مزارات ایران و جهان اسلام

یکى از زیارتگاه‏هاى مشهور شهرستان تویسرکان، مرقد مطهّر امامزاده ناصر است که در نزد اهالى به «ناصر بن موسى» شهرت دارد. این زیارتگاه در بالاى کوهى نزدیک روستاى زیوج،[1]در هفت کیلومترى شمال باخترى شهر تویسرکان واقع شده و چشم انداز آن فوق العاده زیبا و دیدنى است.
روستاى کرزان، گل آباد و کلیجان و زیوج از صحن امامزاده قابل دیدن است.

بقعه، کرسى بلند و بر روى سکّویى شصت سانتى‏مترى قرار دارد. اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 20×20 متر مى‏باشد که در هر جهت، دو اتاق کوچک به ابعاد تقریبى 3×4 متر طرّاحى شده است. فضاى اصلى داخل حرم به صورت هشت ضلعى مى‏باشد و چهار زاویه آن چهار متر و الباقى حدود دو متر است.

بقعه این امامزاده در میان میدان مرکزى روستاى ولاشجرد، در حدود 28 کیلومترى شهر تویسرکان و 17 کیلومترى شمال خاورى کنگاور قرار دارد و مقدارى از سطح خیابان بالاتر واقع شده است.

بقعه شامل ایوان ورودى، شبستان و اتاق مرقد مى‏باشد. در ورودى بقعه از جانب مغرب باز مى‏شود که توسّط سه پلّکان به داخل آن راه مى‏یابد.
شبستان بقعه، شامل اتاقى به ابعاد 3×7 متر مى‏باشد و پس از آن اتاق مرقد قرار دارد. این اتاق به ابعاد 6×6 متر است که حدود یک متر آن را قطر دیوار تشکیل مى‏دهد و همین علّت، بنا را متعلّق به دوره قاجاریّه مى‏سازد که باخشت و گل ساخته شده و در سالیان اخیر جهت استحکام با کاه و گل و گچ، اندود گردیده است. وجود ترک‏هاى زیاد در دیوار سقف بقعه، خوف ریزش آن را دو چندان نموده است.

بقعه این امامزاده در میان قبرستان بزرگ روستاى کرزان،[1] در حدود 10 کیلومترى شمال باختر تویسرکان واقع شده است.

بقعه، بسیار قدیمى و متعلّق به اواخر دوره صفویّه یا ابتداى دوره زندیّه مى‏باشد. بنا داراى غلام‏گردشى در غرب و ایوانى به ابعاد 5/2×4 و ارتفاع 5 متر مى‏باشد که در جهت شرق آن درى با چند پلّکان به پشت بام آن که گنبد خانه در آن قرار دارد، راه مى‏ یابد.

بقعه این امامزاده در حدود سه کیلومترى شمال شهر تویسرکان، در میان روستاى آرتیمان[1] در درّه‏اى مصفّا و سرسبز و پُر طراوت قرار گرفته است.
در میان روستا مزارى قرار دارد که به امامزاده عبداللّه‏ از نوادگان امام جعفر صادق  علیه‏السلام در آن آرمیده است. این امامزاده به سیّد بینوا مشهور است. وجه تسیمه آن به این دلیل است که، در گذشته مرقد و گنبدى نداشته، رویشى مجرّد، معروف به بینوا، تصمیم گرفت که بنایى در آن جا بگذارد. او به مرور قریب هزار تومان از اهالى ولایت پول دریافت کرد و به مصرف بناى آن رسانید و خود نیز مانند کارگران، بلکه بیشتر از آنان در آن جا بنایى مى‏کرد.

این نظرگاه در کنار جاده ورودى به روستاى باباکمال، در 25 کیلومترى جنوب باختر تویسرکان واقع شده است.

در این مکان صورت قبرى است که به اندازه یک متر توسّط سنگ‏هاى خیابانى انباشته شده و در وسط آن بر چوب عمودى پارچه بسته‏اند. اهالى معتقدند که به محض پراکنده شدن سنگ‏ها دوباره جمع مى‏شود. هنگامى که از علّت نام‏گذارى محل به میر حمزه عرب پرس و جو شد، احدى اطّلاع نداشته و آن را تصادفى مى ‏دانند.

