مزارات ایران و جهان اسلام

 این آرامگاه در شمال روستاى نیاز آباد، و در حاشیة جنوبى قبرستان روستا، در 20 کیلومترى جنوب سنگان و حدود 45 کیلومترى جنوب شهر خواف و 12 کیلومترى مرز افغانستان واقع شده است.

ساختمان آرامگاه که بنایى آجرى و بلند است به مزار خواجه مجد و ماضى نیز خوانده مى‏شود و داراى پلان مربع شکل و چهار ایوانى است که هر ایوان از طریق یک درگاهى بر دیوار انتهایى به بیرون راه دارد.

این آرامگاه در ابتداى خیابان پیر احمد، منشعب از خیابان شهاب و مقابل حوزة علمیّة احناف شهر خواف واقع شده است.

آرامگاه خواجه، بنایى با پلان مربع و محدود بابعاد 5/6×5/6 متر است. ورودى مزار بر دیوار جنوب غربى و از ایوانى کم عرض با طاق خباتى مى‏گذرد.

آرامگاه باشکوه خواجه ربیع، در چهار کیلومترى شمال مشهد و در انتهای خیابان خواجه ربیع واقع گردیده و شامل بقعه‏اى هشت ضلعى با چهار ایوان بزرگ در وسط ضلع‏هاى چهارگانة اصلى و چهار ایوان پشت بستة کوچک‏تر تزیینى در چهار گوشة پخ بناست. در دو جانب ایوان‏هاى اصلى، اتاق‏هاى مربّع شکلى ایجاد و در گوشه‏هاى شمال غربى و جنوب شرقى، راه‏پلّه‏هایى براى رفتن به بام بنا، جاسازى شده است.

 این آرامگاه در شمال خیابان حافظ ابرو در انتهاى باغ مشجّرى از درختان عظیم کاج، در شهر خواف واقع شده است.

آرامگاه در انتهاى باغ و بر روى سکوئى به ارتفاع 10/1 متر بر محوطة چهار گوشى وجود دارد که شبکه‏هاى آجرى آن را در میان گرفته و دربى آهنین بر جبهه جنوبى آن استوار شده و در مجموع به مزار باباى ابدال شهرت دارد.

آرامگاه این فیلسوف بزرگ دورة قاجار، در شرق سبزوار، کنار میدان زند در باغ بزرگى که متعلّق به خود حکیم بوده، واقع شده است. وى در سال 1212 متولّد شده و در سال 1289 هـ . ق وفات یافته است. مقبرة حاج ملا هادى سبزوارى را میرزا یوسف مستوفى الممالک بنا کرده است. این بنا، در سال‏هاى اخیر توسّط انجمن آثار ملّى مرمّت گردیده و ملحقاتى به آن اضافه شده است.

این بنا، در قریة گیسور در 72 کیلومترى شمال شرقى گناباد واقع است. بنابر اظهار بعضى از ریش‏ سفیدان محل، جغتین (جغتاى)، پسر چنگیزخان مغول، در جنگى در گیسور مرده و در این مقبره دفن شده است که البته قول ضعیفى است. به نظر مى‏رسد این بنا در زمرة مقابر مربوط به دورة مغول و احتمالاً متعلّق به یکى از شاهزادگان یا صاحب منصبان آن سلسله باشد.

این بنا در کنار راه سبزوار به خسروگرد واقع شده است و شامل محوّطة کوچکى با دیوارهاى گلى و چند ایوان، دو گنبد و دو اتاق است که همة آن‏ها، با خشت و گل ساخته شده است. درب ورودى مزار، در جنوب شرقى واقع و شامل دو لنگة چوبین است. درها بدون لولا هستند و بر پاشنه مى‏چرخند. بر روى هر یک از دو لنگه، در دو ردیف گل میخ‏هاى آهنى درشت به شکل نیم کره‏هایى توخالى کوبیده شده است.

این آرامگاه، در 15 کیلومترى سبزوار به طرف شاهرود و در کنار روستاى استیر واقع است.

ساختمان بقعه، بنایى چهارگوشه است که طول هر ضلع آن، 5/6 متر می‌باشد. در چهار جانب آن، چهار درگاه است که دو درگاه شمالى و جنوبى، عمق بیشتر و درى به خارج دارند. در ارتفاعِ پنج مترى، به یارى ترنبه‏ها و طاق‌نماهاى چهارگانة توگود میانة آن‌ها، طرح چهارضلعى به هشت ضلعى تبدیل گشته و پایة گنبد بر فراز آن‌ها برپا شده است. نور داخل گنبد، توسّط نورگیرهاى داخل طاق‌نماها تأمین مى‏شود.

این آرامگاه در ابتداى روستاى فسنقر، در 16 کیلومترى جنوب غرب شهر سبزوار واقع شده است.

