مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در خارج از روستاى حاجى آباد،[1] در 22 کیلومترى شمال باختر تویسرکان، بر روى تپّه‏اى پُر ارتفاع و مشرف بر روستاى حاجى آباد، قلقل و اشتران قرار دارد و چشم انداز آن فوق العاده زیبا و دیدنى است.

بقعه به صورت مربّع مستطیل و به ابعاد 7×10 متر مى‏باشد و درِ آن از جانب مشرق باز مى‏شود. دو پنجره جهت نورگیرى در شمال و جنوب تعبیه شده و همچنین دو ایوان کوچک با دو ستون در دو جهت شمال و جنوب قرار دارد که به صورت بهار خواب، جهت استراحت زوّار طراحى شده است. در دو طرف مدخل اصلى بقعه، دو گلدسته زیبا با مأذنه‏اى بزرگ به ارتفاع تقریبى شش متر احداث شده که با رنگ سبز نقّاشى شده است. در دو طرف این گلدسته، دو جاى خالى به عنوان شمع‏خانه تعبیه گردیده و جاى افروختن شمع جهت اداى نذر و حاجت خواهى است.

 بقعه این امامزاده در ابتداى آبادى ولاشجرد،[1]در حدود 28 کیلومترى شهر تویسرکان و 17 کیلومترى شمال خاور  کنگاور قرار دارد و مشهور به «امامزاده سلطان سفید» است که ظاهرا صحیح آن «سلطان صفى» مى‏باشد.[2]

بنایى مستطیل شکل به ابعاد 3×7 متر که ایوان کوچکى به ابعاد 3×3 متر در غرب دارد و مدخل اصلى بقعه نیز در جهتِ جنوب واقع شده است.
سقف ایوان چوبى و تمام بنا از سنگ لاشه و خشت و گل ساخته شده است.

نفیسه خاتون دختر کیست؟

شکى نیست که نفیسه خاتون دختر حسن بن زید بن امام حسن (علیه السلام) و عمه حضرت عبدالعظیم حسنى (علیه السلام) است; امّا عدّه اى از علماى انساب و مورّخان وى را دختر زید بن حسن (علیه السلام) دانسته‌اند که على التحقیق اشتباه و رد آن بیان خواهد شد.

مؤلّف کتاب «عمدة الطالب»^([1]) به نقل از «ریاضل الأنساب»^([2]) می‌نویسد:

«و کان لزید ابنة اسم‌ها نفیسة خرجت الى الولید بن عبدالملک بن مروان فولدت منه و ماتت بمصر، ول‌ها هناک قبر یزار و... قد قیل، انّما خرجت على عبدالملک بن مروان و انّها کانت حاملا منه و الأصح الأوّل، و کان زید یفد على الولید بن عبدالملک و یقعده على سریره و یکرمه لمکان ابنته، و وهب له ثلاثین ألف دینار دفعة واحدة»

زیدبن حسن (علیه السلام) بالبابه دختر عبدالله بن عبّاس ازدواج کرد و از او دو فرزند، یکى پسر که او را حسن نامید و دیگرى دختر و او را نفیسه نام نهاد، به دنیا آمد. نفیسه را ولید بن عبدالملک تزویج کرد و از وى فرزندى آورد. چون زید بر ولید بن عبدالملک درآمد او را بر سریر خویش جاى داد و سى هزار دینار دفعة واحدة به او عطا نمود.

زید، پسر بزرگ امام حسن مجتبى (علیه السلام) است، مادرش امّ بشر (^[1]) دختر ابى مسعود عقبة بن عمرو بن ثعلبه بن الخزرجى انصارى است که کنیه‌اش ابوالحسن می‌باشد.

وى در سفر عراق ملازمت رکاب عموى بزرگوارش حضرت سیّدالشهدا (علیه السلام) را اختیار ننموده. بعد از قضیّه و داستان طف؟ و به شهادت رسیدن امام حسین (علیه السلام)، هنگامى که عبدالله پسر زبیر بن العوام دعوى خلافت نمود، با وى بیعت کرد و نزد او شتافت و این به جهت آن بود که خواهرش ام الحسن که از جانب مادر هم با او خواهر بود، عیال و زوجه عبدالله زبیر بود. چون عبدالله کشته شد، زید خواهر خود را برداشته و از مکّه به مدینه آمد و متّولى صدقات رسول الله (صلى الله علیه وآله وسلم) شد (^[2]).

