مزارات ایران و جهان اسلام

از هزاران سال پیش تا کنون مهندسان ایرانى به این درک رسیده بودند که با معمارى مى تواند هویّت فرهنگى و فکرى خود را آشکار سازند و بناى یادبودى براى بزرگان خود بنا نهند و اکنون اگر به حرم حضرت امام(رحمه الله) بروید این عظمت فکرى را در ساخت این بنا در خواهید یافت که چگونه از سازه هاى بتونى در ستون هاى رفیع حرم استفاده کردند عظمتى در طرّاحى و معمارى که از هم اکنون نیز براى اهل فن بسیار پرجاذبه شده است. بنایى که با کمک هاى خود جوش زائران مراحل پایانى ساخت را پشت سر مى گذارند.

همچنانکه مى دانیم کمیته هاى مختلف اجرایى همه ساله فعالیت هاى خود را براى آسایش زائران حرم امام(رحمه الله) انجام مى دهند. اما هدف از گزارش توصیف این بنا، معرّفى تازه هاى حرم است. حرمى که روزگارى مى تواند به نماد فعالیت هاى معمارى این دوران در آید و خود را در معرض دید آیندگان قرار دهد.

یکى از شاخصه هاى زمین شناسى کشورمان زلزله خیز بودن زمین در فلات ایران است و یقیناً محدوده تهران و رى هم از این موضوع مستثنى نیست به همین دلیل طرّاحى بناى حرم امام خمینى(رحمه الله) به گونه اى انجام شده است که مقاومت سازه هاى بتونى آن را حتى تا زلزله 10 ریشترى بالا برد و این ویژگى یقیناً از شاخصه هاى منحصر به فرد حرم در کنار معمارى خاص ایرانى ـ اسلامى شیعى و مدرن آن است.

حرم در مجموع داراى پنج گنبد اصلى فلزى و چهار گنبد دیگر کاشى کارى شده است که اکنون گنبد اصلى نصب شده جاى گنبد قبلى که تاکنون موّقت بوده نشسته است.

چهار گنبد کاشى کارى شده همان بود که سال هاى گذشته هم مردم شاهد آن بودند گنبدى که نماد کوچک شده اى از گنبد مسجد گوهرشاد است و تاکنون هر چهار تا آن تکمیل شده است. و گچکارى درونى آن توسّط معماران در حال انجام است و هنوز به پایان نرسیده است.

حرم حضرت امام 5 ورودى اصلى در صحنین شرق و غرب دارد که صحن غربى آن به شکل بسیار زیبایى طرّاحى و ساخته شده است. این صحن هم جلوه کوچکى از صحن هاى حرم رضوى البته نه به صورت فیروزه اى بلکه به رنگ خاکسترى دارد.

ممکن است بدانید که این حرم روزگارى مرکزیت شهر آفتاب در خواهد آمد شهرى که مرکز خدماتى، پزشکى، علمى، سیاحتى و تفریحى در جنوب شهر تهران تبدیل خواهد شد. شهرى که اکنون سرمایه گذاران بخش خصوصى و حتى سازندگان آن هم مشخص شدند و بخش هایى از محیط هاى دانشگاهى همانند دانشگاه آزاد اسلامى و دانشگاه شاهد در آن مستقر شدند. بیمارستانها و درمانگاه هاى تخصّصى نیز در مرحله ساخت است که از جمله آن مى توان به بیمارستان اختصاصى حرم مطهّر اشاره کرد که ساخت و تجهیز آن هم روزهاى پایانى خود را سپرى مى کند.

مجموعه حرم با 60 هزار متر مربّع مساحت، شامل بناى اصلى حرم، پارکینگ ها، فضاى باز و موتورخانه ها است که فکر اولیه معمارى بخاطر گرماى شدید هوا در خرداد و فصل تابستان سال 1368 به گونه اى شکل گرفت که ضمن مهار بادهاى شدید زمستانى از این بادهاى کویرى در خنک سازى فضاى درونى حرم هم استفاده شود و همین دلیل محدوده اصلى حرم بسیار بزرگ و در ابعاد 124×124 متر ساخته شده که ضمن دارا بودن اعداد معنادار امکان پذیرش نیم میلیون زائر (500 هزار نفر) را هم دارد که همه این فضاها تنها با چهار ستون بسیار محکم مسقف شده است.