ساختمان آرامگاه به صورت چلیپا ساخته شده و داراى ایوانى در چهار طرف است. ابعاد هر یک از ایوان‏ها 5×6 و به ارتفاع 5 متر مى‏باشد که در سالیان اخیر به بقعه افزوده شده است. ایوان اصلى در شمال قرار دارد و به اتاق مرقد منتهى مى‏شود. این اتاق که ظاهراً قدیمى است، به ابعاد 9×9 متر مى‏باشد و چهار زاویة آن را با ایجاد گوشواره به 8 ضلعى و با کمک طاقنماها به دایره تبدیل شده است. در چهار ضلع اصلى بنا چهار پنجره طراحى شده و کف ازاره بقعه را تا حدود 80 سانتى متر با سنگ مرمر پوشش داده‏اند.

این آرامگاه در کنار میدان کارگر شهر سبزوار، جنب مدرسه راهنمایى مشکاتى قرار دارد و از بناهاى دورة قاجاریّه است.

حاج محمّد حسن بن محمد تقى سبزوارى ملقّب به بقراط التولیّه از فضلا و علما و اطبّا و نویسندگان قابل سبزوار است که به تألیف و ترجمه اشتغال داشته است. از آثار اوست:

این آرامگاه در فاصلة هشتاد کیلومترى شهر سبزوار، بخش خوشاب از دهستان درّه ‏یام و در روستاى بابالنگر و به فاصله صدمترى شمال روستا واقع شده است.

به لحاظ اقلیمى روستاى بابالنگر در منطقه کوهستانى قرار گرفته که ارتفاعات اثقلان در شمال روستا، و کوه یارسیم جان در شمال غرب روستا و کوه کلارد در شمال شرق آن واقع شده و همین امر باعث گشته که آب و هواى منطقه در فصل تابستان بسیار خنک و دلپذیر باشد.

امیر غیاث الدّین ملک شاه، از امراى مشهور دربار تیمور گورکانى بوده که پنج سال بعد از فوتش ـ یعنى در سال 855 هـ . ق ـ بنایى بر قبر او احداث کرده‏اند. بناى آرامگاه یا مسجد امیر غیاث الدّین که در بازار بزرگ و ناحیة سرشور مشهد واقع است، جزء آخرین بناهاى مربوط به دورة میرزا شاهرخ است که مشتمل بر بقعه‏اى با گنبد دوپوش، دو مناره و یک ایوان است.

بناى آرامگاه به ابعاد حدود 20×33 متر، جمعاً حدود 660 متر مربّع را فرا مى‏گیرد. نماى مناره‏ها و غرفات و ایوان، داراى کاشى معرّق بسیار نفیسى بوده که بیشتر آن‏ها از بین رفته و آن چه باقى مانده، نمونة بهترین رنگ و لعاب کاشى دورة تیمورى و صفویّه است. ازارة بنا، در اصل کلاً از سنگ بوده است.

این بنا که به مقبرة هارون الرشید، نقاره‏خانه، زندان هارون و مسجد نیز معروف است، در 25 کیلومتری شمال غرب شهر مشهد و کنار جادة مشهد به شهر طوس در نزدیکى آرامگاه فردوسى بنا گردیده و مورد استفاده این بنا به طور قطعى شناخته نیست.

بناى مزبور که شباهت زیادى به آرامگاه سنجر در مرو دارد، از آجر ساخته شده و گنبد دو پوسته داشته؛ اما پوشش خارجى آن ویران گشته و در سال‏هاى اخیر، بازسازى شده است. دهانة گنبد داخلى حدود 30/11 متر و ارتفاع تیزة آن تا کف زمین، حدود 22 متر است. بر سطح خارجى گنبد داخلى، اثرهایى از تیغة آجرى دیده مى‏شود که ساختمان دوپوش گنبد را به هم متّصل مى‏کرده است.

ارسلان جاذب، از امیران سلطان محمود غزنوى بود که بر ناحیة خراسان، طوس و سنگ‏بست حکمرانى داشته و بنا به روایات تاریخى، آرامگاهى بر مزار فردوسى بنا کرده است. آرامگاه ارسلان جاذب که بین سال‏هاى 419 ـ 389 هـ . ق ساخته شده است، به همراه چند بناى دیگر در 30 کیلومترى مشهد و در مجاورت روستاى سنگ‏بست و سه راهى مشهد، نیشابور و تربت جام قرار دارد. این بنا، بعد از آرامگاه امیر اسماعیل سامانى در بخارا، از بناهاى قرون اوّلیة اسلام در خراسان به شمار مى‏رود و به مقبرة ایاز نیز معروف است.

