مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در خیابان شهید رجایى(رحمه الله) روستاى اندرمان و در انتهاى خیابان امامزاده ابوالحسن واقع شده است.

در گذشته (در سال 1335 هـ . ش) دیوار کوتاه گلى و مخروبه اى صحن را از زمین هاى پیرامون مشخص مى کرد و امامزاده در میان باغى قرار داشت که اطراف آن را قبرستانى در بر مى گرفت و تاریخ تمام سنگ هاى روى قبر مربوط به 1300 هـ . ش به بعد بود. درِ باغ و درِ ورودى امامزاده رو به شرق گشوده مى شد. هیچ چیزى که قدیم تر از سال 1275 هـ . ق باشد، در این امامزاده دیده نمى شد. تنها کتیبه تاریخ دار موجود در بنا کتیبه اى بود در ضلع شرقى که با خط سفید نستعلیق به صورت زیر روى آن نقش شده بود: «هذا المرقد المنوره حضرت امامزاده ابراهیم ابن موسى ابن جعفر(علیه السلام)، البانى هذا العماره حاجى محمّد على بزرگ سنه 1275».

این کتیبه اکنون در بقعه نیست و در زمان تخریب ایوان و مرمّت آن در سال 1344 هـ . ش از بین رفته است. از نماى داخلى حرم و قطر دیوارهاى آن مى توان حدس زد که بناى امامزاده از قدمت زیادى بر خوردار است. قسمت داخل بنا در گذشته کاهگلى بوده که روى آن گچ کشیده اند. به دلیل تعمیراتى که در دوره هاى مختلف روى بنا صورت گرفته، تعیین قدمت آن مشخص نیست.

بر اساس نوشته هاى صفى نژاد در سال 1335 هـ . ش ضریح قدیمى به همین صورت کنونى یعنى چوبى، نرده اى شکل و بسیار ساده بوده است; اما راویان معتقدند، ضریح در سال 1354 هـ . ش تعویض شده و به دلیل فرسودگى، آن را به جاى دیگرى انتقال داده اند که جایگاهش مشخص نیست.

سنگ قبر در وسط ضریح جاى داشته است. ضریح با 92 سانتى متر ارتفاع و 14/1 متر عرض و 10/2 متر طول داشته و با کاشى هاى زمینه زرد و نقّاشى هاى یکنواخت گلابى شکل مزیّن بوده است. در سال 1357 ـ 1356 هـ . ش افرادى براى پیدا کردن گنج زیر سنگ قبر را کنده اند که، در نتیجه، سنگ قبر خراب شده و امروزه هیچ اثرى از سنگ قبر قدیمى وجود ندارد.

گنبد در گذشته خشت و گل بوده که در سال 1336 هـ . ش / 1403 هـ . ق آن را از داخل گچ کارى و از بیرون سیمان کرده اند.

بنا داراى دو درِ ورودى فلزى در ضلع شرقى صحن است که معمولا یکى از آن ها مورد استفاده قرار مى گیرد و دیگرى بسته است. این دو ورودى به ابعاد 60/2 متر در 60/2 متر، با رنگ سبز مغز پسته اى و کرم است.

بالاى در اصلى که باز است، کتیبه اى کاشى کارى به ابعاد تقریبى سى سانتى متر در دو متر دارد که روى کاشى هاى به خط نستعلیق و به رنگ سفید روى زمینه اى سرمه اى این عبارت نوشته شده است: «السلام علیک یا صاحب الزمان، السلام علیکم یا اهل بیت النبوة، السلام علیک یا امامزاده ابراهیم، ناصر خداد 1388 هـ . ق».

طرح فعلى بقعه به صورت بنایى منفرد است و از یک گنبدخانه و یک ایوان ورودى تشکیل شده است. این بنا در میان صحنى واقع شده که نیمه غربى آن کاربرى قبرستان را دارد. بناى کلّى بقعه قدیمى است، اما برخى اندودها و نماسازى هاى آن جدید اند. سنگ مرمر، گچ، رنگ، چوب، آجر، سیمان، کاشى و فولاد از جمله مصالح استفاده شده در این بنا هستند.

مساحت کل صحن 2830 متر مربّع است که با دیوارى به ارتفاع تقریبا دو متر محصور شده، و محوّطه صحن، قبرستانى درخت کارى شده و سرسبز است.

