مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة این امامزاده در ابتداى شهر سنخواست، در 60 کیلومترى شمال شرق شهر جاجرم واقع شده است. این بنا که از آثار دورة صفویّه است، از خشت و گل و ساروج و آجر استفاده شده و در سالیان اخیر مرمّت شده است.

هسته مرکزى بقعه که اتاق مرقد است، با پلان مربع شکل، دارای هر ضلع 10 متری است و از این میان، هر جهت حدود 5/1 متر ضخامت دیوار را تشکیل مى‏دهد تا بتواند گنبد عظیم بنا را تحمل کند. چهار زاویة اتاق مرقد را با ایجاد چهار گوشواره به دایره تبدیل نموده‏اند و سپس گنبد بنا را بر آن استوار ساخته‏اند. این گنبد، به شکل «کلاه خودى» به قطر 7 و ارتفاع 7 متر است و سراسر با کاشى‏هاى نره‏اى به رنگ لاجوردى در سال 1381 تزیین شده است.

بقعة باشکوه و زیباى این امامزاده در یک کیلومترى شمال روستاى توى، در 37 کیلومترى غرب شهر اسفراین واقع شده است.

ساختمان بقعه، بنایى قدیمى و هشت ضلعى است که در چهار ضلع اصلى آن، چهار ایوان کوچک وجود دارد. اضلاع اصلى بنا هر کدام 9 متر و اندازه اضلاع فرعى گوشه‏ها هر کدام 40/4 متر است. در ساختن ایوان‏هاى این بنا، قرینه سازى کاملا رعایت شده و طول و عرض آنها 30/3×4 متر است. هر ایوان به وسیله یک در ورودى به داخل بنا هدایت مى‏شود. درِ شرقى به مثابه درِ اصلى است. در اضلاع فرعى چهار گوشه بنا، طاق‌نماهایى ایجاد کرده‏اند که در برخى از آنها مقابرى از مشاهیر محلّى جا داده‏اند. اگر چه تعمیرات مکررى در این بنا انجام شده است، ولى تاکنون به طرح کلّى و هیأت اوّلیّه بنا لطمه‏اى وارد نیامده است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى راستقان، از بخش رازوجرگلانِ بجنورد و در 54 کیلومترى شمال شرق شهرراز واقع شده و به شاهزاده حمید مشهور است.

 بناى شاهزاده حمید یکى از بناهاى آرامگاهى منطقه با ویژگى‏هاى معمارى محلى است. احداث بناى این اثر مربوط به دوران اواخر قاجار است اما ویژگى‏هاى طاق و گنبد و پلان بنا ریشه در معمارى چند صد ساله منطقه در دوران اسلامى دارد. ساختمان و پلان امامزاده عبارت است از یک بناى چند ضلعى گنبد دار که ورودى آن شامل یک ایوان در سمت غرب و رو به روستاى راستقان است.

بقعة این امامزاده در هزار مترى جنوب روستاى بیش درّه و جنوب شرق روستاى کلاته شوقان، در 5 کیلومترى غرب شهر شوقان و در 70 کیلومترى شمال شهر جاجرم واقع شده است.

شالوده بنا از خشت و گل ساخته شده و متعلّق به اوایل دورة قاجاریّه است. پلان بقعه به شکل مربع با گنبد عرقچینى است که در وسط آن صورت قبرى مى‏باشد که فاقد سنگ قبر و ضریح است. به اعتقاد اهالى، چهار سیّد در این مکان مدفون مى‏باشد. از این رو بقعه به چهار سیّد نیز معروف است.

بقعة بسیار زیبا و قدیمى این امامزاده در قلب روستاى زو ارم، در 26 کیلومترى جنوب غرب شهر شیروان واقع شده و به معصوم زاده مشهور است.

بقعه، در میان شیب تند روستا به سوى درّه و رودخانه فصلى با چشم انداز مناسب و زیبا واقع شده است. شالودة بنا از سنگ لاشه و ملاط گل و گچ ساخته شده و گنبد بنا از داخل و خارج به صورت عرق‏چینى است. نماى داخلى گنبد از گچ و نماى خارجى آن روى ساقه‏اى حدود نیم مترى استوار است و سپس با حلب پوشش یافته و به شکل چترى در آمده است. این حلب به جهت نگهدارى رطوبت و نفوذ آب از گنبد به داخل بقعه است.

بقعة زیباى این امامزاده در خارج از روستاى دهنة اجاق، در 49 کیلومترى شمال غرب شهر صفى آباد و حدود چهل کیلومتر شهر اسفراین قرار دارد.

