مزارات ایران و جهان اسلام

این گنبد در بالاى تپّه‏اى در میان پارک بزرگ شهر گنبد کاووس واقع است. بناى برج پرده دارى با گنبد مخروطى است که با احتساب ارتفاع تپّه، حدود هفتاد متر از سطح زمین‏هاى اطراف مرتفع‏تر است. این بنا از زیباترین و باشکوه‏ترین بناهاى اوایل دورة اسلامى است که على رغم استفادة بسیار کم از عناصر تزیینى، داراى ساختارى متناسب، موزون، مستحکم و زیباست که نوعى احساس شکوه و زیبایى را به بیننده القا مى‏کند. ساختمان گنبد در اصل متشکل از سه قسمت شالوده، ساقه و نبد مخروطى است که روى هم رفته 55 متر ارتفاع دارند.

آرامگاه مختومقلى شاعر شهیر و پرآوازة ترکمن در روستاى آق تقاى، در فاصلة 60 کیلومترى مرز پل قرار دارد. این روستا از توابع بخش مراوه تپّه شهرستان مینو دشت است. مختومقلى یکى از شخصیّت‏هاى ادبى و حماسى ترکمن‏ها به شمار مى‏آید و به ویژه در عرصة ادب و هنر جمهورى ترکمنستان از جایگاه ویژه‏اى برخوردار است.

خلاقیت ادبى مختومقلى توجّه بسیارى از پژوهشگران و دانشمندان را به خود جلب نموده است. در اواخر قرن 18 و اواسط قرن 19 میلادى، برخى از اشعار او به زبان‏هاى آلمانى و انگلیسى ترجمه و چاپ شد. در آغاز قرن بیستم به ویژه پس از انقلاب اکتبر سال 1917 میلادى روسیه، اشعار برگزیدة او به تمام زبان‏هاى جمهورى‏هاى سابق شوروى، همچنین به زبان‏هاى فرانسوى، لهستانى و انگلیسى، منتشر شد. در سال‏هاى پس از پیروزى انقلاب اسلامى ایران، تعداد قابل توجّهى از آثار منظوم مختومقلى به زبان فارسى ترجمه و نشر گردید.

این بقعه در گذر میرکریم میدان و در شمال قدمگاه حضرت عبّاس و نیز امامزاده چهل تن شهر گرگان واقع شده است. در گذشته در حاشیة این مکان مذهبى، ابنیة مهمى بدین شرح قرار داشتند: در ضلع شمالى آن به فاصلة حدود 100 مترى میدان قیصریة بازار کهنة استرآباد، آب انبار قدیمى میرکریم معروف به «آب انبار ملاعلى» که کتیبة سنگى به تاریخ 1010 داشت. در ضلع شرقى مدرسه و راستة بازار دباغان بازار کهنه و در قسمت جنوبى آن حماسیه کاسه گران و کاروانسراى حاج محمّد تقى‏خان هزار جریبى قرار مى‏گرفتند.

بومیان به آن «روشنوا» یا «مصاده» (معصوم زاده) مى‏گویند که در 14 کیلومترى غرب شهر گرگان و 13 کیلومترى شرق شهر کردکوى بین روستاهاى شموشک، اسبومحلّه، دنگلان، نوچمن، خطیرآباد، کفشگیرى و یساقى واقع شده است. این مکان با استناد به نوشته‏هاى ابن اسفندیار، حداقل 900 سال قدمت دارد. وى در تاریخ خود در زمان ذکر وقایع سال 525 هـ . مى‏نویسد: «...اسپهبد علاءالدوله (حاکم وقت طبرستان مازندران) که به همراه حاجب بزرگ سلطان سنجر که محمود کاشانى بود، از روشن آباد به استراباد آمدند تا ارغش سردار قشون سنجر را که عصیان نموده و استراباد گریخته و در قلعه بالمن و جهینه پناه گرفته بود سخت بمالند. اما ارغش پناه بر اسپهبد آورد و...».

بقعة باشکوه امامزادگانِ آق امام، در هشت کیلومترى شمال شرق شهر «آزاد شهر» و در بالاى کوهى زیبا و سرسبز، با چشم‏انداز فوق العاده زیبا و دیدنى واقع شده است.

