مزارات ایران و جهان اسلام

بقعه این امامزاده در ابتداى روستاى گازرخان[1]، در 18 کیلومترى خاور معلم کلایه واقع شده است.

بنایى تازه ساخت به شکل مربّع و به ابعاد 8×8 متر است و در آن از ایوان کوچکى که در مغرب قرار دارد باز مى‏شود. در شرق بقعه اتاقى به ابعاد 4×4 متر تعبیه شده و در وسط آن صندوق چوبى کوچکى به ابعاد 1×20/1 متر قرار دارد که روى آن پارچه سبز کشیده ‏اند.

مشهور به «شاهزاده ابراهیم»، بقعه این امامزاده در کوى وغابى روستاى ابراهیم‏آباد از دهستان زیاران بخشِ آبیک، در 25 کیلومترى شمال خاور آبیک و 70 کیلومترى شهر قزوین و مجاورت مسجد ولى‏عصر (عج) روستاى ابراهیم‏آباد واقع شده است.

بنایى نسبتا قدیمى از خشت‏وگل است که در زیربنایى حدود 100 مترمربّع ساخته شده و بیش از 800 مترمربّع نیز محوّطه دارد که به صورت قبرستان عمومى از آن استفاده مى‏شود. ایوان و مدخل اصلى بنا در جانب جنوب قرار دارد و محرابى در اتاق مرقد طرّاحى شده است. برفراز بقعه، گنبدى شلجمى به قطر 3 و ارتفاع 5 متر قرار دارد که فاقد تزیینات مى‏ باشد.

بقعه باشکوه این امامزاده در 17 کیلومترى ارتفاعات شمال شرق شهر قزوین و میان روستاى دربند واقع شده است.

بناى امامزاده بر بالاى بلندى و مشرف بر درّه‏اى است که براى رسیدن بدان، باید از پلّکان سنگى بلندى گذشت. بقعه اصلى، در حال حاضر میان بناهاى تازه سازى چون مسجد، یک رواق و اتاق مستطیل شکل محصور است. داخل بقعه، یک چهار ضلعى قرار دارد که هر ضلع آن به طول 30/4 متر است. پوشش زیرین بنا به کمک چهار فیل‏پوش انجام گرفته و داخل بقعه فاقد هرگونه تزیین است. گذشته از ضریحى که وسط بقعه قرار دارد، کنار درِ ورودى و گوشه بقعه، سنگ قبر مکعب مستطیلى قرار دارد که داراى کنده‏کارى و نوشته‏اى خواناست. سمت راست درِ ورودى، پنجره سنگى بسیار جالبى قرار دارد که به صورت مشبّک داراى طرح‏هاى ستاره و شش ضلعى مى‏باشد. بالاى پنجره مزبور، کتیبه‏اى به تاریخ 1220 ه . ق وجود دارد. بالاى درِ ورودى رواق، کتیبه‏اى دیگرى به تاریخ 693 ه . ق وجود دارد که مربوط به بناى اصلى بقعه است. گنبد خارجى بنا از دو قسمت گردنى و کاسه گنبد تشکیل یافته است. کاشى‏کارى گنبد مربوط به تعمیرات سال 1343 ه . ش مى‏باشد. بر روى گردنى گنبد و بر روى زمینه لاجوردى، کتیبه‏اى به خطّ سفید نوشته شده و سطح گنبد نیز با کاشى‏هاى طرح قاجارى با نقوش هندسى پوشش یافته است.

بقعه این امامزاده در ابتداى ورودى به صحن امامزاده احمد، در روستاى حصارخروانِ بخشِ آبیک، در 18 کیلومترى جنوب خاور شهر قزوین واقع شده است.

اصل بنا به صورت مربّع و به ابعاد 12×12 متر است و ایوان و مدخل آن در جانب شمال واقع شده و درى نیز در جانب مغرب و مشرق دارد. در سردر مدخل بقعه یک ردیف کاشى به رنگ آبى لاجوردى قرار دارد که بر آن متن ذیل نوشته شده است: «بقعه مبارکه امامزاده سیّد محمود بن موسى بن جعفر علیه‏السلام».

