در آن سوى شاهرود، در دامنه شاه کوه، قبرستانى قرار دارد که در میان آن دو آرامگاه سنگى به چشم مى‏خورد: یکى از این آرامگاه‏ها سالم و دیگرى نیمه ویران است.

نقشه بناى هر دو آرامگاه یکسان است. نقشه پایه بنا عبارت است از یک چهار ضلعى، که چهار دیوار آن به ارتفاع حدود 2 متر با سنگ لاشه و ملاط ساخته شده است. تنها در یک سوى آن درى کار گذاشته شده که بالاى آن نیز پنجره‏اى براى تأمین نور داخل بقعه تعبیه شده است. بر روى پایه سنگى مزبور، گردنىِ بلند گنبد سنگى به ارتفاع تقریبى 4 متر با همان مصالح سنگ لاشه و ملاط گچ بر پا شده است. گردنىِ مزبور در قسمت بالا به طرف داخل متمایل شده و حالت گنبدى شکل را به وجود آورده است.

روستاى حسن آباد در جانب راست مسیر رود شاهرود، و به فاصله یک کیلومترى از آن قرار گرفته است. گورستان این روستا بر بالاى تپّه بلندى مشرف به جاده واقع شده است. بر روى تپّه مزبور بناى سنگى هرمى شکلى خودنمایى مى‏کند که قسمت پایین آن عبارت از مکعب مستطیلى به طول 80/5 و عرض 50/4 متر است. ارتفاع این مکعب از سطح زمین، در هر طرف، با توجه به شیب زمین، میان 10/1 و 60/1 متر متغیّر مى ‏باشد.

یکى از رودهایى که بخشى از باغ‏هاى اطراف قزوین را سیراب مى‏کند، رودخانه ارنزک است که از نزدیکى روستاى میزوج واقع در 20 کیلومترى شمال قزوین سرچشمه مى‏گیرد. بر روى این رودخانه در پاى گردنه کماسمار، توسّط «سیّد على خان» (جدّ خانواده امیر شاهى) سدّى زده شده است که در حال حاضر کاملاً ویران شده و غیر قابل استفاده است. سدّ مزبور با قلوه سنگ و سنگ‏هاى تراش خورده و ملاط ماسه و آهک ساخته شده است. طول این سدّ، در حدود 20 متر و عرض دیواره آن در بالا 10 متر و ارتفاع آن نیز 10 متر است.

در فاصله 3 کیلومترى سدّ سیّد على خان، بند سنگى دیگرى نیز وجوددارد که به نام سدّ سپهسالار معروف است. این بند در سال 1336 ه . ق به منظور تأمین آب بیشتر براى روستاى شریف آباد که از املاک محمّد ولى خان سپهسالار تنکابنى بود، توسّط وى بنا گردید. این سدّ نیز به صورت یک دیوار سنگى به کمک سنگ‏هاى تراشیده به طول 50 و ارتفاع 12 متر بنا شده است. دریچه‏هاى سدّ از لوله‏هاى آهنى با قطر زیاد ساخته شده‏اند. در حال حاضر، این سدّ کاملاً ویران شده است.

این پل بزرگ در جاده قزوین ـ رشت قرار دارد. این پل را «حاجى محمّد هادى تاجر میانجى» که ساکن قزوین بوده، در سال 1209 ه . ق ساخته است.

پل لوشان داراى طرح خاصّى است. بر خلاف بیش‏تر پل‏ها که دهانه‏هاى آن‏ها نسبت به محور عرضى میان پل قرینه هستند، با یک شیب منظّم بر ارتفاع آن افزوده مى‏شود. پل مزبور داراى چهار دهانه است که دو دهانه اوّل کوچک‏ترند و دهانه سوّم از دو دهانه اوّل بزرگ‏تر است؛ ارتفاع و دهانه چهارم از همه دهانه‏ها بیش‏تر و تیزه قوس آن نیز بلندتر از دهانه سوّم است.

در مسیر جادّه‏اى که از قزوین به طرف بوئین زهرا مى‏رود، پلى قرار دارد که در دوره شاه عبّاس ساخته شده است و فاصله آن تا قزوین 37 کیلومتر است. در حال حاضر، در کنار این پل و به موازات آن، پل فلزى جدیدى ساخته شده است و عبور و مرور از آن انجام مى‏ شود.

این آب انبار در خیابان سعدى، متّصل به مدرسه حاجى سیّد ابراهیم تنکابنى، و در رو به روى بازارچه آقا و مسجد مرحوم حاجى موسى بزّاز قرار گرفته است. بانى آن حاجى محمّد نامى بوده و تاریخ پایان بنا 1224 ه . ق است. قطعه‏اى از سنگ مرمر که به شکل مربّع مستطیل است و اشعارى بر روى آن کنده کارى شده، در قسمت درگاه آب انبار کار گذاشته شده است.