گنبد خانه رو به روى درِ اصلى صحن با اندکى فاصله قرار دارند. در صحن دو حوض، یکى در قسمت شمالى و دیگرى در قسمت جنوبى قرار دارد. حوض شمالى به رنگ آبى، به ابعاد 60/2×3 متر و به ارتفاع 60 سانتى متر است. کنار این حوض یک تانکر سفید روى سکّویى نصب شده است. حوض جنوبى به ابعاد 50/1×70/1 متر است. این حوض غیر قابل استفاده و از سنگ و سیمان ساخته شده است. در قسمت جنوبى صحن، دو دستشویى و در قسمت شمال شرقى یک آب انبار قدیمى و با ارزش با دو بادگیر قرار دارند. ساختمان نمازخانه کنار این بادگیر به تازگى ساخته شده است. محوطه قسمت جلو بقعه و بخش شمالى و جنوبى آن نیز در قسمت هایى با آجرهاى قدیمى و موزاییک مفروش شده است.

نماى اصلى بقعه، نماى شرقى آن است. در این نما، ایوان ورودى دیده مى شود که داخل فضاى ایوان تا ارتفاع حدود 50/1 متر ازاره اى از سنگ مرمر دارد بقیه فضا گچ کارى و با روکشى از رنگ سبز، است. ابعاد ایوان 3×4 متر و ارتفاع آن 6 متر است.

پوشش سقف به صورت چهار طاق (چهار ترکى) و آجر نماست که به صورت خفته راسته است. کف ایوان نیز با سنگ مرمر پوشیده شده است. این کف به اندازه دو متر جلوتر از ایوان نیز ادامه یافته است و دور آن سکّویى به ارتفاع شصت سانتى متر از جنس سنگ مرمر تیشه اى، است این قسمت و ایوان تقریباً سى سانتى متر از کف صحن بالاترند. نماى بیرونى ایوان آجر کارى است  به جز ازاره و لچکى ها بقیّه نماى ظاهرى ایوان با سیمان سفید پوشانده شده است. در میان آجرکارى هاى بالاى قوس ایوان، دو کتیبه افقى کاشى کارى نیز دیده مى شود که محتواى آن آیه «و ان یکاد» از «بسم الله الرحمن الرحیم» تا آخر به خط ثلث و به رنگ سفید روى زمینه اى سرمه اى است و در زیر آن کتیبه اى دیگر با خط نستعلیق و به رنگ سفید روى زمینه اى سرمه اى دیده مى شود که مطالب آن به قرار زیر است: «السلام علیک یا امامزاده ابراهیم ابن موسى ابن جعفر(علیه السلام)»

در قسمت جنوبى ایوان، راه پلّه اى قرار دارد که ورودى آن به ابعاد 50/1×70 متر است و 13 پلّه به ارتفاع چهل سانتى متر براى رسیدن به پشت بام دارد. در قسمت شمال ایوان فرو رفتگى اى به ارتفاع پنج متر و ابعاد 1×50/2 متر وجود دارد که متولى از آن به عنوان اتاق استفاده مى کند. کف ایوان چند سنگ قبر از جمله قبر متولى امامزاده به نام حیدر برقانى نژاد وجود دارد. چند سنگ قبر نیز دو متر جلوتر از ایوان دیده مى شود. ارتفاع لبه انتهایى ایوان تا کف آن 30/6 متر است.

در ورودى گنبد خانه، فلزى و سبز رنگ است که به تازگى نصب شده است. ابعاد آن یک متر و هفتاد سانتى متر در 70/1×30/1 متر است.

بالاى ورودى روى سنگ مرمرى به ابعاد 50/2×60 سانتى متر نوشته شده است:

«بسمه تعالى ـ با توکّل به الله ساختمان دیوار امامزاده ابراهیم فرزند موسى ابن جعفر با کمک مالى حاج حسین بن ویرى، ساختمان نماز خانه و کلیّه تعمیرات اساسى حرم و صحن و خیابان بندى و لوله کشى آب با خودیارى اهالى محترم کریم آباد و صالح آباد و قلعه یزدیهاى بلوک غار در ذى الحجه 1403 قمرى بپایان رسید» بالاى این کتیبه، زیارت نامه امامزاده را نصب کرده اند.