بقعه این امامزاده در خیابان ملک‏آباد شهر قزوین واقع شده و از بقعه‏ هاى قدیمى شهر قزوین است که تا چند دهه پیش در محوّطه گورستان محلّه پنبه ریسه قرار داشته است. باکشیدن دیوار برگِرد آن، بقعه داراى صحن بزرگى مى‏گردد که چند قبر قدیمى هنوز در آن برجاى مانده است.

در بررسى‏هاى دهه چهل، به جز سنگ قبر مکعب با سطح شیروانى شکل در بالا، دو سنگ قبر با تاریخ‏هاى 1140 و 1183 ق نیز شناسایى شد.
نقشه (پلان) هسته اصلى حرم، هشت ضلعى است و در بدنه هر ضلع طاق‏نمایى با قوس کلیلى اجرا شده است. پوشش بقعه به یارى کاربندهاى میان قوس‏ها انجام گرفته و ستاره‏اى هشت پَر را عرضه مى‏کند. محرابى با تزیینات مقرنس در آن وجود دارد. مرقد امامزاده کنار و برابر محراب واقع شده و ضریحى بر روى آن نهاده‏اند. هیچ گونه تزیینى، به جز یک پنجره مشبّک گچى زیبا درون بقعه اجرا نشده است. در نماى خارج، بقعه به صورت یک برج استوانه‏اى شکل که گنبد برفراز آن است، دیده مى‏ شود.
نماى شمالى بنا روشنگر آن مى‏باشد که بعد از ساختن هسته مرکزى -یعنى
برج استوانه‏اى شکل در دو جانب آن- دو واحد دیگر بنا کرده‏اند. بناى
جانب راست یا شرقى، رواق مستطیل شکلى است که سقف آن به کمک
قوس‏هاى آجرى پوشیده شده است و بخشى از بدنه استوانه‏اى بقعه در آن
دیده مى‏شود. رواق مزبور از افزوده‏هاى دوران قاجار است که از آن با
ورودى کم ارتفاعى به بقعه راه مى‏یابد. اطراف ورودى را به قطعه
سنگ‏هایى نظیر نماى استوانه‏اى خود بقعه پوشش کرده‏اند. جانب غرب نیز
در چند دهه پیش، شبستانى مستطیل شکلى ساخته‏اند که همچنان قسمتى
از دیوار بدنه استوانه‏اى شکل بقعه در آن دیده مى‏شود. در نماى بخش
مرکزى در زیر گنبد، در دو ردیف نخست، با آجرهاى لعابدار و در بالاى آن به
بلندى 80 سانتى‏متر با کاشى هفت رنگ و نگارهاى گیاهى، بدنه یا گردنه
گنبد تزیین شده است. اصل بنا را مى‏توان به دوره صفویّه مربوط دانست. در
حیاط بقعه، چاه ژرفى به عمق 40 متر قرار دارد که درگذشته براى برآورده
شدن خواسته‏هایشان، مردم نامه‏هاى خود را در آن مى‏انداختند.

بنابر اعتقاد مردم، امامزاده آمنه خاتون دختر امام جعفر صادق علیه‏السلام به
شمار مى‏رود. امّا از نسل امام جعفر صادق علیه‏السلامآمنه نامى که در قزوین
سکونت داشته باشد، در کتب انساب یافت نشده است. از این‏رو به اعتقاد
ما، شخصیّت مدفون در این بقعه، سیّده آمنه دختر ابى‏على محمّدالاصغر ابن
احمد سکین السرماورد بن جعفر بن محمّدالاکبر بن زیدالشهید بن امام
زین‏العابدین علیه‏السلاماست که با پنج واسطه، نسب به امام سجّاد علیه‏السلام مى‏رساند.
پدر بزرگوارش همان امامزاده جلیل‏القدر سیّد على‏اصغر، مدفون در روستاى
زرآباد قزوین است که به اتّفاق برادر امامزاده آمنه خاتون در آن مکان در قرن
چهارم به شهادت رسیده‏اند.

