مزارات ایران و جهان اسلام

این چشمه از مهم‏ترین چشمه‏هاى آب گرم استان قزوین به شمار مى‏ رود و هر ساله هزاران نفر براى استفاده از خواص درمانى آب آن، به این محل مسافرت مى‏کنند. بعد از زمین لرزه خرداد 1369، مقدار آب و دماى آب این چشمه به طور چشم‏گیرى افزایش یافته است.

در فاصله 45 کیلومترى جادّه قزوین ـ رشت، دو چشمه به نام‏هاى آب ترش و آب لرزان وجود دارد که به فاصله چند صد مترى از یکدیگر قرار گرفته ‏اند. اطراف چشمه‏ها را رسوب‏هاى آبرفتى به همراه لیمونیت و
هماتیت پوشانده‏اند. بلورهاى گچ و توده‏هاى سنگ گچ نیز در پیرامون چشمه وجود دارد.

چشمه آب گرم خرقان به فاصله 95 کیلومترى قزوین از همدان، و در کنار جادّه قرار دارد. رودخانه ابهر رود از این منطقه مى‏گذرد و آب چشمه آب معدنى خرقان، پس از استفاده، به آن مى‏ ریزد.

رسوب‏هاى دوران چهارم اطراف چشمه را پوشانده‏اند. آب چشمه خرقان از میان رسوب‏هاى کربناته که بر روى سازندهاى آهکى دوره ائوسن قرار گرفته‏اند، بیرون مى‏آید. در این منطقه، گسلى از شمال شرقى به جنوب غرب وجود دارد که چشمه خرقان در قسمت انتهاى جنوبى آن جاى دارد.

این چشمه در روستاى یله گنبد قاقازان، در شمال غربى قزوین قرار دارد.
این چشمه در کف درّه‏اى از زمین مى‏جوشد. شمال درّه از سنگ‏هاى آذرین،و جنوب آن از سنگ‏هاى آهکى تشکیل شده است. چشمه داراى چند مظهردر چند نقطه نزدیک به هم است و آب آن در حوضچه‏هایى جهت استحمامجمع آورى مى‏ شود.

این مسجد که در دوره صفویّه ساخته شده است، در کناره غربى خیابان پیغمبریّه قزوین قرار گرفته است. این مسجد دو در دارد: یکى از خیابان پیغمبریّه و دیگرى از کوچه‏اى که از جنوب آن مى‏گذرد. داخل مسجد عبارت از محوطه‏اى سرپوشیده است که در حدود 200 مترمربّع از سقف آن را تاق‏هاى آجرى پوشانده است. ازاره‏هاى دیوارهاى اطراف و ده ستون وسط آن از سنگ مرمر است. طول و عرض هر یک از سنگ‏هاى مرمر بیش ازیک م تر است و در حدود 115 قطعه از این سنگ‏ها در این ساختمان به کار رفته است. ازاره‏هاى بالاى سنگ‏ها، به پهناى بیش از نیم متر، کاشى کارى شده است. کاشى‏هاى ازاره بنا ظریف و به رنگ آبى است. دورِ کاشى‏ها را با کاشى مشکى و سرمه‏اى حاشیه داده‏اند. در وسط تاق دوّم، محرابى هست که دور آن را کاشى آبى رنگ چسبانده‏اند و نام‏هاى امامان علیهم‏السلام، به خط نسخ و به رنگ سفید، در آن‏ها نقش گردیده است.

این بناى وسیع در جانب غربى خیابان مولوى قزوین واقع شده است.
مجموعه صالحیّه یک در از کوچه غربى و یک در از کوچه شمالى کنار خود دارد. درِ شرقى بنا، هم به مسجد و هم به مدرسه راه دارد. در جانب شمال، به جز درِ ورودى، درهاى بزرگى با نرده‏هاى آهنى وجود دارد. در طرف جنوب بنا، ارسى‏هایى تعبیه شده است که به حیاط مدرسه گشوده مى‏شوند.
ساختمان مسجد را با آجر، و سقف آن را با تاق‏هاى آجرى پوشانیده و سفید کرده ‏اند. حیاط مدرسه از کف مسجد پایین‏تر است و در هر دو طبقه حجره‏هایى براى استفاده طلبه‏ ها دارد.

این بنا که در جانب شرقى خیابان شهداى قزوین قرار گرفته است، به امر یکى از امیران ترکمانیه قزوین به نام «آقاسى» بنا شده است. در سال 1321 هجرى قمرى، مرحوم «حاج میرزا مسعود شیخ الاسلام قزوینى» به تجدید بناى آن همّت گماشت و آن را به صورت مسجد و مدرسه در آورد.
ساختمان مدرسه آجرى است و آجرهاى آن با گچ بندکشى شده است.