مساحت بقعه در حدود 67 متر مربّع است. داخل حرم تا ارتفاع حدود یک متر ازاره اى از سنگ مرمر دارد که 10 سانتى متر بالا و 20 سانتى متر پایین آن سنگ مرمر سیاه و بقیّه سفید است. ادامه دیوار، گچ کارى با اندود رنگ سبز است. گوشه هاى گنبدخانه نیز از اسکنج سازى شده است.

فضاى زیر گنبد گچى است. داخل حرم به وسیله چند تخته فرش و چند مخده، پوشیده شده و با چند تابلو حاوى تمثال ائمه(علیهم السلام)، گل و یک لوستر قدیمى تزیین شده است. در میانه هر جداره یک طاق و در دو طرف آن یک طاقچه طرّاحى شده است که طاقچه ها 8 طاقچه هم اندازه به ابعاد 10/1×1 متر هستند. در قسمت جنوب، شرق و شمال حرم سه تورفتگى به ابعاد 50/2×50/1 متر ساخته اند که در تورفتگى شمالى یک عدد بخارى نفتى قرار دارد. ارتفاع گنبد خانه از کف تا بالاترین نقطه گنبد تقریباً 6 متر و تا محلّ قرار گرفتن گنبد تقریباً 4 متر است. در داخل گنبد خانه، یک صندوق از طرف اداره اوقاف به ابعاد 42×60 متر قرار دارد.

ضریح، چوبى قدیمى به رنگ سبز، به ابعاد 50/2×80/1 متر و به ارتفاع دو متر است. کف ضریح با سنگ مرمر پوشیده شده است، این ضریح سال 1354 هـ . ش در حرم نصب شده است.

سنگ قبرى به ابعاد تقریبى 50/2×90 و ارتفاع 20 سانتى متر در داخل ضریح قرار دارد. طبق گفته متولى امامزاده، هیچ نوشته اى روى آن وجود ندارد. روى سنگ قبر با پارچه اى سبز رنگ پوشانده شده است، بنابراین، قابل مشاهده نیست.

گنبد، خیزى به اندازه 30/1 متر دارد. همین امیر باعث شده که گنبد نمود چندانى نداشته باشد. قطر داخلى گنبد حدود 30/4 متر و ارتفاع گنبد تا کف بقعه حدود 10/6 متر است. پوسته بیرونى گنبد، سیمانى و جداره داخلى آن گچى است. تعمیرات در سال 1361 هـ . ش انجام شده است. در گذشته، قسمت بالاى گنبد کاهگلى بوده و درون گنبد را نقّاشى و کاشى کارى کرده بودند. روى جداره هاى بقعه، آثارى از رطوبت دیده مى شود که نیازمند رسیدگى است.

ترک هایى نیز در روى پوشش بیرونى سیمانى گنبد دیده مى شود. این گنبد سیمانى و نیز نماهاى سیمانى بقعه چندان مناسب نیستند و نیازمند تعویض و جایگزینى اند.

در قمست شمالى صحن نمازخانه اى به ابعاد 50/12×50/7 متر قرار دارد. این نمازخانه در سال 1361 هـ . ش / 1403 هـ . ق توسّط اهالى بنا شده است. نمازخانه تقریباً به صورت یک ساختمان متروکه است.^([1])

به اعتقاد اهالى، امامزاده ابراهیم از نوادگان امام موسى بن جعفر(علیه السلام) بوده و نام پدرش را على ذکر مى کنند. این ادّعا با مشجّرات موجود هم خوانى دارد و ابوالحسن بیهقى در این باره مى نویسد: «در نزدم سیّد على پارسایى آمد و گفت: در محلّى از شهر رى ساکن هستم و نسبش را چنین گفت: ابراهیم بن على بن محمّد العربى بن احمد بن محمّد بن حسین بن ]ابراهیم الثانى بن موسى ابى سبحة[ بن ابراهیم المرتضى بن امام موسى کاظم(علیه السلام)» سپس در ادامه مى گوید: «محمّد بن على مرتضى در سال 544 هـ . ق این مطلب را تأیید نمود و سیّد ابوجعفر موسوى نسّابه نیز بر آن مطلبى نوشت و اشاره کرد که این شجره نامه صحیح است و شکّى در آن نمى باشد. به تاریخ صفر سال 548 هـ . ق».

طبق نقل فوق، معلوم مى گردد که سیّد ابراهیم، آخرین سال هاى عمر بیهقى، متوفّاى 565 هـ . ق، را درک نموده و براى تأیید نسب نامه خود نزد او رفته است.^([2])