نام و نسب شریف سیّده آمنه خاتون را علّامه نسّابه ابن‏طباطبا -از اعلام
قرن پنجم هجرى - در کتاب خود ذکر نموده و او را ساکن قزوین دانسته
است. ابونصر بخارى برخى دیگر از زنان این خاندان را که در قزوین سکونت
داشته‏اند، نام مى‏برد.[1]

بقعه این امامزادگان بین روستاى لامان و شترخان در رودبار الموت، در 12 کیلومترى جنوب باختر معلم کلایه واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل و چوب بود در سالیان اخیر تخریب شد و بجاى آن بناى باشکوهى در حال ساخت مى‏باشد. بناى کنونى به صورت مربّع و به ابعاد 15×15 متر است و در جنوب و شمال و شرق داراى سردر مى‏ باشد و ایوانى در جنوب بقعه در حال ساخت است. در وسط بقعه چهار ستون به فاصله شش مترى از همدیگر تعبیه شده و بر روى آن گنبد خانه امامزاده اجرا شده است. این گنبد به شکل کلاه‏خودى به قطر هفت و ارتفاع هشت متر است و نماى خارجى آن ورق سفید است.

این آرامگاه درکه به آرامگاه کوچک مشهور است، در شهر تاریخى سمیران و در مجموعه آثار قلعه سمیران، بر روى تپّه منفرد کم ارتفاعى در سمت جنوب شرقى تپّه امامزاده قاسم واقع شده است. تپّه مزبور در دامنه داراى پوشش گیاهى است ولى در بالا در جائى که بنا برپا شده به صورت یک سکوى سنگى در آمده است.

بناى آرامگاه در خارج و داخل عبارتست از یک هشت ضلعى که طول هر ضلع آن 20/3 متر است. در حال حاضر قسمت پائین بنا از خارج دور تا دور به شدت لطمه دیده و شکل اصلى خود را از دست داده است ولى با کمى دقت و مقایسه این اثر با آرامگاه بزرگ، مشاهده مى‏شود که هر دو از یک طرح و نقشه پیروى نموده‏اند و حتى در یک زمان بنا گشته‏ اند.

بر اساس مقایسه دو بنا با هم و مشاه وضع کلى آن، باید گفت که برج هشت ضلعى مزبور در پائین داراى دیوارى بوده که در ارتفاع 40/1 مترى در کنجهاى هشت گانه، بر روى آن ستونهاى چهاربرى به وجود آمده است.

بقعه این امامزاده در میان محلّه روستاى گازرخان[1]، در کنار منزل آقاى رشید ناهیدى، در 18 کیلومترى خاور معلم کلایه واقع شده است.

بنایى ساده به ابعاد 7×8 متر و شامل ایوان، اتاق مرقد و شبستان کوچکى است. ایوان بقعه رو به جانب شمال قرار دارد و توسّط دو ستون چوبى ساخته شده است. پس از عبور از ایوان به دو فضاى شبستان و سپس به اتاق
مرقد که ابعاد آن 5×4 متر مى‏رسد، راه مى‏یابد. در وسط اتاق مرقد، صورت قبرى است که صندوق چوبى به ابعاد 1×20/1 متر ازآن محافظت مى‏ کند.
بام بقعه چوبى و حلب پوش و شالوده بنا از خشت و گل ساخته شده است.

حرم مطهر شاهزاده حسین، مشهورترین و با شکوهترین زیارتگاه قزوین، و یکى از کهن‏ترین مشاهده متبرکه ایران است.

این حرم با صفا به فرزند بلافصل امام رضا علیه‏السلام: «شاهزاده حسین بن على بن موسى الرضا علیه‏السلام». شهرت دارد و چنین معروف است که این غنچه نشکفته گلستان امامت به هنگام تشریف فرمایى امام رضا علیه‏السلام به ایران، و توقف ایشان در قزوین، در گذشته است.