آب انبارهاى دیگر قزوین عبارت اند از: آقابالا در محلّه پنبه ریسه؛ آبگوشتى‏ها در محلّه خندقبار؛ آهنى‏ها در محلّه قملاق؛ تنورسازان در گذر تنورسازان؛ جزمه‏اى در محلّه سکه شریحان؛ حاج آقا محمّد در خیابان مولوى؛ حاج رضا در محلّه پنبه ریسه؛ حاج کریم در گرده محلّه؛ رفیعى در خیابان تبریز؛ زیرزمین مسجدشاه در کوچه بازار؛ مولامادى در جنب مدرسه جدید؛ یخچال در کوچه یخچال؛ صالحى (صالحیّه) در خیابان مولوى و زنانه
بازار و...

این آب انبار در جنب مدرسه‏اى، به همین نام، در خیابان امام قرار دارد.

بانى آن مرحوم ملاوردیخان از خوانین نامى قزوین است که مدرسه‏اى ومسجدى هم در کنار این آب انبار بنا کرده است. این آبگیر راملاوردیخان در سال 1177 بنا کرده است، ولى چنین به نظر مى‏رسد خللى بدان راه یافته است که عمر بانى کفاف نداده تا به مرمّت آن بپردازد. پس از 74 سال، یکى از نواده‏هاى بانى که به نام جد خود موسوم بوده است، به سال 1251 هجرى قمرى، نواقص این آب انبار را رفع کرده است. این آب انبار کتیبه‏اى از سنگ مرمر دارد که اشعارى به خط نستعلیق بر روى آن کنده شده است.

این آب انبار در محلّه دربِ کوشک قرار دارد و متصل به مسجد شیشه گر و مشرف به گورستان متروکى به همین نام است. بانى آن حاجى حسن نامى است و تاریخ بناى آن 1254 هجرى قمرى مى‏باشد. این آب انبار کتیبه‏اى از کاشى بنفش دارد که اشعارى با خط نستعلیق و به رنگ سفید بر آن نوشته شده است.

این آب انبار در رزگره کوچه در خیابان امام شهر قزوین قرار دارد. در شرق این آب انبار، مسجدى نیز قرار دارد که غرب آن به توى حمامِ دو در متصل است. این آب انبار، آب انبارى متوسّط است و بانى آن حاج فتح على نامى بوده است که پس از وفاتش، به سال 1245 آن را بنا کرده‏اند.

این آب انبار کتیبه‏اى به خط نستعلیق دارد که به رنگ سفید در زمینه بنفش نوشته شده است.

این آب انبار در محلّه درب کوشک قزوین و روبه روى حمام آقا مجید قرار گرفته است. نام بانى نخستین آن معلوم نیست. «حاجى کریم علاف» در 1306 آن را تعمیر کرده و کتیبه‏اى به خط نستعلیق دارد که بر روى کاشى نوشته شده است.

این آب انبار در محلّه قملاق (ریگ زار) پشت بازارچه آمعصوم قرار گرفته است. بانى آن «حاجى بابا شیشه گر» بوده است؛ ولى شهردارى قزوین به مناسبت این که این آب انبار در نزدیکى خانه خاندان خطیب قرار دارد، آن را به نام آب انبار خطیب نامگذارى کرده است. کتیبه‏اى حاوى نام بانى بنا در آب انبار نصب شده است.

این آب انبار رو به روى مدرسه و مسجد حاج ملا آقاى قزوین قرار گرفته است. بانى آن حاجى حسین نامى بوده است. این آب انبار کتیبه‏اى به خط نستعلیق دارد که بر روى سنگ مرمر کنده شده است.

این آب انبار در اواسط خیابان سپه قزوین، رو به روى جلو خان و سرِ کوچه مسجد جامع کبیر و در شمال مسجد جامع کبیر قرار گرفته است. بانى آن على خان نامى از امیران بزرگ نظامى بوده که در اواخر سده یازدهم آن را بنا کرده است. کتیبه این آب انبار به خط نستعلیق و در روى سنگ مرمر کنده شده است. اما در تعمیرات بعدى بنا، سنگ‏هاى کتیبه آن پس و پیش کار گذاشته شده و برخى از سنگ‏هاى آن شکسته و از میان رفته است.

این آب انبار بزرگ و وسیع در محله خیابان قزوین قرار گرفته است و به مسجد و مدرسه پنجه على متصل است. بانى این بنا، حاجى رمضان نامى بوده  است و بنا، کتیبه منظومى به خط نستعلیق دارد که بر روى سنگ مرمر کنده شده است.

این آب انبار رو به روى مسجد ـ مدرسه سردار قرار گرفته است و یکى از آب انبارهاى مهم قزوین به شمار مى‏رود. این آب انبار راه پلّه‏اى با 37 پلّه دارد و چهار شیر در آن کار گذاشته‏اند. انبار آن سقفى مرکب از چهار گنبد و چهار هواکش دارد. ازاره راه پلّه‏ها با سنگ، و نماى بنا با آجر و کاشى تزئین یافته است.

این آب انبار با مسجد ـ مدرسه سردار، بر روى هم، مجموعه‏اى را تشکیل مى‏دهند و هم زمان نیز ساخته شده‏اند.

تصویر قدیمی بقعه امام زاده حسین قزوین

فصل سوّم مزارات شهرستان بوئین زهرا

امام زاده (شاهزاده) حسین قزوین

مقدّمه مؤلّف··· 23