این آرامگاه در میان قبرستان عمومى روستا کراب از دهستان قصبة غربی، بر روى تپّه‏اى به ارتفاع 3 متر، در 24 کیلومترى شمال غرب شهر سبزوار واقع شده است.

ساختمان آرامگاه که از خشت و گل ساخته شده و در سالیان اخیر مرمت گشته است. شامل ایوانى در جانب شرق به ابعاد 3×3 و ارتفاع 5/3 متر است. در ابتداى این مدخل، یک راه رو به صورت شبستان قرار دارد که در دو طرف آن دو اتاق به صورت انبار و آشپزخانه ملحق شده است. کف و ازارة حرم و شبستان با سنگ مرمر پوشش یافته و الباقى دیوار فعلاً گچ اندود است.

اصل مرقد از خارج به صورت مدور و گنبد آن بر ساقه‏اى هشت ضلعى به ارتفاع دو متر قرار دارد که علاوه بر 4 پنجره جهت نورگیرى، گنبد عرقچینى بنا بر آن استوار شده است.

این آرامگاه که از آثار بجا مانده تیموریان است، در روستاى ریاب، در حدود 5 کیلومترى جنوب غربى شهر گناباد واقع شده و بسیار مورد توجّه مى‏باشد.

ساختمان بقعه که به سبک چهار طاقى با گنبد رفیعى ساخته شده در محل جنبه زیارتى دارد و به عنوان ابراهیم بن موسى بن جعفر ‰ زیارت مى‏شود. بناى آجرى آرامگاه ساده اما نسبتاً با شکوه و عظمت ساخته شده و فضاى درون آن گچ اندود است.

این آرامگاه در روستای مهنه، در 7 کیلومتری فیض آباد از توابع شهرستان مه ولات در 55 کیلومتری جنوب شرقی شهر تربت حیدریه در کوچه پس کوچه های روستای بزرگ مهنه قرار دارد.

ساختمان این آرامگاه اتاقی به ابعاد 4×8 با سقف هلالی است که در وسط آن صورت قبری است که متن ذیل بر آن نوشته شده است: «ابو سعید فضل الدین ابی محمد بن احمد مهینی357ـ440 هجری»،

بقعة با شکوه این امامزاده در قلب شهر عشق آباد، در خیابان شهید على اصغر مهر آبادى، در 20 کیلومترى جنوب شهر نیشابور واقع شده و به «حمزة بن موسى ‰» مشهور است.

بناى قبلى که از آجر و بسیار کوچک بود، در سال 1386 تخریب شد و بجاى آن بناى باشکوه کنونى که به صورت 8 ضلعى است ساخته شد. هر یک از اضلاع آن 8 متر و ایوانى در جنوب بقعه تعبیه شده که طول آن 8 و پهناى آن دو و ارتفاع آن 6 متر است. این ایوان، دور تا دور بقعه امتداد دارد و مدخل اصلى بقعه در جنوب شرق واقع شده که توسّط چهار پلّکان به آن راه مى‏یابد. دور تا دور بقعه، چهار در و چندین پنجره جهت نورگیرى تعبیه شده است.

این آرامگاه، در ناحیة جنوب غربى سبزوار در محلة سبریزـ که در قدیم اسفریس نامیده مى‏شد ـ قرار دارد و به مزار سبریز و پیر حاجات نیز معروف است.

ابن ابى طیّب، از عالمان دورة غزنوى بوده و تفاسیرى بر قرآن نگاشته است. بعد از فوت، او را در سبزوار به خاک سپرده و بنایى بر آرامگاه وى ساخته ‏اند. در کتاب مطلع الشمس، دربارة بناى مقبرة ابن ابى طیّب آمده است: «مزار دیگر در داخل شهر، در سمت جنوب واقع است و معروف به پیر حاجات مى‏باشد و بقعه‏اى از خشت و گل دارد، مشتمل بر چهار شاه‏نشین از چهار سمت و درِ بقعه از طرف شمال است. در این محل هیچ دیده نمى‏شود؛ حتى حصیر و چراغ».

متأسّفانه این آرامگاه به هنگام احداث خیابان رضوى، ویران شده و تنها سه دیوار آن بر جاى مانده است.

این آرامگاه در بالاى تپّه ‏اى در خارج از روستاى مزار، در 5 کیلومترى قبلگاه شهر بجستان از توابع گناباد واقع شده است.

ساختمان آرامگاه که در سالیان اخیر تعیر شده، شامل سردر، ایوان، شبستان و اتاق مرقد است. هستة مرکزى بقعه که اتاق مرقد است به ابعاد 6×6 متر مى‏باشد و درِ آن از جانب جنوب غرب باز مى‏شود و توسّط سه پلّکان به ایوان آن که به ابعاد 3×7 و ارتفاع 5 متر است راه مى‏یابد.