حمد اللّه‏ مستوفى، متوفّاى 750 ه ق در این رابطه مى‏ نویسد: «على بن موسى الرضا  علیه‏السلام متوارى به قزوین آمد و در سراى داود بن عیسى غازى نزول کرد و او را پسرى دو ساله آنجا متوفّى شده مشهد اومشهور است».[1]

بقعه این امامزادگان در میان روستاى بلنگى از بخش طارم سفلى واقع شده است.

بنا از سنگ لاشه و ملاط گل و گچ ساخته و بخشى از آن از آجر استفاده شده بود. قطر دیوار بقعه قریب به 5 و ارتفاع آن حدود 5/3 متر بود و در وسط آن صورت قبرى بود که روى آن پارچه سبز نهاده بودند.

مشهور به «سلطان سیّد محمّد»، بقعه با شکوه و زیباى این امامزاده در خیابان مولوى شهر قزوین، در محلّه آخوند و در نزدیکى مدرسه سردار واقع شده است.

در گذشته حرمى ساده و صندوقى چوبى داشت و حیاط آن، جایگاه دفن اموات بود؛ اما در دوره اخیر، ایوانى بزرگ، شبستان و چندین حجره ساخته‏ اند.

در کتاب سیماى قزوین درباره این بنا و شخصیّت مدفون در آن چنین آمده است. «امامزاده سید محمّد از فرزندان امام صادق علیه‏السلام است که مقبره اصلى آن درون زیرزمین مى‏باشد که طبقه فوقانى آن ضریح امامزاده قرار دارد. دیوارها و سقف حرم به طرز بسیار زیبایى آیینه کارى و گچ برى شده و گنبد نسبتا کوچکى آنرا پوشانده است. در کنار امامزاده متّصل به آن حسینیه حضرتى مى‏ باشد.»[1]

در آنسوى شاهرود، در دامنه شاه کوه قبرستانى قرار دارد که در میان آن دو آرامگاه سنگى یکى سالم و دیگرى نیمه ویران برخورد مى‏ نمائیم.

نحوه بناى هر دو آرامگاه یکسان و بشرح زیر است:

نقشه پایه بنا عبارت از یک چهار ضلعى است که به صورت چهار دیوار به ارتفاع حدود 2 متر با سنگ لاشه و ملاط برپا شده است. تنها در یک سوى آن، ورودى ایجاد شده که بالاى آن نیز پنجره‏اى براى تأمین نور داخل بقعه تعبیه شده است.

بقعه این امامزاده مقابل بقعه امامزاده ابراهیم و به فاصله پانصد مترى از آن در میان گورستان عمومى روستاى لهارد (شارد)، در 36 کیلومترى جنوب باخترى شهر قزوین واقع شده است.

بنایى قدیمى و با ارزش بجا مانده از اوایل دوره قاجار که از خشت و گل و چوب ساخته شده و بخشهایى از آن از بین رفته است. اصل بنا از داخل به صورت هشت ضلعى و ابعاد هر ضلع آن 2 متر و درِ آن از جانب جنوب باز مى‏شود و دو پنجره در شرق و شمال دارد و درى نیز در جانب مغرب به شبستان بقعه راه مى‏یابد. در وسط بقعه یک صندوق کوچک چوبى به ابعاد 1×20/1 متر نصب است که بر روى آن متن ذیل منبّت شده است: «هذا المرقد المطهر و المضجع الشریف جناب ابن جعفر صادق علیه‏السلام.» بر روى این صندوق، ضریح چوبى مشبّک بسیار زیبایى  به ابعاد 2×5/2 و به ارتفاع 2متر قرار دارد که زیاده جالب و دیدنى است.

ده حسن آباد در جانب راست مسیر رود شاهرود بفاصله یک کیلومترى از آن قرار دارد.