این بنا در محلّه دیمج در خیابان تبریز شهر قزوین قرار دارد و متعلّق به دروه قاجار ـ سال 1231 هجرى قمرى ـ است. بانى آن دو برادر به نام‏هاى حسین خان و حسن خان از سرداران قاجارى بوده‏اند. نقشه بنا مربّع مستطیل است و ساختمان آن در دو اشکوب ساخته شده است. ازاره بنا با سنگ و
بقیّه آن با آجر تراش خورده ساخته شده و با کاشى‏هاى رنگارنگ تزئین یافته است. دور تا دور حیاط مدرسه را از چهار سو با اشعار مرحوم محتشم کاشانى به خط نستعلیق زیبا، به رنگ سفید در کاشى بنفش، کتیبه کرده ‏اند.

در دو بخش شرقى و غربى مدرسه، حجره‏هایى ساخته شده است؛ به این ترتیب که یک حجره بزرگ در میان است و در دو سوى آن دو گوشواره باریک جاى گرفته است که راهروى طبقه دوّم مى‏باشند. حجره‏ها وسعت کافى دارند و هر حجره پستویى نیز دارد. طبقه (اشکوب) دوّم نیز مانند طبقه اوّل است؛ ولى چهار حجره باریک دیگر در بالاى گوشواره‏ها ساخته شده است.

این حسینیه در انتها و حاشیه غربى خیابان مولوى شهر قزوین قرار گرفته است و بخشى از شانزده عمارت تو در تو و پیوسته است که در سال 1275 هجرى قمرى به سرمایه مرحوم «حاج محمّد رضاى امینى» از تاجران قزوین ساخته شده است. بناى حسینیه از سه تالار در جهت شرقى و غربى تشکیل شده است که به موازات یک دیگر واقع شده‏اند و با اُرُسى‏هاى چوبى زیبایى به یکدیگر ارتباط پیدا مى‏کنند. تالار میانى از دو تالار دیگر بزرگ‏تر است و طول آن 18 متر و عرض آن 5 متر است. طول و عرض دو تالار شمالى و جنوبى، 10 و 5 متر است.

در انتهاى شرقى و غربى هر یک از دو تالار جنوبى و شمالى، دو اتاق کوچک ساخته‏اند. تالار جنوبى داراى نه دهانه ارسى کشویى مشبّک با شیشه‏هاى رنگى بسیار زیبا از شاهکارهاى هنرى این مجموعه است. سقف تالار نیز داراى تزئینات نقاشى همراه با آیینه کارى است. تزئینات گچبرى،چوب و آیینه کارى این تالار به گونه بسیار هماهنگ و زیبایى با یک دیگر تلفیق شده ‏اند.

این مسجد کوچک در محلّه راهِ رى قزوین قرار دارد. تاق این مسجد مخروطى شکل و بسیار بلند است. بناى مسجد بسیار قدیمى و بانى آن نامعلوم است؛ اما سبک ساختمان آن نشان مى‏دهد که بناى اوّلیّه آن آتشکده‏اى بوده که بعدها به مسجد تبدیل شده است. در داخل مسجد، کتیبه‏اى از کاشى مشتمل بر مناجات حضرت على علیه‏السلام وجود دارد که بیش‏تر آن فرو ریخته و از تمام کتیبه تنها سه قطعه باقى مانده است.

در گذشته، در جانب شمال این مسجد، مدرسه‏اى بود که امروزه سراسر ویران شده است و غیر از چند طاق نما اثر دیگرى از آن باقى نمانده است.

این مسجد از حیث وسعت و عظمتِ بنا و شیوه ساختمان و استحکام پى‏ها و حسن سلیقه‏اى که در ساخت آن به کار گرفته شده است، یکى از مهم‏ترین مسجدهاى قزوین به شمار مى‏رود. آغاز بناى این مسجد را به دوره صفویّه نسبت مى‏دهند. اما چنین به نظر مى‏رسد که پس از انقراض صفویّه، در اثر عدم توجّه، به صورت ویرانه‏اى در آمده و در دوره قاجاریّه از نو بازسازى شده است.

حیاط مسجد به شکل مستطیل و طول آن از شمال به جنوب است. هر یک از جهات چهارگانه مسجد، ایوانى بلند در وسط دارد و دو گوشواره و سپس دو شبستان یا رواق در دو سوى آن بنا شده است. در دو بخش شرقى و غربى بنا، شبستان‏ها باریک‏تر، و در بخش‏هاى شمالى و جنوبى، پهن‏تر و
بزرگ‏ترند. رواق‏ها یا شبستان‏هاى شمالى و جنوبى، هر یک داراى چهار طاق نما، و رواق‏هاى شرقى و غربى داراى نه طاق نماى‏اند. هر یک از طاق نماها داراى اُرسى سه چشمه‏اى بوده است که امروزه بیش‏تر آن‏ها فرسوده شده‏اند و جاى آن‏ها، درِ چوبى کار گذاشته‏اند. در وسط حیاط مسجد یک حوض بسیار بزرگ به شکل مربّع مستطیل ساخته شده است که براى وضو گرفتن از آن استفاده مى‏ شود.

