حمزة بن قاسم کیست؟

حمزة بن قاسم بن على بن حمزة بن حسن بن عبیداللّه‏ بن عبّاس الشهید بن امام امیرالمؤمنین على  علیه‏السلام، مکنّى به ابویعلى، از نواده‏هاى قمر بنى‏هاشم حضرت ابى الفضل العبّاس  علیه‏السلام است که با پنج واسطه به آن جناب منتهى مى‏شود.

وى سیّدى جلیل، شریف و از بزرگان سادات علوى در عراق و حلّه بود. جدّ دوّم او حمزة بن الحسن مکنّى به ابوالقاسم و شباهت بسیارى با حضرت امیرالمؤمنین على  علیه‏السلام داشت؛ از این رو او را حمزة الشبیه مى‏گفتند. مأمون درباره‏اش به خطّ خود نوشت: «به حمزة بن حسن که شبیه امیرالمؤمنین على بن ابى طالب  علیه‏السلام است، صد هزار درهم عطا شود.»

این تیمچه در جنوب قیصریّه قرار گرفته است و روى آن با سقفى پوشیده شده است. این تیمچه بنایى است دو طبقه که حجره‏هاى آن محل کار بازرگانان و تاجران قزوین است.

بناى دو طبقه تیمچه سرباز در شمال قیصریّه قرار دارد. درِ ورودى این تیمچه داراى قوس کلیل است. لچکى‏هاى طاق‏نماى حجره‏هاى آن با کاشى‏هاى زرد و صورتى که نمایشگر صحنه‏هاى شکار، گل و بوته و پرندگان‏اند، تزئین گردیده‏اند. درها نیز داراى ارسى‏هاى چوبى بسیار زیبایى مى ‏باشند.

مجموعه بازار قزوین با معمارى جالب و قدیمى خود، یکى از مکان‏هاى دیدنى شهر قزوین است که در حال حاضر، از آن چند اثر کوچک قدیمى به
جاى مانده است. در دوره صفویّه، بازارها وسعت یافته‏اند، و هر بازار به صنفى خاص اختصاص داشته است. در گذر هر یک از بازارها مسجد، حمام، سراها، تیمچه‏ها و قیصریّه‏اى وجود داشته است که از آن میان، تیمچه‏ها مرکز تجارت و قیصر محل صنعتگران بوده است.

تپّه حاجى آباد: در ناحیه پشگلدرّه، در جنوب غربى آبیک.

تپّه نصرت آباد: در جنوب حسن آباد، مربوط به دوران پیش از تاریخ.

تپّه رادکان: در روستاى رادکانِ دودانگه در شمال جاده قزوین ـ همدان،
مربوط به دوره اسلامى.

تپّه قزانچال: در جنوب روستاى زاغه در بشاریات، مربوط به دوران
پیش از تاریخ.

تپّه قشلاق: در ناحیه بشاریات، مربوط به دوران پیش از اسلام و
دوره اسلامى.

این تپّه در جنوب شرقى قریه الوند، در جنوب قزوین قرار دارد و بر روى سطح آن تکّه سفال‏هایى از دوره صفویّه به چشم مى‏خورد. در این محل، تعدادى سنگ قبر از جنس مرمر با نقش و نگارهاى جالب و با نوشته‏هایى مربوط به دوره صفویّه وجود دارد که کنده کارى‏هاى روى آن زیبا و جالب است.

این تپّه در جنوب جادّه تاکستان ـ همدان، در روستاى داکانِ دودانگه قرار دارد. این تپّه، تپّه بزرگى است به طول 200 و عرض 150 متر که توسّط سودجویان و گنج یابان مورد کاوش قرار گرفته است. از بررسى سفالینه‏هاى به دست آمده از تپّه، چنین بر مى‏آید که این تپّه آثارى مربوط به دوران پیش از تاریخ را در خود جاى داده است.

این تپّه در جنوب شرقى تاکستان واقع شده است و 150 متر طول و 100 متر عرض دارد. در کاوش هایى که در این تپّه صورت گرفته است، آثار بسیار جالبى از تزئینات گچ برى دوره ساسانى به دست آمده که بسیار حایز اهمیّت‏اند. کشف قطعات گچ برى مزبور نشان مى‏دهد که در این محل بنایى بزرگ و جالب از دوران ساسانى وجود داشته است که اگر کاوش‏هاى علمى بیش‏ترى بر روى تپّه صورت گیرد، مى‏توان امیدوار بود که نقشه کامل و قسمتى از واحدهاى آن کشف گردند.