قبرستان حسن آباد بر بالاى تپّه بلندى مشرف به جاده واقع شده است.
رودخانه شاهرود و مزارع اطراف آن از فراز تپّه چشم انداز جالبى دارد. بر روى تپّه مزبور بناى سنگى هرمى شکلى خودنمائى مى‏کند که قسمت پایین آن عبارت از مکعب مستطیلى به طول 80/5 و عرض 50/4 متر است.
ارتفاع این مکعب از سطح زمین در هر طرف با توجّه به شیب زمین بین 10/1 و 60/1 متر متغیر مى‏ باشد.

بقعه این امامزاده در میان روستاى رزجرد[1]، در 18 کیلومترى شمال خاور قزوین واقع شده است.

بقعه، بنایى ساده به ابعاد 4×4 متر است که در آن از جانب جنوب باز مى‏شود و گنبدى غنچه‏اى به ارتفاع 2 متر در بالاى آن است. در وسط بقعه، ضریح آهنى به ابعاد 20/1×2 متر نصب شده و زیارت نامه‏اى به خط زیباى نستعلیق بر دیوار بقعه آویزان است که قدیمى‏ترین شى‏ء موجود در این بقعه است و امامزاده محمّد را با عنوان محمّد بن حسن المجتبى علیه‏السلام معرّفى نموده و در آخر حرره سیّد محمّد مشتاق و تاریخ 1365 ه . ق را دارد.

این آرامگاه در خیابان پیغمبریّه، در حاشیه شرقى آن و در غرب عمارت و باغ چهلستون واقع شده است و در قسمت شمالى بقعه، مدرسه پیغمبریّه قرار دارد.

معروف است که در مقبره پیغمبریّه، چهار تن از انبیاء مدفونند.گرچه عدّه‏اى نام هایى براى آنها ذکر کرده‏اند.لیکن هیچگونه اطّلاع موثّقى درباره بقعه و سوابق صاحبان آنها در دست نیست.جغرافى دانان و سیّاحان بسیارى در طول تاریخ قزوین عبور کرده‏اند از جمله امام رافعى قزوینى در کتاب التدوین با آنکه گورستان‏هاى قزوین و بقاع و مزارات بزرگان را یاد کرده، اسمى از پیغمبریّه نبرده است. همچنین حمد اللّه‏ مستوفى، چه در تاریخ گزیده و چه در نزهة القلوب، از این بقعه نامى ذکر نکرده است. در آثار مستشرقین و جهانگردان بسیارى از دوره تیمورى و قبل از آن تا دوره قاجار و
پهلوى، اسمى از این بقعه نیامده است. تنها در دوره قاجار (1303 ـ 1302 ه . ق) میزرا محمّد حسین فراهانى در سفرنامه خود، ضمن توصیف شهر و ابنیه آن، درباره این بقعه مى‏نویسد:« یکى بقعه پیغمبریّه است که این هم در جنب عمارات دیوانى واقع است و مى‏گویند که چهار نفر از انبیاء و یک امامزاده در این جا مدفون است، هیچ بانى و اسم و رسمشان معلوم نیست.
در چند سنوات آقا سیّد على نام مجتهد آن را تعمیر کرده است.»

این آرامگاه در ابتداى روستاى لهارد (شارد)، در 36 کیلومترى جنوب باخترى شهر قزوین واقع شده است.

بنایى نسبتا تازه ساخت که از داخل به صورت شش ضلعى است و هر یک از اضلاع آن 2 متر و درِ آن از جانب مشرق باز مى‏شود و دو پنجره در جنوب و شرق دارد. ایوانى در جانب مشرق تعبیه شده که طول آن 3 و ارتفاع آن 2 متر است و در جانبین آن دو گلدسته کوچک احداث شده است. در وسط بقعه، ضریح چوبى به ابعاد 1×50/1 و ارتفاع 20/1 متر قرار دارد. در بالاى بقعه، گنبدى کلاه خودى به صورت دو پوش به قطر 5 و ارتفاع بیش از 6 متر قرار دارد که نماى خارجى آن را ایزوگام نموده ‏اند.

