مزارات ایران و جهان اسلام

بر فراز کوه بیدلان که بر الموت رود و طالقان رود مشرف است. بقایاى قلعه‏اى مشاهده مى‏شود که از دژهاى اسماعیلى است و براى حفاظت دره الموت مورد استفاده قرار مى‏گرفته است. بقایاى قلعه شیرکوه عبارت است از: هشت آب انبار، یک برج و بخشى از دیوار قلعه. همه این بناها در دل سنگ‏هاى کوه کنده شده‏اند. براى رسیدن به قلعه از راهى بسیار دشوار باید گذشت. قلعه شیر کوه در زمان حمله هلاکوخان مغول از بزرگ‏ترین قلعه‏هاى اسماعیلیان بوده که به علّت استوارى آن و بسیارى مردان، لشگر مغول موفق به تسخیر آن نگردید.

در شمال روستاى زرگرد که در ناحیه کوهستانى شمال قزوین قرار دارد و از دهات کوهپایه به شمار مى‏رود، بر فراز قلّه کوهى، آثارى از بناهاى ویرانه سنگى به چشم مى‏خورد که احتمالاً یک قرارگاه و یا یک قلعه نظامى بوده است. در پاى کوه، رودخانه‏اى به نام سنگرود در بستر دره پلنگ درّه جارى است. بر روى تپه مرتفع کنار این درّه، آثارى شبیه به چهار تاقى‏هاى دوره ساسانى دیده مى ‏شود.

این قعله بر بالاى یک تپه سنگى در دهستان طارم قرار دارد و دسترسى به آن جز از سمت شمال، بسیار دشوار است. سفید رود از جانب جنوبى این قلعه مى‏گذرد و آن سوى رود، رشته ارتفاعاتِ بلندِ سنگى، سر به آسمان کشیده‏اند. بناى اصلى قلعه در بالاى کوه قرار دارد و بخشى از شیب آن راکه
به طرف جنوب مى‏باشد، دربر مى ‏گیرد.

در ناحیه رودبار نیز بیش از هر چیز ویرانه‏هاى مربوط به قلعه‏هاى اسماعیلیه که بر فراز ستیغ کوهساران خودنمایى مى‏کنند، نمایان است. دژ لمبسر یکى از عظیم‏ترین و وسیع‏ترین دژهاى منطقه است که دو رود «نینه رود» و «لمه در» در دو سوى آن جریان دارند. قلعه لمبسر از سه جهت
مشرق، جنوب و شمال به پرتگاه‏هاى مخوفى منتهى مى‏گردد. بخشى از سمت شرقى آن، یعنى سمت رودخانه نینه رود، شیب کم‏ترى دارد. به همین جهت، دیوارى عظیم و قطور با سنگ‏هاى بسیار بزرگ ساخته‏اند که تا امروز قسمتى از آن پابرجاست و در حدود 20 متر طول و 10 متر ارتفاع دارد.

برج‏هاى دفاعى این منطقه تسلّط خود را بر درّه‏هاى اطراف و جلگه جنوبى و قطعه زمین شیب دار قلعه به نمایش گذاشته‏اند. برج‏ها و خرابه‏هاى دیوار اطراف قلعه و پرتگاه‏هاى خطرناک پاى دیوارها، چشم بینندگان را خیره کرده و آنان را به تمجید وا مى‏دارد. باروى غربى و برج‏هاى
آن نسبت به باروى شرقى استحکام زیادى ندارند؛ زیرا وضع طبیعى آن‏ها،
یعنى پرتگاه‏هاى عمیق این سمت، بهترین بارو و حصار دفاعى است. در این
طرف بر سر هر تیزى و پیش آمدگى کوه، برجى کوچک ساخته‏اند، که فاصله
آن‏ها از هم دیگر در حدود 100 متر است. باروى جنوبى و شرقى قلعه هنوز باقى
است. دیوار شرقى، دیوارى بسیار مستحکم و دو

این قلعه در شرق «شترخان» و در شمال شرقى روستاى «گرم رود» بر فراز کوه بلندى که دیواره‏هاى صخره‏اى آن به طور عمودى به سوى درّه‏هاى اطراف پایین مى‏رود و بلندترین نقطه آن 2000 پا ارتفاع دارد، واقع شده است.