در کتاب‌های انساب و تاریخ از زندگانى على بن حسن بن زید بن حسن (علیه السلام)، شرح حال مفصّلى نیامده است و علماى انساب و مورّخان اسلامى به ذکر پاره اى از حالات وى قناعت نموده‌اند; که ما اینک آنچه را توانسته‌ایم در این باره جمع آورى کرده و تقدیم خوانندگان عزیز می‌نماییم.

ابونصر بخارى در کتاب «سرّالسلسلة العلویّة»^([1]) می‌گوید: «ابوالحسن على بن حسن بن زید از مادرى کنیز به دنیا آمد و در زندان ابو جعفر منصور دوانیقى دوّمین خلیفه عباسى در گذشت».

در کتاب «عمدة الطالب»^([2]) هم آمده است که: «على بن حسن بن زید ملقّب به «سدید» و مکّنى به ابوالحسن، مادرش ام ولد و اعقاب او از فرزندش عبدالله قافه می‌باشد (^[3]).

پیش از بیان کرامات آن حضرت، مقدمه اى را مبنى بر این که کرامت از چه پیدا می‌شود، براى خوانندگان عزیز می‌آوریم.

از مسلّمات مذهب ما است که اگر انسانى به وظایف و تکالیف مقرّره خود از واجبات و محرّمات عمل نماید; یعنى چیزهایى را که ذات اقدس پروردگار عزیز از او خواسته است به جا آورد و از چیزهایى که منع نموده است خوددارى کند، نزد آن پروردگار به مقامى بلند و منزلتى ارجمند خواهد رسید.

بقعه این امامزاده در 23 کیلومترى شمال باخترى تویسرکان، در بالاى تپّه‏اى در روستاى سیستانه[1] با چشم‏انداز فوق‏العاده زیبا و دیدنى واقع شده است.

بناى کوچکِ هشت ضلعى غیر منتظمى است که چهار ضلع آن دو متر و چهار ضلع دیگر آن حدود 20/1 و ارتفاع آن حدود سه متر است. بر فراز بقعه، گنبدى شلجمى کوتاه به قطر یک و ارتفاع دو متر قرار دارد که در ساقه  آن چندین پنجره جهت نورگیرى تعبیه شده است. درِ بقعه از جانب جنوب باز مى‏شود و مقابل آن یک درخت توت کهن‏سالى به چشم مى‏خورد. زمین زیارتگاه بیش از 250 متر مربّع است و دور آن را محصور نموده‏اند. در وسط بقعه، ضریح بسیار زیباى آهنى به ابعاد 5/1×2 و ارتفاع 2 متر از مرقد محافظت مى‏کند.

بقعه این امامزاده مقابل مسجد حضرت ابوالفضل علیه‏السلام روستاى کهنوش، در 34 کیلومترى شمال باختر تویسرکان قرار دارد.

شالوده بنا از سنگ لاشه، گچ و تیر چوبى است که ظاهرا چند سال قبل ساخته شده است. بنایى ساده و بسیار کوچک به ابعاد 2×4 متر مى‏باشد که به ارتفاع 20/1 سانتى متر از کف کوچه بالاتر است. سنگ قبر کوچکى در
وسط بقعه قرار دارد که بر روى آن چنین نوشته شده است: «بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم، هذا قبر المطهر سیّد بابا رحمان بن سیّد رضا، وفات سنة 787 ه . ق.»

بقعه این امامزاده در میان گورستان عمومى روستاى قلعه نوروز، 10کیلومترى شمال باخترى شهر تویسرکان قرار دارد.

بناى قبلى که از خشت و گل بود، در سالیان اخیر تخریب گردید و به جاى آن بناى هشت ضلعى کوچکى در حال ساخت است که درِ آن از جانب مغرب باز مى‏شود و چهار پنجره در جهات مختلف دارد.

در وسط بقعه، شش ستون جهت برقرارى گنبد تعبیه شده و همچنان کارهاى ساخت و ساز در این بقعه ادامه دارد. زمین زیارتگاه حدود سه هزار متر مربّع است و خود بقعه بیش از 5/2 متر از کف جاده ارتفاع دارد.
متأسّفانه از هویّت شخصیّت مدفون اطّلاعى حاصل نشد!