بنا، میان غار طبیعى واقع شده که با دخالت انسان به صورت پلان مستطیل شکلى به طول تقریبى 40 و عرض 5/4 و ارتفاع 5 متر ساخته شده است که مساحت آن تقریباً دویست مترمربّع مى‏باشد. دیوار این غار با آجر پوشش یافته و گچکاری شده است. اتاق مقبره به صورت مربّع و به ابعاد 56/4×58/4 متر و ارتفاع حدود 9 متر و داراى گنبدى دو پوش است که از داخل به صورت عرقچینى و از خارج به صورت کلاه‏خودى مى‏باشد و در ساقه آن چهار پنجره جهت نورگیری احداث شده است. تزیینات بکار رفته در این بقعه شامل، طاق نماها و طاقچه‏ها در شیوه‏هاى مدوّر و هلالى و شاخ بزى مى‏باشد. مصالح بکار رفته در آن سنگ، گچ، آهک و ملاط ساروج است.

بقعة این امامزاده در 5 کیلومترى غرب مرکز بخش شوقان، در مجاورت شمال روستاى چپّه و در 72 کیلومترى شمال شرق شهر گرمه قرار دارد.

چشم انداز بقعه بسیار زیبا و دیدنى است و در سالیان اخیر بازسازى شده و شامل گنبد، شبستان و ایوان مى‏باشد. بقعه به شکل مربّع مستطیل و به ابعاد 15×17 متر است. ایوان بنا در جنوب آن واقع شده و ابعاد آن 5/3×3 و ارتفاع آن حدود 4 متر مى‏باشد که در دو طرف آن دو اتاق تعبیه شده است. نماى ایوان، با سنگ مرمر تزیین شده و در جانبین آن دو گلدسته به ارتفاع 6 متر قرار دارد.

بقعه باشکوه این امامزاده در حدود 40 کیلومترى غرب اسفراین و 8 کیلومترى جنوب غرب روستاى کوران قرار گرفته است. این بنا معروف‏ترین و قدیمى‏ترین مزار شهرستان اسفراین و مشهور به احمد رضا است.

بنا با هیبتى سترگ، به دور از آبادى و در میان دشت نسبتاً گرمى، انسان را به دیدار خود فرامى‏خواند. شکل بنا، عبارت از مستطیل عظیمى است که طول آن 29 متر و عرض آن 19 متر مى‏باشد. در چهار جهت اصلى بنا، چهار ایوان بزرگ تعبیه گردیده است. ایوان شرقى و غربى به صورت قرینه ساخته شده، لیکن ابعاد آن متفاوت است. ایوان شرقى 3×5 و ایوان غربى 5/3×5 متر مى‏باشد. دو ایوان شمالى و جنوبى کاملاً قرینه و داراى ابعاد 4×3 متر است.

بقعة باشکوه این امامزاده در یک کیلومترى شمال روستاى دربند، کنار جادّه آسفالته‏اى که روستاى دربند را به روستاهاى طبر و شقان متّصل مى‏کند، در 17 کیلومترى شمال شهر سنخواست از توابع بخش شقان قرار دارد.

بنا داراى نقشه چهار ضلعى و متأثّر از سبک چهار طاقى است. پلان چهار ضلعى بنا در ارتفاع 5/3 مترى با ایجاد یک پوشش مثلثى شکل بر کنج‏ها و یک طاق‌نماى کم عمق در هر ضلع و چهار طاق‌نماى دیگر با چهار روزنه در وسط اضلاع به پلان هشت ضلعى تبدیل شده، سپس دایره گنبد، که از داخل به شکل نیم کاسه است، تعبیه شده است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى کرپشتلى (=کرپوشلى بالا) از بخش رازوجرگلان بجنورد و در 7/78 کیلومترى شمال غربى شهر راز واقع شده و به سیّد ابراهیم مشهور است.

بناى امامزاده ساختمانى مخروبه با ویژگى‏هاى معمارى ایلخانى است. مستند نگارى و حفظ و مطالعات باستان‏شناسى این اثر مى‏تواند در پژوهشهاى باستان‏شناسى این دوران در منطقه حائز اهمیّت باشد. بیش از 90 درصد بناى این امامزاده تخریب شده است و مهمترین مواد باستان‏شناسى سطح آن آوار سنگ و آجر و ساروج است.

این آرامگاه در دو کیلومترى شرق شهر جاجرم، در ابتداى جادّه جاجرم ـ سبزوار واقع شده و به خواجه مهزیار مشهور است.

گویا در گذشته علاوه بر این بنا چند بقعه تاریخى دیگر در این محل وجود داشته که امروزه اثرى از آنها بر جاى نمانده است. ورودى بنا در ضلع شمالى و داراى پلان مربع شکل به ابعاد هر ضلع 5/7 متر است که حدود 5/1 متر ضخامت دیوار آن است و تنها شامل یک اتاق به ارتفاع چهار و نیم متر است که با ایجاد چهار گوشواره در زاویه‏ها به هشت ضلعى و با کمک فیلپوشها به دایره تبدیل شده و در نتیجه گنبد بنا بر آن استوار شده است. این گنبد به صورت عرقچینى و به ارتفاع 5/7 متر است و در ساقة آن چهار پنجره جهت نورگیرى و تهویة هوا طرّاحى شده است. با توجّه به گچبرى، رنگ آجرها و همچنین شکل گنبد، ساخت اوّلیّة بنا را به قرن هفتم تا دورة تیمورى مترتب مى ‏سازد.