حمداللّه‏ مستوفى، مؤرّخ، جغرافیدان، شاعر و نویسنده زبردست عهد مغول به سال 680 هجرى قمرى در قزوین به دنیا آمد. او از خاندان قدیم و مستوفیان قزوین است که نسبش با چهارده پشت به حرّ بن یزید ریاحى مى‏رسد. این خاندان از زمان معتصم عبّاسى در قزوین ساکن شده و داراى شغل دیوانى بوده‏اند. خواجه فخرالدّین احمد برادر حمداللّه‏ مستوفى نیز از نویسندگان و سخنوران دوران خدابنده، اولجایتو و ابوسعید بهادر بوده و در دیوان شاهان ذکر شده مشاغلى داشته است. حمداللّه‏ مستوفى از نزدیکان و نویسندگان زبر دست خواجه رشیدالدّین فضل‏اللّه‏ همدانى بود و خواجه پس از کشته شدن سعدالدّین ساوجى به سال 711 قمرى که در کارها استقلال یافت، حکومت و  مستوفى گرى قزوین، ابهر، زنجان و طارم را به عهده حمداللّه‏ مستوفى گذاشت. برادر دیگرش زین‏الدّین محمّد نیز نایب دیوان وزارت بود. پس از کشته شدن خواجه رشیدالدّین فضل‏اللّه‏، حمداللّه‏ مستوفى به حکم سابقه خدمتگزارى به خاندان رشیدى، در سلک ملازمان پسرش خواجه غیاث‏الدّین محمّد در آمد و پس از کشته شدن خواجه غیاث‏الدّین، یعنى از تاریخ 736 قمرى به بعد، دیگر از احوال حمداللّه‏ مستوفى اطّلاعى در دست نیست. تاریخ در گذشت وى را بیشتر مورّخین و تذکره نویسان سال 750 قمرى نوشته‏اند. بعضى هم سال 766 ذکر کرده‏ اند، اما سال 750 معتبرتر است و او هنگام مرگ 70 سال سن داشته است.

این آرامگاه، در شرق شهر قزوین، در محله پنبه ریسه و مشرق میدانگاه، بین امامزاده على و آمنه خاتون واقع شده و به «گنبددراز» نیز معروف است.

این مقبره مخروطى بین مردم به گنبد دراز مشهور و معروف است.
سرهنگ گلریز در کتاب مینودر راجع به این آرامگاه مى‏نویسد: «این بقعه در خاور شهر قزوین در محله پنبه ریسه و مشرق میدانگاه، بین امامزاده على و امینه خاتون واقع شده است. بواسطه بى مبالاتى مردم آن حدود، محوطه آرامگاه صورت خرابه‏اى را پیدا کرده بود که خاکروبه خود را آنجا مى ‏ریختند. در حدود 1310 خورشیدى و زمان فرماندارى اعتمادالدوله صدرى، عدّه‏اى از مردم علاقمند، دیوارى دور محوطه آن کشیدند و تعمیرات مختصرى نمودند که البته در خور چنین مرد بزرگى نبود.

این برج که در 29 مترى برج اوّل خرقان قرار دارد. از نظر طرح و نقشه شباهت بسیار به بناى قدیمى‏تر دارد. نقشه آن نیز هشت ضلعى است و در گوشه‏ ها ستونهاى مدور بکار برده شده است. در این اثر ارتفاع ستونها کمى بیشتر از اثر قبلى است و تا روى ساقه گنبد ادامه یافته و چنین مى‏نمایند که به
یک کلاهک گنبدى شکل ختم مى‏ شده‏ اند.

در این بنا معمار بجاى دو پلّکان مارپیچى که در اثر قبل قرار دارد یک پلکان بکار برده است.

در بالاى ستونى که پلّکان مارپیچى داخل آن واقع است، پنجره‏اى مستطیل شکل با قوس جناغى در پوشش خارجى گنبد قرار تا نور لازم را در مسیر پلّکان تأمین مى‏سازد. در این برج معمار ضمن رعایت ابعاد برج قبل حدود 55 سانتیمتر به ارتفاع آن افزوده تا حالت کشیده‏ترى به بنا ببخشد.