این مسجد، در ضلع غربى بازار سرپوشیده و در حاشیه خیابان شهید باهنر واقع شده است و بیش از 1000 متر مربّع وسعت دارد. بناى اصلى آن هم‏زمان با مدرسه شیخ على خان زنگنه، در عصر صفویّه ساخته شده است.
در سال 1271 هجرى توسّط مرحوم میرزا همایون امامى ـ امام جمعه وقت تویسرکان ـ تجدید بنا شده است. آرامگاه وى نیز مقابل درِ غربى مسجد قرار دارد.

این بنا در مرکز شهر تویسرکان و در نزدیکى بازار سرپوشیده این شهر قرار دارد که در حدود سال 1090 ه . ق احداث شده است. در محل، به مدرسه شاه عبّاسى نیز شهرت دارد، ولى تاریخ مذکور به شاه سلیمان صفوى مربوط مى‏گردد. بر اساس کتاب مرآت البلدان نوشته اعتماد السلطنه، این بنا را شیخ علیخان، به دستور شاه سلیمان احداث نموده که تا کنون نیز در نهایت استحکام باقى مانده است. این مدرسه داراى پلانى چهار ایوانى و یک طبقه مى ‏باشد که گرداگرد آن تعداد 35 باب حجره متّصل به هم قرار گرفته است.

در دوران شاه عبّاس صفوى، به منظور ایجاد امنیّت و ایجاد تسهیلات سفر و توسعه تجارت، در بیشتر نقاط کشور جاده‏هایى ساخته شد و در مسیر آنها، بناهایى به نام کاروان‏سرا احداث گردید که به فاصله یک منزلى از هم قرار گرفته بودند. این کاروان‏سراها به تعبیر امروزى، مهمانسرا و یا متل آن روزگار بودند، که با توجّه به گستردگى آنها در نقاط حسّاس کشور، گام مهمّى در توسعه آبادى، ایرانگردى و جهانگردى بوده‏اند. یکى از این جاده‏ها، راه تویسرکان به کرمانشاه بود که پایتخت صفویان را به سر حدّات غربى کشور متّصل مى‏کرد. یکى از این کاروان‏سراها، کاروان‏سراى شاه عبّاسى فرسفج بود که در 10 کیلومترى مسیر تویسرکان به کنگاور، در حاشیه این جاده و در مجاورت روستاى فرسفج تویسرکان احداث شده بود.

این اثر تاریخى، در مسیر جاده تاریخى همدان به تویسرکان، از طریق گنج‏نامه (موسوم به جاده شاهى) و بر فراز کوهى نزدیک روستاى شهرستانه، از توابع تویسرکان قرار دارد. این بنا با آنکه در اثر مرور زمان تخریب شده است، امّا پىِ بنا و دیوارهاى آن هنوز هم باقى مانده است. برخى از سردرها و پلّه‏هاى سنگى تراش خورده قلعه، بیانگر معمارى زیبا و رونق قلعه در دوره‏اى از تاریخ آن بوده است.

قلعه اشتران، قلعه‏اى نظامى بود که در مجاورت روستاى اشتران و 18 کیلومترى شهر تویسرکان قرار گرفته است. این قلعه مشرف به قلّه خان گرمز و در مسیر جاده قدیمى همدان - تویسرکان (از طریق گنجنامه) بنا شده است که با وجود گذشت زمان، هنوز هم تا حدودى پابرجاست. وجود قلعه اشتران و قلعه دختر شهرستانه در مسیر جاده شاهى، نظامى بودن جاده و اهمیّت آن را در گذشته بیان مى‏کند. سنگ نوشته‏اى نیز به خطّ کوفى، به ابعاد 1×5/0 متر داخل مسجد روستاى اشتران نگهدارى مى‏شود، که قدمت آن به سال سوّم هجرى مى ‏رسد.

این درّه با صفا در شرق شهر تویسرکان و در ابتداى ورودى این شهر ازسمت جوکار قرار گرفته است و در ادامه شیب‏هاى تند قلل کلاه‏قاضى وشاه‏نشین بزرگ به سمت جنوب مى‏باشد. این درّه با حدود 500 هکتار مساحت، به دلیل فراوانى آب و وجود خاک مناسب و نسبتا عمیق در دو دامنه خود، استعداد بالایى در زراعت و باغدارى دارد و به همین جهت، تراس‏هاى دو سوى رودخانه عمدتا به باغات گردو اختصاص دارد و درختان دیگرى مانند سیب، زرد آلو، گیلاس و آلبالو نیز در آن وجود دارد.

