- چهارشنبه ۱۶ مهر ۹۳
بقعه با شکوه امامزاده حمزه رضا علیه السلام در روستاى زیارت (از دهستان زیارت، بخش مرکزى)، در یک کیلومترى جادّه اصلى شیروان ـ فاروج و در 5 کیلومترى شمال غرب شهر شیروان واقع شده و از زیارتگاههاى مشهور استان خراسان شمالى و شهر شیروان است.
این بنا مجموعهاى مرکّب از حرم چهار گوش به طول هر ضلع هشت متر است که با واحدهاى پیرامون به وسیله درگاههایى با عمق زیاد در ارتباط است. ارتفاع مقبره تا زیر گنبد، 5/7 متر و بلندى آن حدود 5/8 متر است که تماما از آجر و گچ و چوب ساخته شده است.
در جانب جنوبى بقعه، ایوان مستطیلى شکل بزرگى به طول 70/6 و عرض 80/4 متر قرار دارد که در دو سوى آن، دو تالار مستطیل شکل دو طبقه به صورت قرینه ایجاد شده است. در جانب غربى و شرقى حرم، ایوان مانندى در وسط و دو غرفه در کنار آن، با هم حالت قرینه دارند، در ضلع شمالى نیز ایوان مانندى در وسط و چهار غرفه در دو جانب آن وجود دارد. بر روى هم، بناى بزرگ آجرى مزبور، از نظر نماى خارجى و با توجّه به طاقنماهاى هشتگانه بزرگ اطراف، اثر چشمگیر را عرضه مى دارد.
نماى خارجى به سمت جنوب، با توجّه به قوس بلند و تیز دار ایوان که داراى یک
حاشیه قابسازى است و گوشواره دو طبقه دو سوى آن با چهار طاقنما در پایین و بالا
در عین حالى که با آجر بنا شده و هیچ گونه تزیینى به صورت کاشیکارى و کتیبه ندارد
ـ از تناسب و زیبایى خاصى برخوردار است. گنبد کم خیز و آجرى دو پوشه بنا از سمت
جنوب و در فاصله نزدیک به ایوان، دید لازم را ندارد. فاصله بین دو پوش گنبد بین 80
تا 120 سانتى متر است. بناى مزبور با توجّه به وضع کلّى ساختمانى آن و نحوه پوشش
بنا، از جمله آثار معدود دوران غزنوى، (قرن پنجم هجرى) به شمار مىرود. ضریح
سابق به شکل مکعّب مستطیل مشبّک چوبى، در وسط حرم واقع و فاقد هر گونه جنبه
تاریخى بود که به امامزاده غیبى انتقال یافت.[1]
در سال 1382 ضریح جدیدى از آب طلا و نقره بر روى مرقد امامزاده نصب شد که
ابهت خاصى به زیارتگاه داده و بر روى آن متن ذیل نوشته شده است: «ضریح مطهّر
امامزاده حمزه رضا برادر حضرت امام رضا علیهالسلامفرزند بلافصل هفتمین اختر تابناک
امامت و ولایت حضرت امام موسى کاظم علیهالسلامتوسّط اداره اوقاف شیروان در سال
1382 ساخته و نصب گردید. میناسازى طرفه نژاد، طرّاحى و ساخت بهنام کبیرى و
قلمزنى سیّد مرتضى احمدى.»
ایوان بقعه با کاشىهاى لاجوردى تزیین شده و در بالاى آن در زمینه گل و بوته با
خط درشت نوشته شده: «آستان مقدّس امامزاده حمزه رضا علیهالسلام». در ورودى بقعه
بسیار زیبا و توسّط آقاى على رحیمى شیروانى ساخته و منبّت کارىهاى آن توسّط
سیّد على رضایى انجام شده است. این بقعه در سال 1371 مرمّت شده و اینک با همّت
ریاست محترم اوقاف و امور خیریّه شهرستان شیروان، جناب حجّة الاسلام و
المسلمین حاج آقاى آسوده، آئینه کارى و چهار مغازه در مدخل بقعه در حال احداث
مىباشد. پیرامون بقعه، چهار هکتار زمین قرار دارد که به صورت قبرستان عمومى
است و گلزار شهداى شهر شیروان در صحن همین امامزاده است.
این بناى با شکوه به شماره 704 و در تاریخ 23/2/1364 به ثبت آثار تاریخى
رسیده است.