از دیوار قلعه هنوز قسمتى برپا است و در بالاى یکى از دو دیوار آن، روزنى قرار دارد. از بناهاى آن چند اتاق و ساختمان بزرگ هنوز برپا است.

این قلعه بر فراز کوهى است که اطراف آن را پرتگاه‏هاى عظیم و بریدگى‏هاى شگفت فرا گرفته است. این کوه از نرمه گردن (میان نرمه لات و گرما رود) شروع شده و به طرف مغرب ادامه پیدا کرده است. صخره‏هاى پیرامون قلعه که رنگ سرخ و خاکسترى دارند، در جهت شمال شرقى به جنوب غربى کشیده شده‏اند. پیرامون دژ از هر چهار سو پرتگاه است و تنها راه دسترسى به آن، راه بسیار باریکى است که در جانب شمال آن قرار دارد.

قلعه الموت را مردم محل «قلعه حسن» مى‏ نامند. این قلعه از دو بخش غربى و شرقى تشکیل شده است. هر بخش، به دو بخش: قلعه پایین و قلعه بالا تقسیم شده است که در اصطلاح محلّى، آن‏ها را «جورقلا» و «پیازقلا» مى ‏نامند. طول قلعه حدود 120 متر و عرض آن در نقاط مختلف بین 10 تا
35 متر متغیر است.

یکى از بناهاى مهم دوره صفویّه در قزوین «حیاط نادرى» با عمارت‏ها و باغ‏هاى بسیار زیبا بوده است. این مجموعه، هفت در داشته است که یکى از آن‏ها را عالى قاپو مى‏نامیدند. از درهاى آن، جز درِ عالى قاپو، اثرى باقى نمانده است.

این بنا درگاه بلندى دارد که به خیابان شهداى قزوین مشرف است. این در به هشتى بزرگى متصل است و در داخل، در دو طرف آن، دو اتاق وجود دارد که جایگاه دربانان بوده است. راهرو طبقه دوّم بنا نیز از همین اتاق‏ها مى‏گذشته است. در سمت غرب این در، سه اتاق طولانى پهلوى هم واقع شده که احتمالاً جایگاه نگهبانان و محافظان بوده است. یکى از این اتاق‏ها در دوره قاجار به قرائت خانه و دیگرى به چاى خانه تبدیل شد. اکنون تمام اتاق‏ها متعلّق به چاى خانه است. در طرف شرقى بنا، بعدها، مدرسه‏اى ساخته شد. این قسمت نیز در گذشته، مانند طرف غربى، جایگاه قراولان و نگهبانان بوده است. جلو درِ عالى قاپو جلوخانى است که در دو طرف آن، دو سکوى پهن با سنگ ساخت شده است.

این نظرگاه در کنار جاده ورودى به روستاى باباکمال، در 25 کیلومترى جنوب باختر تویسرکان واقع شده است.

در این مکان صورت قبرى است که به اندازه یک متر توسّط سنگ‏هاى خیابانى انباشته شده و در وسط آن بر چوب عمودى پارچه بسته‏اند. اهالى معتقدند که به محض پراکنده شدن سنگ‏ها دوباره جمع مى‏شود. هنگامى که از علّت نام‏گذارى محل به میر حمزه عرب پرس و جو شد، احدى اطّلاع نداشته و آن را تصادفى مى ‏دانند.

این بقعه در میان درّه‏اى در خارج از روستاى چنگلوا از توابع بخش مرکزى شهرستان کهگیلویه و در میان قبرستان قدیمى آن واقع شده است.

ساختمان بقعه از خارج به صورت هشت ضلعى و از داخل به صورت مربع است.
چند اتاق در غرب و جنوب و ایوانى در ضلع شمال بقعه قرار دارد. با یارى ترنبه ‏ها طرح زیر گنبد به هشت ضلعى تبدیل و گنبد بنا بر آن استوار شده است. در حاشیه زیر کاربندى پایین سقف، نقش و نگاره‏هاى اسلیمى وجود داشته که به صورت لایه‏هاى گچى فرو ریخته و هنوز قسمتى از آن باقى مانده است.

