مزارات ایران و جهان اسلام

روستاى تکمه داش، در 98 کیلومترى غرب شهرستان زنجان ـ قرار گرفته و از جاده آسفالته زنجان میانه 11 کیلومتر فاصله دارد. در سمت غرب روستا به فاصله 500 مترى از آن، بقعه امامزاده حمزه واقع شده است.

ساختمان بقعه از دو واحد مجزى از هم تشکیل شده و در عین سادگى قابل تأمّل است. فضاى نخست به عنوان مسجد احداث گردیده و سقف آن را تیر و تخته پوشش نموده و فضاى دوّم که بقعه اصلى است داراى پلان مربع مستطیل بوده و طول آن 40/4 متر و عرض آن 20/3 متر است. مصالح آن با استفاده از سنگ لاشه و گل و آهک و جهت جنوبى با آجر قزاقى نما سازى شده است. بر فراز این بقعه در ارتفاع 10/4 مترى از کف فعلى، گنبدى از نوع گنبدهاى رک (صخره‏اى) با استفاده از آجر ساخته‏ اند که سه متر ارتفاع دارد. دیوارهاى داخلى بقعه با اندودى از گچ پوشانیده شده و قبرامامزاده در وسط این فضا قرار دارد و صندوقى چوبى از آن محافظت مى ‏کند.

بقعه این امامزاده در بلوار 45 مترى (جمهورى اسلامى) و خیابان شهداى مکه شهرستان زرند، در کوچه‏اى به نام امامزاده حمزه، در قبرستان متروک زرندوییه که گویا در گذشته صبران نام داشته است ـ قرار دارد که به امامزاده پیر سبز مشهور و معروف است.

بقعه که از خشت و گل و داراى گنبد و شبستان بوده، در زلزله سال 83 تخریب شد و آثارى از آن باقى نمانده است. سالن اجتماعات که جهت برگزارى مراسم و نماز جماعت توسّط اداره اوقاف زرند نیز در سالیان اخیر ساخته شده بود به همراه چند حجره دیگر، در زلزله مذکور تخریب شد.

بقعه زیباى این امامزاده در مجاورت شهر لوشان از توابع شهرستان رودبار و درکنار جاده لوشان بیوزن واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

بناى قبلى بقعه که از خشت و گل ساخته شده بود، در سالیان اخیر آن را تخریبنمودند و بجاى آن بناى باشکوهى ساخته شد که داراى ایوان، گنبد و حرم است. این بنا به مساحت حدود 550 متر مربع است و از آجر و سیمان ساخته شده و گنبد کلاه‏خودى آن عینا شباهت به گنبدِ امامزاده هاشم دارد و نماى خارجى آن را روکش فلزى زده‏اند. ارتفاع گنبد بیش از 4 متر است و در ساقه آن 12 پنجره جهت نورگیرى طرّاحى شده بود که ظاهرا آن را مسدود نموده و طاقنماهایى احداث نموده‏ اند.

مشهور به «آقاسیّد حمزه» بقعه این امامزاده در میان روستاى گنج على محلّه توچاه از توابع شهر لشت نشا واقع شده است.

ساختمان بقعه به همراه مسجد آن، 413 متر مساحت دارد و از آجر و سیمان ساخته شده و به شکل مربع است و در هر جهت پنج پنجره بزرگ جهت نورگیرى تعبیه شده و بام آن شیروانى است. در وسط این بناى جدید، بناى اصلى بقعه که از آجر و خشت است، حفظ شده و ضریح مشبکِ چوبى به ابعاد تقریبى 1×60/1 متر بر روى مرقدِ امامزاده نصب است.

مشهور به «سیّد معصوم»، بقعه زیباى این امامزاده در مرکز بافت قدیمى شهر دهدشت، بر روى تپّه‏هاى حاشیه دشت و در غرب خیابان میرزا کوچک خان جنگلى (مقابل اداره راه و ترابرى) و شمال شرقى مسجد جامع قدیم و شمال غربى حوزه علمیّه علاّمه آقا میر على صالح رضا توفیقى شهر دهدشت واقع شده است.

بقعه بنایى است با گنبدى رفیع و تزئینات کاربندى بسیار ظریف که در فضاى زیر گنبد بر پلانى مربع و با مصالح ساختمانى سنگ لاشه و ملاط گچ، ساخته شده و بیش از هفتصد سال پابرجا و مقاوم ایستاده است.

در فاصله 43 کیلومترى جادّه تهران ـ آمل (هراز) و در شمال روستاى مبارک آباد و در وسط درّه‏اى که از سمت شمال به سمت جنوب امتداد دارد، در کنار سه چنار کهنسال که به احتمال قریب به یقین بالغ بر چهار صد سال عمر دارند. برج مقبره‏اى شکلى وجود دارد که به امامزاده حمزه شهرت دارد.

درب ورودى این بنا در سمت جنوب و مصالح آن از سنگ لاشه، سنگهاى کف رودخانه‏اى و ملات گچ و ساروج مى‏ باشد.

بقعه این امامزاده بر دامنه کوهى مشرف بر روستاى سرسبز کروگان از دهستان جاسب، در 27 کیلومترى شمال شرقى شهر دلیجان قرار دارد.