این کوه از شمال به جادّة بین المللى آزاد شهر به مشهد مقدّس و روستاى ترکمن‏نشین قزلجه، از جنوب به روستاى نوده، از مشرق به روستاى سیّدآباد نیلى و از مغرب به محدودة زمین‏هاى زراعتى ازدار تپّه (هزار تپّه) آزاد شهر، منتهى مى‏گردد. فاصلة مقبرة امامزادگان از جادّة آسفالته، حدود سه کیلومتر است که پس از طى چند پیچ، به شکل مارپیچ تا مقبره، ادامه مى‏یابد. اوّلین بار این جادّه در سال 1337 هـ . ش، توسّط مردم رامیان و آزادشهر، با مدیریت مرحوم حاج آقا حسین حسینى واعظ رامیانى تعمیر و مرمّت گردید. پس از استقرار تأسیسات مخابراتى در آن‌جا، وضعیّت بهترى یافت و هم اکنون تمام جادّة آن آسفالت شده و به راحتى قابل تردّد است.

بقعة این امامزاده در خیابان امام خمینى شهر گرگان و در کوى سه چشمه واقع شده است و مشهور به «امامزاده نوره» می‌باشد.

بناى آجرى برج گونة دوازده ضلعى مى‏باشد که از نظر تزیینات آجرى، از نمونه‏هاى کم نظیر بناهاى شمال کشور به شمار مى‏رود. در هر ضلع بنا، یک قاب بزرگ مستطیل به طور عمودى و یک قاب مستطیل به طور افقى در بالاى آن وجود دارد. شیوة آجر کارى قاب‏هاى بالا، یاد آور آثار دوران سلجوقى مى‏باشد که دو طرح زیباى ستاره‏اى شکل و لوزى نیز در آن‏ها به کار رفته است. قاب سازى‏هاى عمودى داراى طرح‏هاى شبیه قاب سازى‏هاى برج شبلى است. در سردر ورودى، کاشى‏هاى آبى رنگى مشاهده مى‏گردد، مقرنس کارى بنا، به شیوة آثار عهد سلجوقى نزدیک است و ترک بندى میان ضلع‏هاى دوازده گانه نیز شبیه ترک‏هاى گنبد قابوس مى‏باشد. محراب گچبرى و زیباى این بنا با تزیینات گیاهى گل و بوته جقّه‏اى‏ها، از ویژگى و زیبایى خاصّى برخوردار است. مرقد که در داخل صندوق چوبى مشبّکى قرار دارد، از گچ است و روى چهار بدنة آن، آیاتى از کلام اللَّه مجید به خطّ کوفى ممتاز دیده مى‏شود. کار این گچبرى و کتیبة آن، از ظرافت بسیار برخوردار است. صندوق نفیس منبّت آن، از کارهاى قرن نهم است. بر روى لنگة در قدیمى بقعه، تاریخ 867 هـ . ق نقش بسته است. نسب امامزاده طبق زیارت نامه و شهرت محلى به حضرت امام موسى کاظم مى‏رسد.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى قراقاشلى، در میان قبرستان عمومى روستا واقع شده که چشم انداز بسیار زیبایى دارد و به «آق امام قراقاشلی» معروف است.

ساختمان بقعه، بنایى چهار ضلعى و مسجدى متّصل به آن مى‏باشد. چهار گوشواره در بالاى چهار کنج بنا قرار دارد و بقعه را به هشت ضلعى و سپس به دایره تبدیل کرده و گنبدى نوک تیز بر بالاى این دایره زده‏اند. در حرم امامزاده، صندوق بزرگى به ابعاد 3×2 مرقد را پوشانده است. این صندوق داراى کنده‏کارى‏هاى ظریف بود که دو بدنة شمالى و جنوبى آن به سرقت رفته و بر حاشیة کلّه شمالى صندوق، آیاتى از کلام اللَّه مجید و بر کلّة دیگر آن «ناد علیاً مظهر العجایب تا آخر» حک شده است.