این بقعه در میان قبرستان عمومى روستاى میناباد، حدود مرزى ایران و آذربایجان، در شمال شرقى شهر نمین واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

ساختمان قدیمى بقعه در سال 1379 ه . ش به دلیل فرسودگى تخریب شد و بناى کنونى با مصالح بومى در همان محل در تپه مشرف به روستا و در میان قبرستان، ساخته شد. بناى کنونى مستطیل شکل و به ابعاد تقریبى 5×8 متر است و دو پنجره در جانب جنوب و شرق دارد.

بقعه این امامزادگان در دو کیلومترى شرق روستاى طایقان، و در 41 کیلومترى شمال باختر دلیجان و 39 کیلومترى شهر محلات واقع شده است.

ساختمان بقعه شامل یک بناى ایوان دار شمالى است که ابعاد 9/4×4 متر است و در بالاى آن گنبد شلجمى کوتاهى قرار دارد. در چپ مرقد، فضاى به عمق 5/1 متر قرار دارد که به صورت یک پستو است. در وسط بقعه، مرقد امامزادگان قرار دارد و حدود پنجاه سانتى متر از کف بقعه ارتفاع دارد و با گچ اندود شده و در آن ضریح فلزى ساده‏اى نصب است.

این بقعه در چهار کیلومترى خاورى شهر سارى، در حدود 5/1 کیلومترى جادّه اصلى نکا به سارى، در میان قبرستان عمومى روستاى آب بندانسر قرار دارد.

بقعه به شکل مستطیل به ابعاد 15×8 متر که درب آن از جانب مشرق باز مى ‏شود.
در سه جهت بقعه پنجره‏هایى تعبیه کرده‏اند و قبر امامزاده در انتهاى بقعه قرار گرفته و صندوقى چوبى به طول دو، عرض 20/1 و ارتفاع 30/1 سانتى‏متر از مرقد محافظت مى‏ کند.

بقعه با شکوه و زیباى این امامزادگان در خارج از روستاى تورزن و در حدود 56 کیلومترى شهر اردستان واقع شده و چشم انداز آن بسیار زیبا و دیدنى است.

ساختمان بقعه که داراى دو گنبد، دو گلدسته، ایوان، حرم و صحن است، مورد توجّه اهالى و در سالیان اخیر مرمت شده است. ایوان و صحن اصلى بقعه در جانب شمال واقع شده و در دو طرف آن دو گلدسته به ارتفاع 14 متر احداث شده که سراسر با کاشى‏هاى زیباى لاجوردى در زمینه گل و بوته و اسماء جلاله تزیین شده است.

معروف به «امامزاده هندى کُش»، بقعه این امامزاده در دامنه کوهى در 5 کیلومترى جاده درود به بروجرد، در منطقه‏اى خوش آب و هوا، با چشم‏انداز بسیار عالى و طبیعت بکر که به صورت پارک جنگلى است، واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

علّت شهرت امامزاده به هندى کُش بدان جهت است، در زمانى که قصد احداث راه‏آهن را در منطقه داشتند، عدّه‏اى هندى که از کارگران راه آهن بودند، جهت تفریح و خوش گذرانى به نزدیک امامزاده آمدند و شروع به پایکوبى و شادى نمودند و امامزاده را به تمسخر گرفتند.

بقعه با شکوه این امامزاده در 5 کیلومترى شمال غرب شهر بلداجى، نزدیکى روستاى کلبى بک، در 41 کیلومترى جنوب غربى شهر اردل در بالاى کوهى مرتفع با چشم انداز فوق العاده زیبا و دیدنى واقع شده است.

این زیارتگاه از مهم‏ترین بقاع متبرکه استان چهار محال و بختیارى است و قدمت آن به دوره تیموریان باز مى‏گردد که در زمان صفویّه تجدید بنا شده و در دوره‏هاى بعد تا سالهاى اخیر نیز بارها مرمّت و بازسازى شده است.