بناى قبلى که از آثار سده نخستین اسلامى بود و از سنگ لاشه و ملاط گل و گچ، و از بیرون مدور و برجى شکل و از داخل به صورت هشت ضلعى ساخته شده بود و دهانه آن 7/4 و ارتفاع 6 متر و داراى گنبدى با پوشش کاه گلى و چهار درگاه که تنها درِ شرقى آن باز مى‏شد، در سال 1372 تخریب، و به جاى آن بناى باشکوهى در 350 متر مساحت ساخته شد که داراى ایوان، گنبد، گلدسته، صحن، در و ضریح است.

مشهور به «سیّد حمزه»، بقعه این امامزاده در پائین تپّه ‏اى در خارج از روستاى درو و در میان درختان بلند و سرسبز قرار گرفته و رودخانه کم آبى نیز از کنار آن مى‏ گذرد.
این روستا بین شهر کلور و روستاى اسبو و در شرق شهر خلخال قرار گرفته است.

ساختمان بقعه تازه ساز و اسکلت آن بتنى با دیوارهاى آجرى و نماى سیمانى است و در ابعاد تقریبى 16×12 متر احداث شده و در هر جهت چهار پنجره جهت نورگیرى تعبیه شده است. سقف بنا فعلاً شیروانى است و ضریح فلزى ساده‏اى از مرقد محافظت مى‏ کند.

بقعه این امامزاده در پانصد مترى شمال شرقى روستاى زاغج (Zagaj) کنار قبرستان قدیمى روستا، درست شمال شرقى دهستان زرینه رود واقع شده است.

این بنا که از دو قسمت مربع شکل تشکیل یافته، اضلاعى در حدود 80/4 متر دارد که دو گنبد آجرى بر فراز دیوارهاى آن استوار گشته است. ارتفاع این بنا از کف تا انتهاى گنبد آن حدود 7 متر مى‏باشد. ورودى بقعه، درب آهنى به عرض 70/1 متر مى ‏باشد که در ضلع جنوبى آن استقرار یافته و به قبرستان وسیعى با تعداد مقابر بى شمارى مشرف مى‏ گردد.

بقعه این امامزاده در انتهاى باغات مرکبات روستاى ایزدخیل (ایزى خیل) در 11کیلومترى شمال خاور شهر جویبار، در میان انبوه درختان آزاد واقع شده است.

بقعه بنایى ساده است که توسّط سه پلکان از سطح زمین ارتفاع دارد و در جهت شمال و جنوب آن ایوان چوبى تعبیه شده است. در این دو جهت، دو در چوبى نصب شده که به داخل اتاق راه دارد و بالاى یکى از آنها کتیبه ذیل کنده‏کارى شده است: «حمزة المعظم المطهره حمزه سید الکریم الامجد بن موسى الکاظم  علیه‏السلام، عمل استاد علاءالدّین نجار المرتابادى.»

بقعه این امامزاده در کنار جاده روستاى کبوران از توابع شهرستان تفرش واقع شده و بسیار مورد توجّه اهالى است.

ساختمان بقعه که در حدود پنجاه سال قبل توسّط خانمى به نام سکینه مهرى مشهور به (پنجم رواق) ساخته شده، شامل یک بناى مدور از خارج و داخل به قطر 5 متر مى‏باشد. گنبد عرقچینى کوتاهى بر روى بقعه قرار دارد که سطح خارجى آن حلب پوش و با رنگ سبز نقّاشى شده است. بقعه داراى دو درِ ورودى در جنوب و شمال و سه پنجره جهت نورگیرى در دیگر اضلاع است. کف وازاره را با سنگ، فرش و الباقى گچ اندود است.

مشهور به «شاهزاده حمزة بن موسى  علیه‏ السلام»، بقعه زیبا و با شکوه این امامزاده در میان روستاى دهنه شیرین[1] در 10 کیلومترى جنوب شرق شهر صفى آباد، و 60 کیلومترى جنوب شرق شهر اسفراین واقع شده و مورد توجّه اهالى شهر صفى آباد و روستاهاى مجاور است.[2]

بنایى به جا مانده از دوره صفویّه که شامل: ایوان، گنبد و مسجد است. شالوده بنا از سنگ لاشه و ملاط گچ ساخته شده و در تعمیرات اخیر بخش‏هایى از آن سیمان کارى شده است. بقعه، بر روى دامنه تپّه‏اى حدود دو مترى با شیب ملایم قرار گرفته و چشم انداز آن بسیار جالب و از دور قابل مشاهده است.