پس از گذشتن از کنار پل لوشان و نرسیده به دریاچه سدّ سفید رود، در جانب راست جاده، منظره جالب و چشم‏گیرى نظر هر مسافرى را به خود جلب مى‏کند. این چشم انداز زیبا دامنه سرسبز درّه‏اى است که روستاى
بسیار قدیمى «هرزویل» را در بر گرفته است. چشم انداز این منطقه، به خصوص ساعتى پس از بارندگى و بیرون آمدن خورشید از زیر ابرها، بسیار دیدنى و دلپذیر است.

گازرخان از روستاهاى معروف ناحیه الموت قزوین به شمار مى‏رود. در گازرخان بیش از هر چیز چهار چنار کهن سال در میان میدان ده جلب توجّه مى‏نماید. میدان وسط روستا که محل قبرستان قدیمى آن است، به نام «قتلگاه» خوانده مى‏شود. از این درخت‏هاى چنار، سه تا داراى ارتفاع قابل ملاحظه‏اند. پیرامون تنه یکى از آن‏ها 50/7 متر و دیگرى 60/7 متر و سوّمى 6 متر است. با توجّه به اندازه پیرامون تنه درخت‏هاى مزبور مى‏توان گفت که سن آن‏ها باید در حدود هزار سال باشد و به احتمال زیاد در زمان نفوذ و قدرت اسماعیلیه در این ناحیه کاشته شده‏ اند.

در آن سوى شاهرود، در دامنه شاه کوه، قبرستانى قرار دارد که در میان آن دو آرامگاه سنگى به چشم مى‏خورد: یکى از این آرامگاه‏ها سالم و دیگرى نیمه ویران است.

نقشه بناى هر دو آرامگاه یکسان است. نقشه پایه بنا عبارت است از یک چهار ضلعى، که چهار دیوار آن به ارتفاع حدود 2 متر با سنگ لاشه و ملاط ساخته شده است. تنها در یک سوى آن درى کار گذاشته شده که بالاى آن نیز پنجره‏اى براى تأمین نور داخل بقعه تعبیه شده است. بر روى پایه سنگى مزبور، گردنىِ بلند گنبد سنگى به ارتفاع تقریبى 4 متر با همان مصالح سنگ لاشه و ملاط گچ بر پا شده است. گردنىِ مزبور در قسمت بالا به طرف داخل متمایل شده و حالت گنبدى شکل را به وجود آورده است.

روستاى حسن آباد در جانب راست مسیر رود شاهرود، و به فاصله یک کیلومترى از آن قرار گرفته است. گورستان این روستا بر بالاى تپّه بلندى مشرف به جاده واقع شده است. بر روى تپّه مزبور بناى سنگى هرمى شکلى خودنمایى مى‏کند که قسمت پایین آن عبارت از مکعب مستطیلى به طول 80/5 و عرض 50/4 متر است. ارتفاع این مکعب از سطح زمین، در هر طرف، با توجه به شیب زمین، میان 10/1 و 60/1 متر متغیّر مى ‏باشد.

یکى از رودهایى که بخشى از باغ‏هاى اطراف قزوین را سیراب مى‏کند، رودخانه ارنزک است که از نزدیکى روستاى میزوج واقع در 20 کیلومترى شمال قزوین سرچشمه مى‏گیرد. بر روى این رودخانه در پاى گردنه کماسمار، توسّط «سیّد على خان» (جدّ خانواده امیر شاهى) سدّى زده شده است که در حال حاضر کاملاً ویران شده و غیر قابل استفاده است. سدّ مزبور با قلوه سنگ و سنگ‏هاى تراش خورده و ملاط ماسه و آهک ساخته شده است. طول این سدّ، در حدود 20 متر و عرض دیواره آن در بالا 10 متر و ارتفاع آن نیز 10 متر است.

در فاصله 3 کیلومترى سدّ سیّد على خان، بند سنگى دیگرى نیز وجوددارد که به نام سدّ سپهسالار معروف است. این بند در سال 1336 ه . ق به منظور تأمین آب بیشتر براى روستاى شریف آباد که از املاک محمّد ولى خان سپهسالار تنکابنى بود، توسّط وى بنا گردید. این سدّ نیز به صورت یک دیوار سنگى به کمک سنگ‏هاى تراشیده به طول 50 و ارتفاع 12 متر بنا شده است. دریچه‏هاى سدّ از لوله‏هاى آهنى با قطر زیاد ساخته شده‏اند. در حال حاضر، این سدّ کاملاً ویران شده است.

