مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در میان روستاى فیروزآباد در مسیر جاده ورامین و در حدود ده کیلومترى شهر رى قرار دارد. فاصله بنا از جاده ورامین حدود یک کیلومتر است. امامزاده در انتهاى روستاى فیروز آباد جایى که تقریباً منازل مسکونى به پایان می‌رسد، واقع شده است. در شمال و غرب بقعه، زمین‌های کشاورزى، در شرق، پارک امامزاده شعیب و در جنوب آن قبرستان قرار دارد. بهترین و نزدیک‌ترین راه دسترسى به امامزاده از طریق جاده ورامین و روستاى فیروز آباد است.

وضعیّت کنونى بقعه

بقعه از فاصله دور دیده نمی‌شود، اما بعد از گذشتن از روستا با وارد شدن به محوطه باز اطراف که تقریباً از منازل مسکونى خالى و بیشترِ زمین‌های کشاورزى بایرند، امامزاده و گنبد آن دیده می‌شود.

طرح بقعه از یک گنبدخانه، پیش فضا و دو فضاى جانبى تشکیل شده است. پیش فضاى ورودى در سمت جنوب غربى و فضاهاى جانبى در دو طرف جنوب شرقى و شمال غربى گنبد خانه قرار گرفته‌اند. در ضلع شمال شرقى بقعه بخش جدیدى در حال ساخت است. مساحت بناى امامزاده به جز قسمت در حال ساخت 385 متر مربّع، مساحت عرصه 3800 متر مربّع و ارتفاع پیش فضا و فضاى جانبى 80/4 متر است.

بنا در محوّطه اى باز قرار گرفته که ورود بدان مستقیم و بى واسطه انجام می‌پذیرد. قبرستان داراى تعدادى درخت است، که براى استفاده از سایه آن‌ها تعدادى نیمکت براى نشستن قرار داده‌اند.

در قسمت غربى صحن، نرده‌هایی روى دیوارى کوتاه نصب شده‌اند، اما در قسمت‌های دیگر صحن به صورت مشخص حصار دیده نمی‌شود. سطح بقعه تقریباً شصت سانتى متر از زمین‌های اطراف بالاتر ساخته شده، و کف صحن، که داخل آن قبر قرار دارد خاکى است. در ضلع جنوبى صحن سقّاخانه و در ضلع شمالى آن غسّالخانه قرار دارد. سرویس بهداشتى نیز در کنار غسّالخانه است. در قسمت‌های مختلف صحن درختان نسبتاً بزرگى وجود دارد. در اطراف صحن تا فاصله تقریبى دویست مترمربّع هیچ بنایى نیست.

در داخل قبرستان جلوى بقعه حوضى به ابعاد 50/2×35/2 متر و ارتفاع 58 سانتى متر و به رنگ آبى قرار دارد آب حوض غیر قابل استفاده است.

نماى اصلى بقعه، نماى جنوب غربى است که تقریباً متقارن است. در این نما، ورودى پیش فضا در میانه ورودی‌های فضاهاى جانبى در دو طرف قرار گرفته است و طاق آن تخت است.

در ورودى از جنس فلز و به رنگ سبز است و ابعاد آن 6×95/1 متر است.

در زمان بازدید، نما در حال سنگ شدن با سنگ گرانیت و سنگ مرمر بود. درها و پنجره‌های این نما از جنس فلز، به رنگ سبز با شیشه‌های مات و رفلکس سبز است.

لبه انتهایى نما به اندازه یک متر پیش آمدگى دارد. در انتهاى این نما کتیبه «آیة الکرسى» از «بسم الله الرحمن الرحیم» تا آخر دیده می‌شود. بالاى خط نوشته آیة الکرسى به خط نستعلیق نوشته شده: «الله جل جلاله، مرقد مطهّر امامزاده شعیب علیه السلام فرزند امام موسى کاظم علیه السلام جل جلاله» در ابتدا و انتهاى کتیبه آیة الکرسى نیز لفظ جلاله «الله» به خط بنایى نوشته شده است.

