مزارات ایران و جهان اسلام

این بقعه در 100 متری غرب روستاى زیارت، روی تپّه‌ای کم ارتفاع، در 18 کیلومترى غرب شهر برازجان واقع شده است.

بقعة امامزاده علاء الدّین منصور از سه بخش گنبدخانه، اتاق مقبره و ایوان تشکیل شده است. اتاق مقبره از یک فضای مربّع شکل با ابعاد 5×5 متر ساخته شده و مصالح اصلی آن، عمدتاً از خشت و آجر است و دارای جرزهای قطور یک متری می‌باشد. این بخش، دارای پوشش مسطح با چوب‌های محلی بوده است.

گنبدخانه در قسمت شرقی اتاق مقبره قرار گرفته است. مصالح اصلی گنبد خانه قلوه سنگ و گچ است. گنبدخانه ابتدا به صورت چهارگوش برپا شده و سپس در ارتفاع چهار متری، با استفاده از فن ایرانی سه کنج و چهار گوشه سازی، قاعدة مربّع شکل به هشت ضلعی تبدیل شده و در مرحلة بعدی، فرم هشت ضلعی نیز با ایجاد گوشه‌های کوچک‌تر و فن طاق‌بندی، به فرم مدوّر تبدیل شده است. این بخش در قسمت‌های فوقانی دارای گچ‌بری‌های چشم نوازیبه شکل قرنیز می‌باشد و نمای بیرونی این گنبد، به شکلسروک و به حالت پلّکانی در آمده که در بخش‌های فوقانی، از تعداد و اندازة پلّکان‌ها کاسته شده و بالأخره به یک پلّة مخروطی شکل تبدیل می‌گردد. گنبد، دارای 16 ردیف پله وارتفاع آن بیش از هشت متر است.

اتاق مقبره توسّط یک ورودی کوچک از سمت مشرق به گنبدخانه راه می‌یابد. گنبدخانه توسّط خروجی دیگری از سمت مشرق به ایوان راه دارد. این ایوان، دارای دری آهنی به عرض 145 سانتی‌متر در سمت مشرق و ابعاد 40/4×3 متر می‌باشد. در سمت شمال اتاق مقبره و متّصل به آن، مسجدی مخروبه قرار دارد. این مسجد، دارای یک شبستان کوچک با چهار ستون و یک محراب در سمت قبله است.

این بقعه در طول زمان، چندین بار مرمّت شده که آخرین آن مربوط به سال 1380 خورشیدی می‌باشد و توسّط سازمان میراث فرهنگی انجام گرفته است.

بقعة علاءالدّین منصور از قدیم الایّام مورد توجّه محبّان اهل بیت Œ بوده و دوستداران از راه‌های دور و نزدیک به زیارت آن مشرف می‌شوند و در ایّام محرّم، صفر و رمضان، برنامه‌های مذهبی ویژة این ماه‌ها، توسّط هیأت امنا و خادم امامزاده برگزار می‌گردد.

در اطراف بقعه، علاوه بر مزار شهیدان والا مقام جنگ تحمیلی، قبور قدیمی و جدید دیگری هم دیده می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها، قبر «بی بی مکیه موسوی» است. این مرحومه که روی قبرش اتاقی گنبد دار به دست دوستدارانش بنا شده، از زنان پرهیزکار و با کرامت بوده و اکنون نیز بارگاهش محل نذر و نذور مردم است.

در مورد ایشان دو نظریه وجود دارد. براساس نوشتة مرحوم شیخ عبدالکریم فقیه الاسلام، امامزاده علاءالدّین منصور از نسل امام علی النقی ‰ و نسبش چنین است: حضرت علاء الدّین منصور بن امامزاده ابراهیم بن امامزاده شمس الدّین محمّد بن امامزاده محیی الدّین علی بن امامزاده محمّد بن امامزاده حسین بن قطب الدّین محمّد بن علی بن محمّد ملقّب به ابوجعفر بن امام علی النقی الهادی ‰ .

وی در زمان خلافت المستضئی بنورالله (سی و سوّمین خلیفة عبّاسی) به همراه عدّه‌ای از بنی اعمام و محبّان خود، از قبیلة خزاعی که بالغ بر صد نفر بودند، از طریق دریا و رودخانة حلّه وارد قلعة خشتی دشتستان (زیارت فعلی) می‌شود و در همین جا به دست نیروهای عبّاسی شهید شده سپس توسّط دوستداران در کنار روستا دفن می‌گردد. قبرش مدّت‌ها مخفی بود و بعدها و براساس خوابی، توسّط یکی از محبّان به نام «رئیس محمّد» آشکار می‌گردد. وی اطراف قبر دیواری سنگ‌چین می‌سازد و سرانجام در زمان امیر تیمور گورکانی، آن دیوار ساده تبدیل به بارگاهی باشکوه می‌گردد که تا هنوز باقی است.

آقای فضل الله بهروزی بر این باور است که علاء الدّین منصور از نسل دعبل خزاعی ـ شاعر و مداح حضرت امام رضا ‰ ـ است که در زمان خلافت معتمد عبّاسی، از طرف امام حسن عسکری ‰ (260ـ232) به عنوان نمایندة آن حضرت و برای تبلیغ دین و جمع آوری وجوهات شرعیه به منطقة دشتستان آمده و بعد از فوت، آرامگاهش زیارتگاه دوستداران شده است. نام روستا هم که قبلاً قلعه خشتی بود به واسطة وجود همین زیارتگاه تبدیل به زیارت می‌گردد.

علاء الدّین منصور دارای سه فرزند به نام‌های قطب الدّین محمّد و علاءالدّین احمد و نصرالدّین علی بوده که اکنون، اعقابش در استان‌های بوشهر، فارس و خوزستان زندگی می‌کنند.

این بنا به شماره 2881 در تاریخ 5/9/1379 به ثبت آثار ملّى و تاریخى رسیده است.