مزارات ایران و جهان اسلام

روستاى قروه در 20 کیلومترى سمت شرقى شهر ابهر و در مسیر تاکستان به ابهر واقع است و یکى از آبادی‌هاى مهم شهرستان ابهر به شمار مى‏آید. این روستا به جهت داشتن معمارى خاص موسوم به صخره‏اى و وجود مسجد جامع قروه که متعلّق به قرون چهارم و پنجم هجرى قمرى است، از شهرت ویژه‏اى برخوردار است.

در فاصله 5/1 کیلومترى سمت غربى این روستا، بناى تاریخى موسوم به امامزاده عبدالخیر واقع شده است. شجره‏نامه خفته در مزار به درستى معلوم نیست، اما احتمال دارد که ایشان از سادات حسینى منطقه بوده باشد. بناى آرامگاه در وسط یک تپّه قبرستان تاریخى قرار گرفته که خود این قبرستان توسّط باغ‌هاى انگور و میوه محصور شده است.

پلان آرامگاه در قسمت داخلى مربّع و از نماى بیرونى هشت ضلعى و طول اضلاع فضاى داخلى آن 35/5 متر مى‏باشد. اضلاع هشت ضلعى به طور قرینه مقابل هم در دو اندازه است. اضلاع بزرگ آرامگاه که منطبق بر جهات اربعه اصلى است 58/4 متر و اضلاع کوچک که منطبق بر جهات اربعه فرعى مى‏باشد 05/4 متر قابل اندازه‏گیری است. این بنا به استثناى جبهه غربى که دیوار است بقیّه اضلاع آن به صورت در و ایوان اجرا شده است.

کل بنا با استفاده از آجرهاى ختایى ساخته شده و پشت بغل قوس‌ها با کاشى‏هاى فیروزه‏اى رنگ تزیین شده است. بر فراز این پلان در رقوم 40/3 مترى از کف فعلى، گنبدى با ساقه بلند با واسطه چهار فیلپوش، استوار گشته و ارتفاع آن از پا طاق 65/5 متر قابل اندازه‏گیرى است. گنبد این آرامگاه از نوع گنبدهاى دو پوششى مى‏باشد، پوشش داخلى با تزئینات موسوم به پرکشى گچى مزیّن گشته و پوسته دوّم گنبد فاقد هر نوع تزئینات و کتیبه است. در زیر این گنبد مقبرة امامزاده قرار دارد که فاقد هرگونه سنگ نبشته است، بر روى مقبره نیز ضریح فلزى جدید که فاقد بار فرهنگى است نصب شده است.

بناى تاریخى امامزاده عبدالخیر از نظر پلان با آرامگاه ملاحسن کاشى در سلطانیه قابل مقایسه است. بنابراین بنا را باید در ردیف بقاع اواخر دوران صفوى تا اوایل دوران قاجار طبقه‏بندى نمود. در این رابطه وجود سنگ قبرهاى مورّخ به سال 1250 و 1220 هـ. ق به سود این نظریّه است.

در حال حاضر، در نماى شرقى بقعه، یک ایوان مانند و در نماهاى جنوبى و غربى، ورودى‏هایى با قوس جناغى قرار دارد. گنبد دو پوشه بزرگى به ارتفاع 6 متر بر فراز بنا قرار دارد که در گذشته داراى کاشى‏هاى ساده‏اى بوده است. باقیمانده قطعه‏هایى از کاشى‏هاى باریک فیروزه‏اى بر روى پایه‏هاى خارجى بنا، روشنگر آن است که بنا در اصل داراى نماسازى قدیمى تزیین مرکّب از آجر و کاشى بوده و در نتیجه جلوه خاصى داشته است. ارتفاع تمامى بنا حدود دوازده متر است. طرح داخلى بنا، چهار ضلعى با سه ورودى است. در داخل بقعه، قسمت‏هایى از مقرنس کاری‌هاى زیباى زیر گنبد به جا مانده است.

این بنا به شماره 979 به ثبت آثار ملّی و تاریخى نیز رسیده است.