مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در قریة بیمرغ و در 25 کیلومترى گناباد قرار دارد و در نزد اهالی به «مزار بیمرغ» شهرت دارد.

بنا، بر روى یک سکّوى هشت گوش آجرى به ارتفاع یک متر قرار گرفته است. نقشة بنا همانند سکّوى زیر آن، هشت گوش نامنظّم و در حقیقت، مربّعى مى‏باشد که چهار گوشة آن را بریده و سطحى با چهار ضلع بزرگ در جهات اصلى و چهار ضلع کوچک در جهات فرعى به وجود آورده‏اند که اندازة هر کدام از آن‌ها با دیگرى متفاوت است؛ ولى به طور متوسّط، طول اضلاع بزرگ 5/7 و طول اضلاع کوچک 5/5 متر مى‏باشد. بخش‏هاى مختلف این بنا، عبارتند از: 1. تالار مربّع به ضلع 60/6 متر در وسط و چهار درگاه در چهار ضلع آن. 2. چهار ایوان، هر یک به پهناى حدود 75/3 و عمق بیش از 5/2 متر در چهار جهت اصلى و طاق‏نماهاى نامنظّم بین آن‌ها، ایوان ضلع غربى فعلاً داراى 35 سانتى‏متر عمق و فاقد درگاه است که احتمالاً انتهاى آن، بعد از اتمام بنا به صورت اتاق مستطیل شکلى مجزّا گردیده است. 3. پلّکان بنا در انتهاى ایوان جنوب غربى منظور شده است.

مزار امامزاده احمد، روى هم رفته به شکل برج مقبره‏اى هشت ضلعى مى‏باشد که شامل پایة ایوان‏هاى هشت‏گانه با قوس‏هاى جناغى است و ارتفاع آن‌ها از کف تا زیر طاق، در جهات اصلى حدود 5/5 متر مى‏باشد. سطح پایه، نزدیک 10 سانتى‏متر از جداره و قوس ایوان‏ها برجسته‏تر است و به این ترتیب، به نظر مى‏رسد که ایوان در یک نغول مستطیل قرار داده شده است. در بالاى نغول‏هاى مزبور و انتهاى پایه‏ها، یک حلقه قرنیز آجرى به ارتفاع 75 سانتى‏متر که نزدیک 10 سانتى‏متر جلوتر آمده، تعبیه گردیده است. گنبد بنا با کمک گوشواره‏ها به بلندى چهار متر استوار مى‏باشد. بلندى
این گنبد تقریباً نوک تیز، نسبت به قسمت اصلى بنا که ارتفاع آن بیش از هفت متر است، کوتاه به نظر مى‏رسد. شاید سازندگان بنا قصد داشته‏اند در فرصت مناسب، گنبد دیگری در بالاى آن قرار دهند.

دیوارهاى داخلى بنا، داراى نقّاشى و طرح‏هاى اسلیمى و یک قرنیز به ارتفاع 40 سانتى‏متر است. بر بالاى این بخش نیز منطقة تغییر حالت مربّع به مدوّر، به ارتفاع حدود 5/2 متر که شامل چهار گوشوار و نقاط بین گوشوارهاست، قرار دارد. مصالح به کار رفته در بنا، ساده مى‏باشد. بناى امامزاده از
آثار دورة صفویّه و مربوط به حدود سال 1051 هـ . ق
است. در کتیبة ورودى بنا، به مرمّت آن در قرن سیزدهم اشاره شده است.

آیینه‏کارى بقعه در سال 1379 هـ . ش انجام گرفته و ضریح نقره‏اى و آب‏طلاى زیارتگاه، در وسط بقعه نصب گردیده که بر روى درِ ورودى آن کتیبة ذیل قلم‏زنى شده است: «با استعانت از برکات سال پیامبر اعظم، ضریح مطهّر امامزاده سلطان احمد بیمرغ از نوادگان امام موسى بن جعفر با همّت هیأت امنا و نظارت اداره اوقاف و امور خیریّه شهرستان گناباد ساخته و نصب گردید. طرّاحى و ساخت حاج بهنام کبیرى سامان».

در شمال صحن، تعداد هشت زایرسرا و دفتر آستانه و همچنین سرویس‏هاى بهداشتى احداث گردیده است. در شرق صحن، تعداد هشت شهید جنگ تحمیلى مدفون مى‏باشند. گنبد بنا اخیراً کاشى‏کارى نره‏اى شده و اسماى جلاله و
ائمّه ‰ در آن به زیبایى هر چه بهتر تزیین گردیده است. زمین زیارتگاه، بیش از دوازده هکتار مى‏باشد که طرح جامع توسعة امامزاده در آن اجرا خواهد شد. امامزاده احمد را فرزند امام موسى بن جعفر ‰ مى‏دانند، امّا این ادّعا صحیح
نیست بلکه وى از نوادگان آن حضرت است که نسب شریفش از قرار ذیل است:

ابوعبداللَّه احمد بن موسى‏ابى‏الحسن الرئیس بن احمد بن محمّدالاعرج بن احمد بن موسى‏المبرقع بن امام جواد ‰ .
وى سیّدى جلیل‏القدر، عظیم‏الشأن و بسیار بزرگوار بود. اکثر پدران او از بزرگان سادات قم و خراسان به شمار مى‏رفتند. ابن‏طباطبا و امام فخررازى از سکونت او در خراسان خبر داده‏اند که با مزار
مورد بحث همخوانى دارد زیرا این مزار به احمد بن موسى مشهور است و شخص مورد نظر نیز احمد بن موسى و نواده امام رضا ‰ است.

این بنا به شمارة 3498 و در تاریخ 5/9/1380 به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است.