نماهاى دیگر بقعه سیمانى و ساده‌اند. در ضلع شمال شرقى بخشى جدید در حال ساخت است، که داراى سازه فلزى است. در این ضلع جعبه پله فضاى جانبى جنوب شرقى نیز دیده می‌شود. نماى درونى شامل پیش فضا، گنبد خانه و فضاهاى جانبى به شرح زیر است:

کف پیش فضا موزاییک است و در بعضى جاهاى آن نیز سنگ قبر وجود دارد.

دیوار آن تا ارتفاع 2/1 سانتى متر سنگ، و بقیه آن به رنگ سبز گچ شده است.

ورودى پیش فضا در جنوب آن و به ابعاد 6×87/1 متر است و ورودى حرم تا شمال پیش فضا قرار دارد.

دو زیارتنامه اهل قبور روى دیوار پیش فضا، در کنار درِ ورودى حرم از سنگ گرانیت و مرمر سیاه نصب کرده‌اند. این فضا حدود سال 1332 هـ . ش ساخته شده است.

این فضا که در حال ساخت است، 10/17×14 متر مساحت و هفت متر ارتفاع دارد.

دو پنجره فلزى سبز رنگ به ابعاد 2×2 متر در آن دیده می‌شود. در پشت این فضا اتاقى به ابعاد 4×50/7 و ارتفاع 4 متر است که چند قبر در داخل آن قرار دارد. از این اتاق راه پلّه اى به پشت بام می‌رود، این راه پلّه داراى هجده پلّه است و هر پلّه بیست سانتى متر ارتفاع دارد. در این اتاق سه پنجره به ابعاد 50/1×93 سانتى متر قرار دارد. ابعاد در ورودى اتاق، 34/2×34/1 سانتى متر و از جنس فلز است.

این فضا ازاره اى به ارتفاع 50/1 متر از سنگ مرمر سفید دارد و بقیه آن گچ کارى شده، و کرم رنگ است. ستون‌های موجود در این فضا نیز فلزی‌اند. کف، موزاییک فرش، و سقف مسطح و تخت است. این فضا که در حال ساخت است، داراى ابعاد 30/11×8 متر در نظر گرفته شده است. کف آن موزاییک است. آبدارخانه و انبارى به مساحت تقریبى چهل متر در انتهاى این فضا قرار دارند. درِ ورودى این فضا که به بیرون راه دارد به ابعاد 6×50/2 متر است. سایر تزیینات این فضا مانند فضاى شمال غربى است. فقط دیوارها گچ و سبز رنگ‌اند.

داخل گنبدخانه، ازاره اى از سنگ مرمر سفید به ارتفاع 15/1 متر دیده می‌شود و پس از آن جداره‌ها گچ کارى شده و روى گچ‌ها رنگ سبز زده شده است.

گوشه‌های گنبدخانه اسکنج سازى شده، در دو طرف طاق گوشه‌های گنبدخانه، چوبى به عنوان تیرکش (مهار) اجرا شده است که بین هر گوشه و طاق اصلى ظاهر شده است.

در قسمت انتهاى قوس گنبد، کتیبه اى به رنگ آبى و سبز بر زمینه آبى آسمانى و سفید اسامى ائمه (علیهم السلام) ذکر شده است.

در زیر تیزه گنبد نیز لفظ جلاله «الله» دیده می‌شود.

روى اضلاع گنبد خانه نیز کتیبه‌هایی گچ برى شده دیده می‌شود که روى آن‌ها به خط بنایى اسامى جلاله و خمسه آل عبا (علیه السلام) نوشته شده است. کف با سنگ مرمر سیاه و سفید پوشیده شده است. پنجره‌های فضا، فلزى سبز رنگ با شیشه‌های ساده و مات ساخته شده است. در چهار جهت قبله، پنجره و طاقچه اى دیده می‌شود. دیوار شمال شرقى گنبدخانه سابقاً به بیرون مرتبط بوده که در حال حاضر مسدود شده است. کف گنبدخانه با موزاییک فرش شده است. ورودى گنبدخانه فلزى قهوه اى رنگ و به ابعاد 29/2×39/1 متر است، که در ضلع جنوبى قرار دارد.