مشهور به (پیر حمزه)، بقعه این امامزده در بیست و دو کیلومترى شمال باخترى شهر اسد آباد و در روستاى ایوارع واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل بوده را تخریب و بجاى آن بناى مربع شکل کوچکى ساخته اند که داراى گنبدى ضربى به قطر چهار و ارتفاع تقریبى سه متر است، مردم اعتقاد کامل به امامزاده دارند و براى او کراماتى قایل هستند. من جمله آنها هنگامیکه شخصى براى حفّارى چاه عمیق به روستا مى آید و مردم را جهت رفتن به امامزاده مشتاق مى بیند، مى گوید این چه امامزاده ایست،این هم مانند دیگر امامزاده‏ها ساخته اند تا مردم را سرگرم کنند؟بر حسب تصادف مته حفّارى گیر مى کند و شب
وقتى حفّار مى خوابد در عالم رؤیا مى بیند که امامزاده به او با تندى صحبت مى کند و مى گوید: تو چه کار دارى که ما کى هستیم و چکار مى کنیم. پاشو برو مته آزاد شده است. فردا همان شخص وقتى مطمئن مى‏شود که مته آزاد شده، گوسفندى خریدارى مى‏ کند و در مقابل حرم امامزاده قربانى مى‏کند و از مریدان امامزاده مى شود.

این بقعه در 3 کیلومترى شمال اردبیل و در آبادى کلخوران واقع شده است. در این آبادى، باغ بزرگ و مصفایى به نام «باغ شیخ» به وسعت فعلى 150 در 200 متر وجود دارد که در آن چندین مقبره تاریخى ساخته شده و بزرگ‏ترین آنها بقعه سیّد امین الدّین شیخ جبرئیل ـ پدر شیخ صفّى‏الدّین اردبیلى ـ است. از جمله آرامگاه‏هاى موجود این باغ، بقعه متبرّکه امامزاده حمزه در جنوب غربى آن قرار گرفته که تقریبا به شکل مربّع، با طول اضلاع 4 متر است و تماما با آجر ساخته شده است. این بقعه داراى یک درِ ورودى کوچک از طرف شمال و طرف مقابل آن، یک پنجره کوچک است؛ مرقد امامزاده در وسط این بنا قرار دارد و صاحب آن را از فرزندان امام موسى کاظم  علیه‏السلام مى‏ دانند.[1]

مشهور به «شاهزاده حمزه»، بقعه این امامزاده در میان روستاى سوارآباد، از دهستان مشک آباد بخش حومه، در 55 کیلومترى شمال غربى شهر اراک واقع شده است.

بناى قبلى که به ابعاد 5×6 متر و از خشت و گل ساخته شده بود، در سال 1374 تخریب شد و به جاى آن بناى کنونى که شامل ایوان، حرم و ضریح است ساخته شد.

بقعه این امامزاده در دهکده رینه بالا از توابع شهر لاریجان آمل واقع شده است.
بناى اصلى بقعه از خارج، هشت ترک با گنبدى عرقچینى است. در هر ضلع بقعه از داخل، دو طاقنما با طاق هلالى وجود دارد که یکى داخل دیگرى است.

یکى از آثار باستانى استان فارس، بقعه متبرکه امامزاده حمزة بن موسى  علیه‏السلام در منطقه بوانات است که در ردیف 305 به ثبت آثار تاریخى رسیده است.[1] ولى نسبت  دادن بقعه مذکور به فرزند بلافصل امام موسى کاظم  علیه‏السلامداراى سند و مدرک معتبرى نیست و حتى قول صریحى هم از علماى انساب و مورّخان دیده نشده است؛ جز آنکه در مبحث حالات حضرت حمزة بن موسى  علیه‏السلام و تعیین مدفن آن جناب، ضمن نقل اختلافاتى که در محلّ دفن او بین علماى انساب راه یافته، برخى از مورّخان معاصر که حظّى از علم انساب نبرده‏اند، در نوشته‏هایشان به این قول هم اشاره نموده‏ اند و مى‏گویند: «نسب سلسله جلیله صفویّه به حضرت حمزة بن موسى  علیه‏السلاممنتهى مى‏شود و مدفن آن امامزاده در قریه‏اى از قریه‏هاى شیراز است و سلاطین صفویّه براى وى بقعه‏اى عالیّه بنا نموده‏اند و موقوفات زیادى قرار داده‏اند.»[2]

علماى انساب تعداد فرزندان حمزة بن موسى  علیه‏السلام را سه پسر و هشت دختر مى ‏دانند.
متأسّفانه، اسامى دختران وى در هیچ یک از منابع موجود ذکر نشده و تنها به ذکر اسامى فرزندان ذکور وى که عبارتند از؛ على که در شیراز مدفون است و حمزه و قاسم اشاره کرده‏اند.[1]  مرحوم بیهقى، فرزند ذکور چهارمى به نام احمد براى وى قایل شده است.[2]

همان طورى که روشن شد، درباره مدفن امامزاده واجب التعظیم، حضرت حمزة بن امام موسى  علیه‏السلاماختلافاتى میان علماى انساب، رجال و مورّخان وجود دارد که مجموعه اختلافات و نتیجه آن چنین مى‏ باشد:

1 ـ در پاسخى به کسانى که قایل به مدفون بودن فرزند بلافصل امام موسى  علیه‏السلام، حضرت حمزه  علیه‏السلام در شیراز هستند؛ ما با استناد به چند کتب معتبر، ثابت کردیم که مدفون در شیراز، على بن حمزة بن موسى  علیه‏السلام است، نه پدر او حمزة بن موسى  علیه‏السلام.