بقعه این امامزاده در ابتداى روستاى رود آور، میان باغات گردو و در 4کیلومترى باختر تویسرکان واقع شده است.

بنا متعلّق به دوره صفویّه است که متأسّفانه، بیش از 70% آن از بین رفته وبه صورت تلّ خاکى در آمده است. بقعه شامل ایوان، گنبد و چهار مدخل مى‏باشد که مدخل غرب و شمال آن فروریخته است. ایوان اصلى بقعه در جهت شرق قرار دارد که جانبین آن دو درگاه کوچک به شبستان مجاور راه مى‏یابد.

بقعه این امامزاده در ابتداى روستاى منجان، 8 کیلومترى جنوب باخترى فرسفج و در 31 کیلومترى جنوب باخترى تویسرکان واقع شده است.

بناى کوچکى به ابعاد 7×4 متر مى‏باشد که بخشى از آن را ایوان تشکیل داده است. گنبدى عرقچینى بر روى بنا قرار دارد که اخیرا ایزوگام شده و پنجره‏اى در غرب دارد. در میان بقعه، صورت قبرى مشاهده نشد و ظاهرا این مکان بر اثر خواب نما شدن ساخته شده است. ایوان بقعه رو به جنوب است و ارتفاع آن حدود سه متر مى‏ باشد.

مشهور به «سلطان پیرغیب»، بقعه این امامزاده در مرتفع‏ترین کوه مشرف بر روستاى پیر غیب، آن جا که دکل مخابراتى نصب شده و در 25 کیلومترى جنوب خاورى تویسرکان با چشم‏انداز فوق العاده زیبا قرار دارد.[1]

بنایى بسیار قدیمى که از سنگ لاشه کوهستانى ساخته شده و دیوارهاى آن ملاط گل دارد، اخیرا بخش‏هایى از آن گچ اندود شده است. مدخل بنا در جانب مشرق قرار دارد و شامل یک درگاه هلالى شکل است. سقف بقعه بهصورت گنبد ضربى و داراى رسمى‏بندى در زاویه‏هاى آن است. دیوارهاى بقعه با ملاط گچ اندود شده و دیوار خارجى آن را به خاطر وزش‏هاى باد سنگین ـ چنان که به بنا آسیب نرساند ـ یک دور سنگ چین نموده ‏اند.

بقعه این امامزاده در میان روستاى جرا، 11 کیلومترى جنوب فرسفج، در 34 کیلومترى جنوب باخترى شهر تویسرکان واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل بود، در سال 1384 ه . ش تخریب گردید و به جاى آن بناى کنونى ساخته شد که ابعاد آن 10×12 متر است و دو در، در جانب شمال و جنوب دارد. درِ اصلى بقعه از جانب جنوب باز مى‏شود و سه پنجره جهت نورگیرى در جانب مشرق دارد.

مشهور به «بابا على و بابا پیر على» بقعه این امامزاده داخل روستاى بابا پیرعلى، جنب مسجد صاحب الزمان، ابتداى کوچه شهید خداداد تیمورى و 12 کیلومترى شمال باخترى تویسرکان قرار دارد.

بنایى ساده و مربّع شکل به ابعاد 7×5/5 متر است که در شرق مسجد واقع شده و به اندازه 12 پلّکان به مدخل آن که در جانب جنوب است، راه دارد. دو در از شمال و جنوب بقعه تعبیه شده و دو پنجره کوچک نیز در مغرب دارد. قبر امامزاده به اندازه 20 سانتى‏متر در دو طبقه ساخته شده و دور آن را ضریح آلومینیومى کوچکى نهاده‏اند، که به ابعاد 2×1 متر است. بر فراز بقعه، گنبدى کلاه‏خودى به قطر 10/2 و ارتفاع 2 متر تعبیه شده که نماى آن از داخل گچى است. بقعه داراى صحن کوچکى در مغرب است و تا جنوب امتداد دارد. سه درخت توت در صحن بقعه مشاهده مى‏شود.

بقعه این امامزاده در یک کیلومترى شمال شرق روستاى خمارآباد از دهستان کلینِ بخش فشاپویه و در 22 کیلومترى شهرستان رى قرار دارد.