شهرت محلى و نسب شریف
هم چنان که اشاره شد، از دیرباز این آرامگاه باشکوه به فرزند بلافصل امام
موسى کاظم علیهالسلاممشهور است. این ادّعا در جاى جاى بقعه به صورت کتیبه و در
وقفنامه و کتیبه ضریح مطهّر اشاره شده است که به طور قطع این ادّعا صحیح
نبوده و حضرت حمزة بن موسى علیهالسلامچنان که در صفحات پیشین اثبات کردیم در
شهر رى مدفون است.[2]
اهالى به زعم این که وى برادر امام رضا علیهالسلام است و حمزه به سوى برادر خود
مىرفته و آن جا به دست مخالفان به شهادت مىرسد او را حمزه رضا علیهالسلاممىخوانند.[3]
ایرج افشار سیستانى مىنویسد:
«آرامگاه حمزة بن موسى الرضا علیهالسلام سرشناس به حمزه رضا در شش کیلومترى
شمال باخترى شیروان قرار دارد».[4]
بدون شک مزار کنونى در روستاى زیارت شهرستان شیروان نمىتواند از آن فرزند
بلافصل امام موسى کاظم علیهالسلام باشد. بلکه به طور یقین در نسبنامه این شخص چند
واسطه حذف شده و شخصیّت مدفون به جد اعلا منتسب شده است.
خفته در این مزار کسى نیست جز سیّد ابوالقاسم حمزة بن محمّد أبى جعفر بن
موسى بن احمد بن محمّد الأعرابى بن قاسم بن حمزة بن امام موسى کاظم علیهالسلام. وى
سیّدى جلیل القدر، عظیم الشأن و بسیار بزرگوار بود.
پدر او (ابو جعفر محمّد) نقیب شهر طوس بوده و او را ملقّب به رضا، و سیدى جلیل
القدر، شریف و بلند جایگاه دانستهاند. او در نزد پادشاهان سامانى از اعتبار خوبى
برخودار بود و با نویسندگان و وزراى آنها معاشرت داشت. ابوالفتح بستى در اشعارى او
را مدح گفته است. او فرزندى به نام حمزه ابوالقاسم داشت که مکنّى به کنیه جدّ خود
حمزه ابوالقاسم بن موسى علیهالسلام بود[5] و در نزد آل سامان از موقعیّت فوق العادهاى
برخوردار بود.[6]
امام فخر رازى درباره سیّد حمزه علیهالسلام مىنویسد:
«ابوالقاسم حمزهبن ابىجعفر محمّد،هوالسیّدالشریف الرییس النقیب بطوس.»[7]
یعنى: وى سیّدى شریف و رئیس و سرپرستى سادات طوس را بعهده داشته است.
همین مطلب را علاّمه نسّابه سیّد عبدالرزّاق کمونه در کتاب موارد الاتحاف
فى نقباء الاشراف و عمیدى نسّابه در المشجرالکشاف و ابوطالب مروزى در الفخرى
اشاره داشتهاند.[8]
سیّد ابوالقاسم حمزه دو پسر به اسامى ذیل دارد؛ زید ابوالحسین که نقابت شهر
طوس را به عهده داشت و اینک آرامگاه او در روستاى در صوفیان بجنورد قرار دارد و
آن دیگر سیّد ناصر نام دارد که سیّدى جلیل القدر و عظیم الشأن بود.
از سیّد زید بن ابى القاسم حمزه، دو فرزند به اسامى زید و حسن به یادگار ماند، که
علماى انساب اسامى آنان را در کتبشان ذکر نمودهاند.[9]
[1]. فهرست بناهاى تاریخى و اماکن باستانى ایران: 91، دایره المعارف تشیّع 2: 424، جغرافیاى تاریخى
شیروان: 238، بناهاى آرامگاهى: 116.
[2]. امامزادگان رى 1: 358 ـ 359، بحارالأنوار 48: 312، جنة النعیم: 487، مشاهد العترة الطاهره: 95، انوار
پراکنده 1: 334 ـ 341، ستاره شیراز: 256 ـ 251 و... .
[3]. فهرست بناهاى تاریخى و اماکن باستانى ایران: 91، دایرة المعارف تشیّع 2: 424، جغرافیاى تاریخى
شیروان: 238، بناهاى آرامگاهى: 116.
[4]. استان خراسان: 105.
[5]. همین کنیه و نام باعث اشتباه شده و تصوّر کردند که حمزة بن موسىع در این مکان دفن شده است.
[6]. منتقلة الطالبیه: 221، المشجر الکشّاف 1: 133، عمدة الطالب: 258 ـ 259، الفخرى: 20، الشجرة المبارکه:
110، موارد الاتحاف 2: 27، الدرّة الذّهبیّه 2: 207، الکنى و الالقاب 2: 72، اعیان الشیعه 5: 4186 ستار شیراز: 271 ـ 272.
[7]. الشجرة المبارکه: 110.
[9]. الشجرهالمبارکه: 110، مواردالاتحاف 2:27، الفخرى:20، الشجرهالطیّبه:4،لباب الانساب 2:594.
- ۲۹۱۶
- ادامه مطلب