با حضور در حرم مطهّر کارهاى جدید کاملا مشهود است چرا که علاوه بر نصب گنبد جدید و سقف بتونى آن هم ویژگى بارز حرم شده و سقف شیشه اى تا حدود بسیار زیادى برچیده شده است. همچنین قوس ها تکمیل و خیمه هاى بتونى آن جلوه جدیدى به حرم داده و براى زائران خودنمایى مى کند.

گنبدى که از سال 69 تاکنون وجود داشت، گنبدى موقت و روى پایه هاى فلزى مستقر بود تا اینکه در سال 1387 با تکمیل چهار پایه اصلى بتونى این گنبد با حدود 400 تن وزن روى پایه هاى دائمى خود مستقر شده است.

سقف شیشه اى با سازه هاى پیچ و مهره به صورت موقت بود که اکنون مراحل گچ برى سقف در حال انجام است.

گنبد آرامگاه از کف بقعه تا علم آن، 68 متر مى باشد و این به مناسبت سال رحلت حضرت امام (سال 1386) انتخاب شده است.

ارتفاع علم گنبد به مناسبت دوازده بهمن (سالروز ورود امام) 12 متر است.

نورگیرهایى که در 8 ضلع پایین کمر بند گنبد نصب شده است 8 عدد مى باشد که هر کدام 9 پنجره داشته و مجموعاً 72 نورگیر و پنجره دارد که به مناسبت 72 تن شهداى کربلا و شهداى حزب جمهورى اسلامى در هفتم تیر مى باشد.

در چهار طرف گنبد 4 گلدسته نصب شده است که به تناسب سن امام هر کدام 90 متر ارتفاع دارد.

قسمت اذان گوى گلدسته ها 57 متر مى باشد که به تناسب سال پیروزى انقلاب اسلامى (1357) در نظر گرفته شده است.

در دو طرف صحن مطهّر دو سر در ساخته شده که ارتفاع آنها به مناسبت 22 بهمن سالروز انقلاب اسلامى 22 متر مى باشد و ارتفاع سقف کاذب 42 متر است که به مناسبت سال شروع انقلاب (1342) مى باشد.

آقاى قاجار یکى از مسؤولان پروژه آرامگاه امام(رحمه الله) مى گوید: سقف کل 15 هزار متر فضاى داخل حرم روى چهار ستون قرار خواهد گرفت که نمونه اى از این کار در جاى خود وجود ندارد و این کار اکنون براى نیمى از مجموع سقف حرم انجام شده است.

مهندس محمّد رضا کریمى فرد مدیر پروژه طرح اصلى حرم امام هم در این زمینه مى گوید: سازه اصلى حرم امام خمینى(رحمه الله) به گونه اى ساخته شده که مقاومت آن در مقابل زلزله بیش از 10 ریشتر آزمایش شده تا حدى که حتى از سازه هاى برج میلاد هم مقاومتر ساخته شده است و مى توان آن را یکى از نوادر معمارى کشور به شمار آورد. ضمن آنکه اسکلت فولادى ساخته شده براى گنبد 340 تن وزن دارد و روکش آن هم 40 تا 50 تن وزن خواهد داشت که در مجموع به 400 تن مى رسد.

وى مى افزاید: محاسبه ساخت سازه هاى بتونى حرم حتى براى تایید به شرکت هاى اروپایى داده شده آنگاه توسّط مهندسان ایرانى به مرحله اجرا در آمده است.

وى ادامه مى دهد: قسمت هاى عمده یا همان سفت کارى حرم تمام شده است اما سنگ و گچ بریها در حال انجام است که تا چند سال دیگر به پایان مى رسد.

آقاى کریمى راد ادامه مى دهد: طرّاحى و ساخت ستون ها هم به گونه اى انجام شده که سیستم هاى برودتى و گرمایى و صوتى از طریق همان ستون انجام مى شود که به هیچوجه در ظاهر مشخص نخواهد بود.

