مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در 27 کیلومترى جنوب باختر شهر هرات از توابع شهرستان خاتم در روستاى چاهک، جنب «گنبد کلّه پریده» واقع شده است.

سنگ قبرى در کنار گنبد کلّه پریده است که بر آن حسن‏بن محمّد حک شده است. علّت و وجه تسمیه این گنبد به کلّه پریده بدان جهت است که مى‏گویند: در یکى از روزها هنگامى که باد تندى وزید، گنبد مزار واژگون شد اوّل کسى که مزار بى‏گنبد را دید گفت: شیخ کلّه‏اش پرید، سپس به مزار «کلّه پریده» خوانده شد. هشتاد درصد مزار تخریب شد و اصل آن نیز از خشت و گل است. از بقایاى موجود نمى‏توان چنین استدلال نمود که داراى دو ایوان، گنبد کلاه‌خودى بلند به ارتفاع هشت متر و دو شبستان در مغرب و مشرق و محراب بوده است. فعلاً از این بقعه به عنوان گورستان استفاده مى‏شود و دور تا دور صحن آن را که حدود دوهزار متر است، حصارکشى کرده‏اند.

ایرج افشار تحت عنوان «گنبدى» از بقعه کلّه پریده یاد مى‏کند و مى‏نویسد: «باقى‏مانده چهار ضلعى مرتفع و معظّمى است که مقبره یکى از اعیان یا امراى آن خطه بوده و از خشت ساخته شده است. نبش‏هاى جزرها و قوس‏ها را شمشه‏گیرى و تمام بنا را سیم گل کرده‏اند. محراب آن کمى مقرنس‏کارى دارد. سقف گنبدش فرو ریخته است.

اندازه‏هاى این بنا بدین شرح است: طول هر ضلع از داخل 82/6 سانتى‏متر، دهنه محراب 25/1 سانتى‏متر، قطب جرزها 50/1 سانتى‏متر، بلندى بنا تا زیر قوس طاق 12 متر.

این بنا به شمارة 9143 و در تاریخ 10/3/1382 به ثبت آثار تاریخی و ملّی رسیده است.