این آرامگاه در ابتداى روستاى ادکان، در 33 کیلومترى شمال شرق شهر اسفراین واقع شده است.

ساختمان آرامگاه، بنایى از خشت و گل و به شکل مربع است که چهار زاویة آن را با ایجاد چهار گوشواره و به کمک چند چوب به هشت ضلعى و سپس به دایره تبدیل نموده‏اند و در نتیجه گنبد بنا را بر آن استوار ساخته‏اند. نیمى از گنبد بلند بنا فرو ریخته و سوراخ یک مترى در آن ایجاد شده است.

 این آرامگاه زیبا در روستاى بیدواز، در 15 کیلومترى شمال شرق شهر اسفراین واقع شده است.

 این بنا در دوران ایلخانى ساخته شده و در دورة صفویة قسمت‏هاى بالاى گنبد تعمیر و به وسیله کلاف چوبى مستحکم شده است. آرامگاه، داراى طرح هشت ضلعى است که گنبدى عرقچینى بر روى آن استوار شده است. اضلاع بیرونى با 5/3 متر و ارتفاع 12 متر است و اضلاع داخلى به صورت جرزهاى عمودى بالا رفته و به دو ردیف کتیبة گچبرى نفیس ختم مى ‏گردد.

این آرامگاه در بالاى تپّه‏اى در ابتداى روستاى گورپان، در 22 کیلومترى جنوب غربى شهر اسفراین واقع شده و چشم‌انداز آن زیبا است.

این بنا از لحاظ تقسیم بندى پلان، جزء آرامگاه‏هاى چهار ضلعى گنبد دار بجا مانده از دورة  سلجوقى است. ابعاد بنا در داخل 5/5 متر و از بیرون 5/8×5/8 متر و ارتفاع آن نیز در حدود 5/8 متر مى‏باشد. ضخامت جدارهاى بنا در حدود 5/1 متر است.

این آرامگاه در حاشیة شمالى روستاى اندقان، در جلگه سنخواست و در 60 کیلومترى شمال شرق شهر جاجرم واقع شده است.

آرامگاه، داراى پلان هشت ضلعى است و مصالح به کار رفته در آن از چینه گلى مى‏باشد. سر در ورودى آن در جبهه شرقى قرار دارد و آثار وجود کتیبه‏اى درگذشته در بالاى درِ ورودى مشهود است و در حال حاضر فرو ریخته است. بر بالاى بنا، گنبدى گلى قرار داشت که اکنون فرو ریخته و تنها بخش کوچکى از آن باقى مانده است. ارتفاع بنا از کف بقعه 5 متر و با احتساب گنبد آن حدود 7 متر مى‏باشد. بنا داراى اندود گچ بود که آثار آن در بعضى از نقاط بر روى دیوارها باقى مانده است.

این آرامگاه در 500 مترى جنوب شرقى روستاى خراشاه، در 5 کیلومترى غرب شهر سنخواست و در 60 کیلومترى شمال شرق شهر جاجرم واقع شده است.

این بنا، داراى پلان هشت ضلعى است و ظاهراً متعلّق به قرون هفتم و هشتم هجرى یعنى دوران حکومت ایلخانان مغول مى‏باشد. مصالح به کار رفته در بنا، از چینه گلى و خشت و خام است. سر درِ ورودى آن در جبهة شرقى قرار داشت که در حال حاضر فرو ریخته است و درِ خروجى آن در غرب بنا قرار دارد. در داخل آرامگاه قبرى وجود داشته که به جهت حفّارى غیرمجاز تخریب شده است. بر بالاى بنا، گنبد گلى وجود داشت که تنها بخشى کوچکى از آن باقى مانده است.

این آرامگاه زیبا و باشکوه بر روى تپّه‏اى مشرف بر رودخانه خسرویه مایوان در روستاى خسرویه در 31 کیلومترى جنوب غربى شهر فاروج، با چشم انداز فوق العاده زیبا و دیدنى واقع شده است.

ساختمان بقعه، بنایى بسیار قدیمى است که شالودة آن از سنگ لاشه و ملاط گل و گچ ساخته شده و جهت استحکام آن از ساروج و چوب و نیز نماى خارجى آن از کاه و گل استفاده شده است. بقعه، ایوانى در جانب مشرق دارد که پس از عبور از آن به مرقد بى‏بى راه دارد و بر بالاى آن گنبدى هرمى کوچک به ارتفاع 2 متر قرار دارد. قبر دوّم که در اتاق متّصل به اتاق اوّل واقع شده، متعلّق به باباست و توسّط یک درب به هم متّصل مى‏شوند. در بالاى این اتاق، گنبد هرمى به ارتفاع 4 متر نمایان است که با حلب پوشش داده‏اند تا باعث نفوذ آب به سقف و گنبد خانه و نهایتاً به داخل بنا نشود. در میان بقعه، دو صندوق چوبى منبّت کارى زیبا به چشم مى‏خورد که نشان مى‏دهد این بنا قبل از صفویّه ساخته شده است.