وى درباره ضریح مطهّر هم مى گوید: توقع از حرم مطهّر امام فقط بعد ملّى ندارد بلکه بین المللى و منطقه اى هم هست زیرا همه ساله شخصیّت هاى سیاسى خارجى و دیپلمات که وارد ایران مى شوند براى گرامیداشت یاد بنیانگذار جمهورى اسلامى به حرم مى آیند و براى کل کشور هم توقعات سیاسى مذهبى و اجتماعى ایجاد کرده است به همین منظور ضریح فعلى به دلیل مقاومت در برابر فشار جمعیّت بسیار مقاوم ساخته شده اما همانند ستون هاى فلزى به زودى برداشته و ضریح جدید براى آن نصب خواهد شد.

آقاى عبّاس قاجارى مدیر کل حرم امام خمینى(رحمه الله) نیز نصب بنرها و تلویزیون هاى اطّلاع رسانى در چهار طرف حرم را از اقدامات ویژه سال جارى معرفى مى کند و مى افزاید: با به کارگیرى تلوزیون هاى مدار بسته ضمن پخش سخنرانى ها و مراسم داخل حرم در فضاهاى بیرون از طریق این تلوزیون ها اطلاعات لازم به صورت کامپیوترى به اطّلاع زائران خواهد رسید.

وى مى گوید: همچنین با تهیّه «سى ـ دى» اطّلاع رسانى از طریق ویدئوى اتوبوس وضعیّت استقرار کاروان ها به اطّلاع زائران مى رسد چرا که این اطلاعات هم اکنون به گروه هاى استانى در مبادى حرکت تحویل داده شده است.

وى بهره بردارى از موزه آستان مقدّس حرم حضرت امام(رحمه الله) را از جمله کارهاى جدید عنوان مى کند و مى افزاید: تلاش مى کنیم با چهره بردارى از این موزه که در آن لوازم شخصى عکس ها و اسناد و اطّلاعیّه هاى حضرت امام(رحمه الله) جمع آورى شده در 25 هزار متر فضاى موزه در معرض دید زائران قرار گیرد.

وى مى گوید: در موزه حوادث مربوط به انقلاب از سال 42 تا رحلت حضرت امام به صورت سال شمار به نمایش گذاشته خواهد شد.

آقاى قاجارى درباره فعالیت بیمارستان حرم که قرار بود در سال جارى به بهره بردارى برسد هم مى گوید: آنچه که شما از آن به عنوان بیمارستان حرم یاد کردید الان هم مشغول پذیرش بیمار است ولى از نظر اینکه عمل جراحى انجام شود در ایّام سوگوارى امسال چون هنوز تجهیزات به بهره بردارى نرسید بیماران به بیمارستان هاى سطح شهر تهران منقل خواهند شد و اقدامات اولیه هم در بهدارى حرم و هم توسّط اکیپ هاى هلال احمر و اورژانس انجام خواهد شد.

وى درباره زائر سراى حرم هم مى گوید: زائر سرا هیچگاه نمى تواند 51 میلیون زائرى که همه ساله در مراسم سوگوارى شرکت کنند را جاى دهد. این زائر سرا براى معدودى از مسافران طرّاحى شده است که امسال زائران را پذیرش خواهد کرد.

وى درباره سایبان ها در سال جارى هم مى گوید: امسال همه پارکینگ ها را سایبان زده ایم که هر بخشى هم بر عهده وزارتخانه یا سازمانى گذاشته شده است.

وى درباره هماهنگى هاى ترافیکى و تردد هم مى گوید: با همکارى شهردراى و راهنمایى و رانندگى تهران امسال 40 هزار نقشه راهنماى ترافیکى در اختیار کاروان هاى زائر قرار مى گیرد و 12 بالن هم براى معرفى مکان پارکینگ ها و اورژانس نصب مى شود که از دور هر کاروانى با مراجعه به نقشه و بالن از محل استقرار گروه خود با خبر خواهد شد.

وى از خدمات رایگان مترو در روز 14 خرداد براى زائران حرم حضرت امام هم مى افزاید: در روزهاى 14 و 15 خرداد به ازاى هر پنج دقیقه یک قطار اعزام مى شود که کار حمل و نقل زوّار را تسهیل مى دهد.