بقعه این امامزاده در 1300 مترى ضلع غربى روستاى کجیران و در سینه‏کش ضلع شرقى پیله دره (دره بزرگ) و بر بالاى صخره سنگى بنایى وجود دارد که به امامزاده حمزه و عبدالله مشهور است و بنا به گفته متولى امامزاده این دو بزرگوار از فرزندان امام موسى بن جعفر  علیه‏السلام هستند.

بناى امامزاده شامل برجِ مقبره‏اى دایره‏اى شکلى مى‏باشد که با مصالح سنگ لاشه و گچ سنتى ساخته شده و بر خلاف دیگر برج‏هاى مقبره‏اى فاقد گنبد مى‏باشد. اهالى مى‏گویند حدود 35 سال پیش این بنا گنبد داشته اما پس از آن به علّت بى‏توجهى فرو ریخته است.

مشهور به «آقا سیّد حمزه و آقا سیّد سلیمان»، بقعه این امامزادگان در میان روستاى نِفوت از توابع شهر صومعه‏ سرا واقع شده است.

ساختمان بقعه به مساحت 288 مترمربع در حال بازسازى است. ضریح مشبک چوبى بر روى مرقد امامزادگان قرار دارد که براساس کتیبه موجود، تاریخ ساخت آن سال 1272 ه . ق است. این بقعه در قطعه زمینى به مساحت حدود هشت هزار مترمربع قرار دارد و اطرافِ آن را قبرستان عمومى روستا در برگرفته است. قسم اعظم این زمین متعلّق به مسجدى است که در نزدیکى امامزاده واقع شده و صحن آن با مسجد مشترک است.

مشهور به «حمزه رضا و حاجى رضا»، بقعه این امامزادگان در جنوب غربى روستاى خاتون آباد، در کنار جاده آسفالته تهران ـ مشهد واقع شده و در صحن آن درختان متعددى وجود دارد که فضاى مناسبى را ایجاد نموده است.

ساختمان بقعه با طرح مستطیل شکل آجرى، مشتمل بر ایوان و گنبد مدور آبى رنگ است که توسّط افراد خیّر منطقه بازسازى شده و دو طرف ایوان 4 طاقنما با 4 درب تعبیه شده که قسمت پیشانى ایوان و طاقنماها فرو ریخته و نیاز به مرمت اساسى دارد. دو طرف حرم را دو مسجد در برگرفته و ضریح بقعه فلزى است. بناى اولیه این بقعه متعلّق به دوره صفویّه بوده و در فهرست بناهاى تاریخى ـ فرهنگى میراث فرهنگى به ثبت رسیده است.

این آرامگاه در یک کیلومترى جنوب خاورى نکا، در میان گورستان عمومى روستا آبلو واقع است. در گذشته امامزاده به سیّد حمزه شهرت داشته[1]، اما در سالیان اخیر به حمزه رضا خوانده مى ‏شود.

بناى قبلى و قدیمى که از خشت و گل بوده را تخریب و به صورت هشت ضلعى کرسى بلند به ابعاد سه متر و ارتفاع سه متر با گنبدى شلجمى به ارتفاع تقریبى هفت متر ساخته‏اند. درب آن از جانب شمال شرق باز مى‏شود و توسّط هشت پلکان به بقعه راه مى ‏یابد.

در چهارده کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، در کنار جادّه اصلى هولار به دودانگه، مزار باشکوه امامزاده حمزه رضا قرار دارد.

این بناى زیبا در مجاورت پاسگاه انتظامى هولار قرار گرفته و شامل ایوان، گنبد، حرم، صحن مشجّر و دیگر امکانات رفاهى است.

بنا در سال 1359 ه . ش پس از تخریب بناى قدیم ساخته شد و شامل ایوان کوتاه و مناره‏اى به قطر تقریبى شش متر و ارتفاع پانزده متر است که گنبدى کلاه‏خودى بر ساقه‏اى چهل سانتى‏مترى قرار دارد. ارتفاع گنبد حدود شش متر و قطر آن چهار متر است و فاقد تزیینات مى‏باشد و نماى خارجى آن را تنها با رنگ سبز نقّاشى نموده ‏اند.