مسجد جامع کبیر که در محلّه دبّاغان و در کناره غربى خیابان شهدا واقع شده است، از مهم‏ترین مسجدهاى قزوین است. این مسجد نه تنها در قزوین، بلکه در سراسر ایران منحصر به فرد و بى مانند است. گنبد و مناره‏هاى باشکوه، ایوان‏هاى بلند، گچبرى نفیس و ساختمان‏هاى با شکوه آن نماینده و نشانگر بهترین سبک معمارى دوره‏هاى سلجوقى و صفوى است.

از گذشته مسجد آنچه دانسته است، این است که این مسجد در قرن هفتم هجرى درهاى متعدّدى داشته است. پس از حمله مغول تا دوران صفویّه، از چگونگى وضعیّت مسجد و درهاى آن اطّلاعى در دست نیست. هم اکنون این مسجد دو در دارد: یکى در شرق و دیگرى در شمال غرب. حیاط مسجد
به شکل مربّع مستطیل است و طول آن شرقى ـ غربى است.

شهر قزوین در گذشته هشت دروازه داشته که به نام‏هاى دروازه رشت، باغ شاه، درب کوشک، تبریز، تهران، شیخ آباد، امامزاده حسین و خندقبار معروف بودند، امروزه از آن میان، تنها دو دروازه درب کوشک و تهران باقى مانده‏اند.

دروازه درب کوشک که در انتهاى خیابان آزادى قرار دارد، در دوره قاجاریّه ساخته شده و در سال 1296 هجرى قمرى در دوره حکومت عضد الدوله، کاشى کارى شده است.

سراى حاجى رضا بنایى بسیار عالى و وسیع است که حیاطى بزرگ دارد.
بناى دو طبقه آن در دو اشکوب ساخته شده و به وسیله اتاق‏هاى زیبایى به صورت یک تیمچه در آمده است. در گذشته، این سرا محل داد و ستد بازرگانان تبریزى و قفقازى بود و از سراهاى معمور به شمار مى‏رفت. ولى اکنون به حال نیمه متروک در آمده است.

این سرا در شمال خیابان اصلى شهر قزوین قرار دارد و بانى آن «آقا محمّد ارباب قزوینى» و «حاجى غلامحسین» مى‏باشند که هر دو از تاجران نامى قزوین بوده‏اند. این سرا بنایى دو طبقه است و در دوره قاجار ساخته شده است.

این سرا در میان بازار قزوین و نزدیک به چهار سوق بزرگ قرار دارد و درِ شرقى آن به بازار بزّازها گشوده مى‏شود. درِ جنوبى سرا به طرف بازار و نزدیک به حمام جلودار قرار گرفته است. این سرا که بنایى دو طبقه است و گویا محل ضرب سکّه بوده است، پیش از جنگ جهانى اوّل، مرکز فعالیّت تجارى بوده و در حال حاضر رونق چندانى ندارد.

این سرا که در خیابان امام خمینى رحمه ‏الله قرار دارد، یکى از وسیع‏ترین و کامل‏ترین سراهاى قزوین است و توسّط سعدالسلطنه، فرماندار قزوین در دوره قاجار، بنا شده است.

سراى سعدیّه ساختمانى است یک طبقه با حیاطى بسیار بزرگ که در اطراف آن حجره‏هایى ساخته‏اند. تاق‏هاى حجره‏ها یزدى بندى شده است.

این سرا که در جنوب قیصریّه واقع شده است، بناى دو طبقه است که سه درِ ورودى دارد. یکى از این درها به بازارچه وزیر، دیگرى به قیصریّه، و سوّمى به بازار بزّازها گشوده مى‏شود. در همه حجره‏هاى این سرا فعالیّت بازرگانى انجام مى‏ شود.

این کاروان سرا، سراى کوچکى است در جانب شرقى میدان سعادت (میدان مال فروش‏ها) که به خیابان اصلى هم راه دارد. در گذشته، این کاروان سرا محل کسب چند تن از بازرگانان بود و هم اکنون محل بار فروشى است.

این مقبره در انتهای خیابان کشاورز شهر سنندج، روی تپّة شرف الملک که اینک قبرستان شهر است، واقع شده و از چشم انداز زیبایی برخوردار می‌باشد.

این تپّه در ضلع شمال غربی عمارت خسروآباد و در غرب شهر سنندج قرار دارد و مساحت آن حدود یک هکتار به عنوان فضای سبز و مکمّل دیگر فضای سرسبز عمارت خسروآباد بوده و در زمان قاجاریّه یعنی هنگام وفات عالم و زاهد نامدار مرحوم شیخ احمد نودوشه‌ای و اخلاص خاندان اردلان به آن بزرگوار، به مکان متبرکه تبدیل می‌گردد.