طرح کنونى بقعه از یک گنبدخانه و یک ایوان ورودى در شرق آن تشکیل شده است.

در غرب و جنوب گنبدخانه نیز دو ایوان دیده می‌شود که راهى به درون گنبد خانه ندارند و نقش کریدور را ایفا می‌کنند. این بنا در فضاى بازى قرار دارد که محدوده آن چندان معیّن نیست. مساحت بقعه در حدود 160 متر مربّع است. گچ، کاهگل و آجر از مصالح استفاده شده در این بنا هستند. محدوده صحن زیارتگاه، از زمین‌های اطراف و جادّه، مشخص و اطراف آن دیوار کشى نشده است. کف صحن خاکى است و بقعه در مرکز آن واقع شده است.

بقعه این امامزادگان در خیابان سلمان فارسى شهر رى و در شرق خیابان دانش و در میان بوستان دانش واقع شده است.

شخصیّت هاى دفن شده در این بقعه سه تن به نام‌های بانو کبرى، بانو خدیجه و بانو صغرى منسوب به حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) معرفى شده‌اند. این قبرستان از قدیم به نام ایشان (سه دختران) معروف بوده است. ^([1])

به گفته راویان محلّى، این سه دختر، که دوازده تا سیزده ساله بودند، به خواب افرادى آمده و اسمشان را صغرى، کبرى و خدیجه گفته‌اند.

کریمان، در کتاب رى باستان، که جزئیات امامزادگان مدفون در رى را در آن نگاشته است، هیچ اشاره اى به بقعه سه دختران نمی‌کند. در کتاب کنزالانساب آمده است، پنج تن از دختران امام موسى کاظم (علیه السلام) به نام‌های حبیبه، رقیه، فاطمه، ساره، هاجر، و تاجر به منظور دیدن امام رضا (علیه السلام) که در آن زمان در طوس به سر می‌برده‌اند، از بغداد آهنگ خراسان می‌کنند. هنگامى که ایشان به تهران می‌رسند به دستور مأمون عباسى به شهادت رسیده همگى در آن حدود، از جمله رى، به خاک سپرده می‌شوند. ^([2])

بقعه این امامزادگان در خیابان شهید رجایى، خیابان ترانسفو، خیابان چهارم و در نزدیکى قلعه خورائین قرار دارد. قلعه خورائین، در ضلع غربى مترو باقرشهر در جنوب تهران و در غرب شهررى واقع شده است. بقعه از شمال به قلعه خوارئین، از جنوب به زمین‌های کشاورزى و از شرق به مترو ایستگاه باقر شهر منتهى می‌شود. براى دسترسى به این مکان تا سال 1382 هـ . ش مسیر ماشین رو وجود نداشت و مردم با پاى پیاده به امامزاده رفت و آمد می‌کردند، اما از آن سال جادّه اى ساخته شد و امروزه می‌توان به سهولت به بقعه رسید.

یکى از زیارتگاه‌های مشهور شهر رى و استان تهران، حرم مطهّر حضرت حمزة (علیه السلام) است که در قبله گاه حرم حضرت عبدالعظیم (علیه السلام) قرار دارد و در سالیان اخیر توجّه ویژه و تعمیرات گسترده در آن صورت گرفته است.

توصیف بناى کنونى بقعه امامزاده حمزه

این بقعه، یکى از سه نقطه اصلى ایجاد کننده هسته مرکزى مجموعه است که در ضلع جنوبى مسجد هلاکو واقع شده است. پیرامون این بقعه در جبهه‌های غربى، جنوبى و شرقى یک فضاى بسته وسیع و کماکان پیوسته وجود دارد که شامل دو صحن است; یکى صحن امامزاده حمزه که در ضلع شرقى آن واقع شده و از طریق ایوان آینه به آن متصل می‌شود و دیگرى صحن پشت امامزاده حمزه که از طریق درهاى ورودى با آن مرتبط می‌شود. چنان که از نام این قسمت‌ها برداشت می‌شود ظاهراً قبلاً این بخش‌ها، صحن‌ها و یا فضاهاى روبازى بوده‌اند که پیرامون این بقعه قرار داشته‌اند. در حال حاضر، کف بقعه به اندازه سه پلّه از سطح این صحن‌ها پایین تر است.