این پل بزرگ در جاده قزوین ـ رشت قرار دارد. این پل را «حاجى محمّد هادى تاجر میانجى» که ساکن قزوین بوده، در سال 1209 ه . ق ساخته است.

پل لوشان داراى طرح خاصّى است. بر خلاف بیش‏تر پل‏ها که دهانه‏هاى آن‏ها نسبت به محور عرضى میان پل قرینه هستند، با یک شیب منظّم بر ارتفاع آن افزوده مى‏شود. پل مزبور داراى چهار دهانه است که دو دهانه اوّل کوچک‏ترند و دهانه سوّم از دو دهانه اوّل بزرگ‏تر است؛ ارتفاع و دهانه چهارم از همه دهانه‏ها بیش‏تر و تیزه قوس آن نیز بلندتر از دهانه سوّم است.

در مسیر جادّه‏اى که از قزوین به طرف بوئین زهرا مى‏رود، پلى قرار دارد که در دوره شاه عبّاس ساخته شده است و فاصله آن تا قزوین 37 کیلومتر است. در حال حاضر، در کنار این پل و به موازات آن، پل فلزى جدیدى ساخته شده است و عبور و مرور از آن انجام مى‏ شود.

این آب انبار در خیابان سعدى، متّصل به مدرسه حاجى سیّد ابراهیم تنکابنى، و در رو به روى بازارچه آقا و مسجد مرحوم حاجى موسى بزّاز قرار گرفته است. بانى آن حاجى محمّد نامى بوده و تاریخ پایان بنا 1224 ه . ق است. قطعه‏اى از سنگ مرمر که به شکل مربّع مستطیل است و اشعارى بر روى آن کنده کارى شده، در قسمت درگاه آب انبار کار گذاشته شده است.

آب انبارهاى دیگر قزوین عبارت اند از: آقابالا در محلّه پنبه ریسه؛ آبگوشتى‏ها در محلّه خندقبار؛ آهنى‏ها در محلّه قملاق؛ تنورسازان در گذر تنورسازان؛ جزمه‏اى در محلّه سکه شریحان؛ حاج آقا محمّد در خیابان مولوى؛ حاج رضا در محلّه پنبه ریسه؛ حاج کریم در گرده محلّه؛ رفیعى در خیابان تبریز؛ زیرزمین مسجدشاه در کوچه بازار؛ مولامادى در جنب مدرسه جدید؛ یخچال در کوچه یخچال؛ صالحى (صالحیّه) در خیابان مولوى و زنانه
بازار و...

این آب انبار در جنب مدرسه‏اى، به همین نام، در خیابان امام قرار دارد.

بانى آن مرحوم ملاوردیخان از خوانین نامى قزوین است که مدرسه‏اى ومسجدى هم در کنار این آب انبار بنا کرده است. این آبگیر راملاوردیخان در سال 1177 بنا کرده است، ولى چنین به نظر مى‏رسد خللى بدان راه یافته است که عمر بانى کفاف نداده تا به مرمّت آن بپردازد. پس از 74 سال، یکى از نواده‏هاى بانى که به نام جد خود موسوم بوده است، به سال 1251 هجرى قمرى، نواقص این آب انبار را رفع کرده است. این آب انبار کتیبه‏اى از سنگ مرمر دارد که اشعارى به خط نستعلیق بر روى آن کنده شده است.

این آب انبار در محلّه دربِ کوشک قرار دارد و متصل به مسجد شیشه گر و مشرف به گورستان متروکى به همین نام است. بانى آن حاجى حسن نامى است و تاریخ بناى آن 1254 هجرى قمرى مى‏باشد. این آب انبار کتیبه‏اى از کاشى بنفش دارد که اشعارى با خط نستعلیق و به رنگ سفید بر آن نوشته شده است.

این آب انبار در رزگره کوچه در خیابان امام شهر قزوین قرار دارد. در شرق این آب انبار، مسجدى نیز قرار دارد که غرب آن به توى حمامِ دو در متصل است. این آب انبار، آب انبارى متوسّط است و بانى آن حاج فتح على نامى بوده است که پس از وفاتش، به سال 1245 آن را بنا کرده‏اند.

این آب انبار کتیبه‏اى به خط نستعلیق دارد که به رنگ سفید در زمینه بنفش نوشته شده است.