کف گنبدخانه با چند قطعه قالى پوشیده شده، و دیوارها به وسیله چند قاب عکس تزیین شده‌اند. ضریح، فلزى، مشبّک به رنگ طلایى و به ابعاد 2×2 متر و ارتفاع 50/2 سانتى متر است. روى ضریح هیچ کتیبه اى دیده نمی‌شود. روى سقف ضریح پارچه اى گسترده‌اند.

سنگ قبر مرمر سفید به ابعاد 22/1×55/2 و ارتفاع 43 سانتى متر است، و روى سنگ قبر نوشته شده است:

«مرقد مطهّر امامزاده شعیب بن موسى بن جعفر (علیه السلام)، یکى از گلهاى آل محمّد (صلى الله علیه وآله) حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) به هشام بن حکم فرمود: خداوند را در بین مردم دو حجت است، یکى ظاهرى و آن دیگرى باطنى حجت ظاهرى خداوند رسولان و آ نبیاء و ائمه هستند و حجت باطنى عقل‌های مردم است».

سنگ قبر با یک پارچه سبز رنگ تزیین شده، و روى آن دو سبد گل و یک گلدان گل قرار دارد. گنبد در نماى بیرونى با اندود سیمان سفید پوشیده شده، و این گنبد روى پایه اى هشت ضلعى قرار گرفته است. گنبد بقعه یک پوسته و تیزه دار است.

لایه داخلى گنبد با اندود گچ و رنگ سبز پوشیده شده است. ارتفاع نوک گنبد تا کف، 40/10 متر و ارتفاع جداره‌های بیرونى گنبدخانه 70/6 متر است. قطر داخلى گنبد 45/5 متر و قطر بیرونى آن شش متر است.

تا چند ماه قبل دو مناره در دو طرف گنبد وجود داشته است. ارتفاع مناره‌ها تا کف، 90/8 متر و ارتفاع خود مناره‌ها 90/2 متر بوده است. این مناره‌ها اکنون خراب شده‌اند. در هنگام نقشه بردارى بنیاد ایران شناسى از مکان، این مناره‌ها پابرجا بوده‌اند، اما به هنگام بازدید پژوهشگران این بنیاد، مناره‌ها خراب شده بود.

طرح فعلى بقعه به صورت طرحى منفرد است، که از یک گنبدخانه، پیش فضا ورودى و فضاى جانبى تشکیل شده است. در گذشته، بقعه تنها شامل یک گنبدخانه بوده که طرحى ساده و اولیه از طرح‌های آرامگاهى را عرضه می‌کرده است. الحاق‌های بعدى به گنبدخانه چندان اصولى و حساب شده نیستند و شباهتى به فضاهاى مربوط به بقاع ندارند. بناى گنبدخانه، قدیمى است و بقیه بخش‌ها اعم از پیش فضا و فضاهاى جانبى و نیز اندودکاری‌ها و نماسازی‌ها به تازگى انجام و اجرا شده‌اند. بنا سالم است و آسیب دیدگى خاصى در آن دیده نمی‌شود.

یک آبدارخانه و یک انبار به مساحت تقریبى 40 متر در انتهاى رواق در حال ساخت است.

این امامزاده مقدارى زمین کشاورزى به صورت وقفى داشته که اکنون به پارک تبدیل شده است. قبرستان جلو امامزاده نیز از زمین‌های وقفى بقعه است. به طور تقریبى مساحت این موقوفات چهار هکتار است. ^([1])

