. بر قدر حوصله هر کس درس فرمودى داستان چله نشستن دو اربعین و عاقبت دست یافتن وى به اسرار الهى شنیدنى و مطول است و ما از ذکر آن خوددارى مى‏نمائیم. همین قدر اکتفا مى‏شود که عاقبت با راهنمایی‌هاى شیخ سهروردى قطب‏الدّین ابهرى موفّق به فتح باب شده و اسرار ظاهر و باطن بر وى مکشوف گردیده و به درجه‏اى نائل شده که از خلفاى شیخ سهروردى و به روایتى به دامادى او مفتخر گردیده است.

بر این مدّت اندکى گذشت که شیخ ضیاءالدّین سهروردى در بغداد به جوار حق پیوست و هنگام رحلت به قطب‏الدّین ابهرى وصیّت کرد که برادر زاده‏ام شیخ شهاب‏الدّین هنوز طفل و کودک است. در سن پانزده سالگى است. در حق او به هیچ وجه قصور نکنى و بر آن قرار که من ترا ارشاد کردم تو نیز او را ارشاد کن و به تحصیل او اجتهاد کنى و او را به فرا گرفتن علم مشغول دارى که استعداد عظیم و قوت حافظه بغایت دارد. مرا از تو مشفق‏تر کسى نیست و بر من از او عزیزتر در سپارش و وصیّت او مبالغه مى‏فرماید که او صاحب دعوت و قبول خواهد بودن و بزرگ عصر و مرشد و مقتداى خلایق مبنى بر سپارش و وصیّت شیخ قطب‏الدّین نیز او را بر تحصیل اشتغال مى‏دارد. تربیت و ارشاد مى‏نماید. عظیم معتبر و محترم مى‏دارد بعد از این مى‏رود به خدمت شیخ وجیه‏الدّین که عمش باشد و از دست او خرقه تصوّف مى‏پوشد.

شادروان سیّد محمّد نوربخش در سلسلة الاولیا، قطب الدّین ابوالرشید احمد ابهرى را چنین توصیف مى‏نماید.

کانَ مِن اکابر الاولیا و المُرشدین مِن الخلوَه والعزلِه وَ الاربعینات و الریاضات وَ المجاهدات العامه و الاستقامة على آداب الشریعه والطریقه والرعایه الاوقات وَ اَلمتابعة جَمیع السنَنَ و الشرعیات و الوصول الى المکاشفات و المشاهداتِ وَ المعاینات و التجلیات و سلسلة باقیة الى یومنا هذا.

ولادتش روز اوّل شوال سنه 500 هـ . ق و وفاتش در بغداد سنه 577 هـ . ق اتّفاق افتاده است. قطب‏الدّین علاوه بر اطّلاع کامل از معارف صوفیان محدّث نیز بوده و از قاضى ابوالفتح عبداللَّه بن محمّد معروف بن ابن بیضاوى و همچنین از ابوالقاسم زاهر بن طاهر شحامى نیشابورى سماع حدیث داشته و از یاران و مریدان ابوالنجیب عبدالقاهر بن عبداللَّه بن محمّد عمویه سهروردیه بدو انتساب دارند و پس از وفات ابوالنجیب شیخ قطب‏الدّین بجاى او در بغداد بر مسند ارشاد نشسته. مى‏گوید قطب‏الدّین بزبان عربى شعر مى‏گفته، ابن الفوطى دو بیت از اشعار عربى او را ضبط کرده و کنیة او را ابو رشید یاد کرده است.