- سه شنبه ۱ مهر ۹۳
این آرامگاه در نزدیکى روستاى جوخواه (چهارده) که در 20 کیلومترى شمال طبس است، قرار دارد و به «مزار جوخواه» مشهور است.
در مورد تاریخ ایجاد این بنا، کتیبه و یا سنگ نوشتهاى وجود ندارد. طرح و نماسازىهاى داخلى این بنا در پیرامون یک نقشه چهار گوشه که اندازههاى آن در ناحیة کف 42/8×26/8 متر است، سالم و کاملاً گویاست و چیزى از دست نرفته است. امّا نماهاى خارجى بنا با گذشت زمان و به دلیل فرسایشهاى زیاد، شکل اصلى خود را از دست داده است، با توجّه با شواهدى از آجرکارى در نماهاى خارجى که در قسمتى از ناحیة هشت وجهى زیر گنبد باقى مانده، مىتوان نتیجه گرفت که، تمام سطوح خارجى بنا را لایهاى از آجر شکل مىداده، ولى طرح و چگونگى آن را نمىتوان به دقّت و بدون تردید مجسّم نمود. به ویژه آنکه لایهاى از نماسازى گچى آن جا میان جرزها به چشم مىآید و این نکته، کار بررسى را پیچیدهتر مىنماید و این مفهوم را مىرساند که این بنا در یک زمان ساخته نشده است.
همچنین وجود دو نوع خشت با اندازههاى 5×5/26×5/26 و 5/4×24×24 سانتىمتر، تأکیدى بر ساخت و ساز مجدّد این بنا مىباشد. در دو طرف یکى از چهار طاق بنا از طرف خارج، دو سرپایه وجود دارد که هفتاد سانتىمتر جلو آمده و در بالاى آن پاکار طاقى است. به نظر مىرسد اینجا ورودى بنا بوده و حالت پیشخوان و یا سایهبان را براى ورودى داشته است و این موضوع با توجّه به هواى گرم کویر قابل قبولتر مىگردد. احتمال دارد این قسمت را بعدها به بنا افزوده باشند.
به جز گنبد بنا از داخل که آجرکارى با طرح جناقى است، بقیّة قسمتهاى بنا از خشت ساخته شده و روى آنها را با گچ اندود و سفیدکارى نمودهاند. علاوه بر آن، دو نوار زنجیرهاى در زیر دایره گنبد و بالاى فضاى هشت وجهى گچبرى شده است و همچنین زیر دور طاقهاى فضاى هشت وجهى و در کنار برجستگى تزیینى زیر طاقهاى اصلى چهار وجه بنا، گچبرىهایى مشاهده مىشود.
در داخل طاقهایى که در چهار کنج بالاى فضاى چهار وجهى ایجاد شده، نوعى گچکارى که چیزى نزدیک به رسمىسازى مىباشد، ساخته شده است. این نوع کار نسبت به رسمى سازىهاى زیبایى که در دورههاى بعد ساخته شده است، بسیار ابتدایى مىباشد.
در بالاى فضاى چهار وجهى و زیر فضاى هشت وجهى، نوار گلویى مانندى وجود دارد که در بسیارى از بناها از آن براى نوشتن کتیبه استفاده مىشود. در کف بنا نیز یک قبر مکعّب مستطیل شکل که با خشت و گل ساخته شده، وجود دارد و با فرسایشها و خرابىهایى که بر آن وارد شده است، رویههاى آن از بین رفته و اثرى از نوشته و یا تزیین در آن دیده نمىشود.
تعیین زمان و یا دورة ایجاد این بنا با توجّه به دوگانگىهایى که در ساخت بنا وجود دارد، مشکل است. حجم و هیئت خارجى بنا و طرح گوشه سازىهاى فضاى هشت وجهى آن از خارج با بناى مقبرة ارسلان جاذب در سنگ بست مشهد، که در دورة غزنویان ساخته شده، قابل مقایسه است؛ ولى کار آجرى زیر گنبد با اینکه یک نوع است، ظرافت بیشترى دارد. گچکارىهاى داخلى و طاقها بیشتر یادآور بناى هارونیة طوس مىباشد که در حدود سال 700 ﻫ . ق ساخته شده است. با وجود این قیاسها، مىتوان این بنا را متعلّق به اواخر دورة غزنوى و یا اوایل دورة سلجوقى دانست، که در دوران ایلخانیان و قاجاریّه تعمیر اساسى شده است. این آرامگاه از سه جهت داراى ورودىهاى شبیه به هم است.
این بنا به شمارة 22132 و در تاریخ 26/12/1386 به ثبت آثار ملی رسیده است.
به اعتقاد اهالى، این بنا، مدفن مالک بن ذئب و مالک بن عمرو ـ از سرداران احنفبن قیس ـ است که در تعقیب یزدگرد سوّم ـ آخرین پادشاه ساسانى ـ در صحراى شتران ـ ما بین یزد و طبس ـ راه گم کرده بود، در جوخواه مرد و در همان جا به خاک سپرده شدهاند.
مؤلّف کتاب بناهاى تاریخى طبس در این باره مىنویسد:
«مىگویند این مقبره مدفن دو سردار از لشگریان اعراب مسلمان است. در تاریخ یزد، که در قرن نهم هجرى تألیف شده، از مدفن دو نفر در چهارده طبس نام مىبرد که جز این بنا نمىتواند باشد، به این قرار: ... و لشکر اسلام از پى او به جلولارفته و یزدجرد به راه یزد به خراسان رفت و مالک ذئب و مالک بن عمرو از عقب یزدجرد به خراسان رفتند و در چهارده طبس مالک ذئب و مالکبن عمرو وفات کردند و مدفن ایشان در طبس مشهور است.»
متأسّفانه از هویّت این دو شخص در کتب رجالى شیعه و اهلتسنّن مطلب خاصّى یافت نشد! و همچنان مؤلّف تاریخ یزد در این گزارش یکّهتاز است.
- ۱۳۱۳
- ادامه مطلب