شهرت محلّى نسب

کریمان در کتاب ارزنده خود رى باستان درباره امامزاده شعیب می‌نویسد: «در قریه فیروز آباد بقعتى قدیمى وجود دارد که اهل محلّ آنجا را با نام بقعه امامزاده شعیب فرزند امام موسى کاظم (علیه السلام) می‌شناسند. با توجّه به این حقیقت که آن حدود در قدیم هرگز شیعه نشین نبوده است تا فرزندى از امام را در آنجا مدفون سازند و نیز ظاهراً در کتب رجال و انساب و تراجم احوال مورد استفاده ذکرى از فرزندى بدین نام از آن امام بزرگوار که در شهررى مدفون شده باشد درج نیامده و از سویى محمّد بن حسن شیبانى، فقیه بزرگ حنفى و یار ابو حنیفه در آن حدود مدفون شده است، می‌توان چنین پنداشت که پس از آغاز خرابى و متروک ماندى رى و رواج مذهب شیعه، اندک اندک کلمه شیبانى به شعیب که قرابت مختصر لفظى دارند، تصحیف یافته است. اگر این حدس روى در صواب داشته باشد باید مدفن بسیارى از بزرگان سنّى مذهب مدفون در رى چون: هشام بن عبدالله و محمّد بن زکریّا و امثال این دو را در آن حدود جستجو کرد. ^([2])

اما تابلویى که در حرم امامزاده نصب شده است، می‌نویسد:

       «بسم الله الرحمن الرحیم شجره مبارکه حضرت امامزاده شعیب ابن موسى (علیه السلام). نقل از کتاب بحرالانساب، مصنّف: ابو مخنف ابن لوط ابن یحیى خزائى (به نقل از) حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام). حضرت امام موسى کاظم را سه و نه (39) فرزند بود، بدین اسامى:

حضرت امام على بن موسى الرضا، عبدالله، حسین، فرض، على، حسن، احمد، محسن، سرادین، طیب، محمّد، ناصر، یاسر، حمزه، محمود، رضا، شاه رضا، سام، لام، یعقوب، جعفر، محمّد باقر، الیاس، حاجى رضا، عبّاس، نوح، عمران، عدنان، صالح، عون، سالم، مسلم، زکریّا، شعیب، یحیى، اسماعیل، ابراهیم، ابوجواب، یوسف و اما دختران آن حضرت... بحرالانساب موجود در کتابخانه حضرت رضا مشهد جمعه 3/2/1382 برابر با ششم محرم 1420 التماس دعا: حسین حسینى فیروزآبادى خط از: مصطفى کاظم نژاد».

از آنجاییکه کتاب بحرالانساب فاقد اعتبار و وجاهت لازم است لذا نمی‌توان به ادّعاى مطرح شده اعتماد نمود و قولِ مرحوم حسین کریمیان صحیح تر به نظر می‌رسد.

این امامزاده به امامزاده غیبى نیز معروف بوده است. بومیان معتقدند، وقتى حضرت شعیب به این مکان می‌آید، حاکم وقت که در صدد دستگیرى وى بوده، جاسوسى را براى دستگیرى ایشان می‌فرستد. حضرت شعیب غیب می‌شود و به این خاطر به امامزاده غیبى نیز معروف بوده است.

در گذشته ساختمان امامزاده کاهگلى و دور تا دور آن تقریباً به صورت مخروبه و یا زمین‌های کشاورزى بوده است. بنا راه پلّه اى داشته که امروزه از آن اثرى باقى نمانده است. بناى اولیه فقط شامل حرم بوده که هنوز هم وجود دارد، اما پیش فضا و فضاهاى جانبى در سال‌های بعد اضافه شده‌اند، غسّالخانه اى قدیمى در جنوب بقعه قرار داشت، که بعداً آن را خراب کردند و در حال حاضر، در قسمت شمالى، غسالخانه کنونى را ساخته‌اند. اوّلین ضریح، چوبى مشبّک ساده بوده و تقریباً حدود دو متر ارتفاع داشته و چوب آن از درخت چنار بوده است. اوایل پیروزى انقلاب اسلامى در سال 1358 هـ . ش ضریح قبلى را کنار می‌گذارند و ضریح کنونى جایگزین آن می‌شود. در گذشته، گنبد به همین اندازه و کاهگلى بوده است.