این درّه از زمینهاى آبرفتى حوالى روستاى اشتران، آغاز و در امتداد جاده قدیمى همدان به تویسرکان (از طریق گنج‏نامه)، به روستاهاى سى سانه، قلعه آستیجان و قلعه تیمیجان و در انتها در بلندترین قسمت به روستاى شهرستانه ختم مى‏شود. امتداد این درّه در جهت شمال شرقى به جنوب غربى است. بر فراز درّه شهرستانه، دو قلّه معروف کوهستان الوند، یعنى کلاغ لان و دایم برف قرار گرفته و شیارهاى متعدّدى از دامنه‏هاى درّه به عمق آن کشیده شده است، که هر یک درّه‏اى با صفا و پرآب و علف مى‏باشد و درّه‏هاى فرعى پشت تخت، سلطانیه و موسى، از جمله آن است و درجبهه غربى درّه شهرستانه نیز شیارها و چشمه‏هاى دره طالب و سرآب، درّه کم آزار، درّه مدى، درّه على و درّه الف آبى را مى‏توان نام برد. رودخانه خرّم‏رود نیز در این درّه باصفا جریان دارد. ارتفاعات بالا دست مشرف به انتهاى درّه، از زیستگاه‏هاى عمده کبک محسوب مى‏گردد.

در دامنه جنوبى کوهستان الوند و شیب‏هاى تندى که در انتها به قلّه یخچال «گاو بره» ختم مى‏شود، درّه سرکان قرار گرفته است. امتداد این درّه شمال ـ جنوبى مى‏باشد و به علّت این موقعیّت در تمام طول روز از تابش نور خورشید برخوردار است. در گستره درّه، ابتدا روستاى آرتیمان و بعد از آن شهر سرکان واقع شده است.

دارستان نام درّه‏اى است در شمال تویسرکان، به فاصله 4 کیلومترى که در انتهاى خیابان شهداى تویسرکان واقع شده است. نام این درّه احتمالاً ممکن است به علّت رویش درختانى موسوم به «دار» بوده باشد؛ گرچه دارستان محلّ رویش درختچه خودرو و دیمى سماق مى‏باشد و از گذشته نیز به دارا بودن آن شهرت داشته است.

 این درّه با وسعتى حدود 400 هکتار، در شمال شرقى تویسرکان واقع شده و از درختان انگور، گردو، بادام، سیب پوشیده شده است. رود فاران که از ذوب برف‏ها به وجود مى‏آید، در این درّه جارى مى‏ شود.

این درّه با وسعتى حدود 600 هکتار در حومه تویسرکان و نزدیک روستاى آرتیمان قرار دارد و پوشیده از درختان سیب، گردو و بادام است.
مقبره میر رضى‏الدّین آرتیمانى در ابتداى این درّه واقع شده است.

خانه مسعودى در شمال شهرستان تویسرکان، در خیابان انقلاب قرار دارد. بر کتیبه‏اى کنار در ورودى شاه‏نشین طبقه اوّل، تاریخ ساخت خانه سال 1290 ه . ق ذکر شده است. این خانه با مساحت 1270 متر مربّع در دو طبقه بنا شده و در هر طبقه، یک اتاق اصلى وجود دارد که در طرفین آن چند اتاق فرعى قرار گرفته است. در انتهاى هر یک از اتاق‏ها یک اتاقک (انبار ـ پستو) دیده مى‏ شود.

یکى از آثار باستانى شهرستان تویسرکان، درخت چنار باغوار است، که در حیاط مسجد و محلّه‏اى به همین نام قرار دارد. وجه تسمیه نام باغوار این است که، در گذشته‏هاى دور، این مکان باغ بوده و این درخت، از آن باغ به یادگار مانده است.

این درخت، با بیش از دو هزار سال قدمت، یکى از کهن‏سال‏ترین درختان موجود در ایران است. اندازه محیط تنه آن در سطح زمین بیش از 20 متر مى‏باشد و در ارتفاع 5 مترى، به دو شاخه تقسیم شده است که محیط هر یک از آنها بیش از 4 متر مى‏باشد. این درخت تناور و کهن‏سال که تا سال‏هاى گذشته با ارتفاع بیش از 20 متر در کمال خرّمى و شادابى، شاخه‏هاى متعدّد و طویل خود را در اطراف گسترده بود و شاهد زندگى ده‏ها نسل از مردم این دیار بوده است. چند سالى مى‏باشد که در حال پژمردگى است و یکى از دو شاخه اصلى آن خشک شده و چنانچه در مورد علّت خشکیده شدن آن اقدام لازم به عمل نیاید، بیم آن مى‏رود در آینده‏اى نزدیک به کلّى خشک شود.