- سه شنبه ۱ مهر ۹۳
این آرامگاه باشکوه که به «زیارت خجّه خاتون» نیز مشهور است، در قلب شهر میبد و در خیابان طالقانى این شهر واقع شده است. در گذشته، این بقعه در دهکده مهرجرد شهر میبد قرار داشت که امروزه به جهت گسترش شهر، این زیارتگاه در یکى از خیابانهاى اصلى شهر میبد قرار گرفته است. ساختمان بقعه، بنایى باستانى و بسیار باشکوه است که شامل ایوان بلند، گنبد رفیع، صحن وسیع، رواقهاى متعدّد و شبستانهاى عالى مىباشد.
سر در ورودى آن تجدیدبنا شده و دو گلدسته نیز بر آن الحاق شده است. ارتفاع ایوان بقعه که حدود 10 متر مىباشد، سراسر با کاشىهاى معرّق فیروزهاى در زمینه گل و بوته تزیین شده و در بالاى آن با خطّ درشت در زمینه آبى کتیبهاى به این مضمون نصب شده است: «السّلام علیک أیتّها السیّدة الکریمة بىبى خدیجه خاتون رحمةاللَّه و برکاته» زیارت امام زمان و زیارت وارث در طرفین در ورودى حرم مطهّر مشاهده مىشود که چهار سوره قل نیز در دو طرف آن به زیبایى هر چه تمامتر نمایان و بر شکوه و ابّهت بنا افزوده است و این اشعار که در مدح و توصیف آرامگاه خدیجه خاتون سروده شده، به چشم مىخورد:
این بارگاه کیست که هر دم منوّر است
نامش خدیجه دختر موسى بن جعفر است
انس زقــدر و مقـام تـو مىشـود آگـاه
همه چـو ماه بِرَهت جان و سر کند تقدیم
زفیـض تربت تو مهرجرد مفتخـر بـود
پنـاه و ملــجا خـلـقى زهــر رب قــدیـم
به مهرجود و به نهمین نام مشتهر بود
به حــق کـه نام تـو باشد ثمر هفت اقلیم
پس از عبور از مدخل اصلی بقعه، به رواق متّصل به مرقد مىرسیم که به صورت مربّع و به مساحت تقریبى 80 متر است که به فاصله دو مترى ارتفاع آن با ایجاد چندین گوشواره به هشت ضلعى و سپس با هلالبندى و رسمىسازى به دایره تبدیل نمودهاند. دو طرف این رواق، دو اتاق کوچک تعبیه شده و قبور شهداى جنگ تحمیلى در امتداد آن واقع است.
مرقد امامزاده در اتاقى به ابعاد 9×9 متر قرار دارد که چهار صفّه زیبا آن را احاطه نموده است. در انتهاى صفّهها، چهار گوشواره مقرنسکارى شده محراب شکل تعبیه نمودهاند که دیوار و صفّهها، آیینهکارى شده و بر سطح درونى سقفِ گنبد در دوره قاجاریّه نقّاشىهاى زیبایى با آب رنگ انجام گشته که بر شکوه آرامگاه افزوده است. دیوار و کف حرم به اندازه 75/1 سانتىمتر با سنگ مرمر سبز مزیّن شده و بالاى آن بر روى کاشى آبى با خطّ خوش نستعلیق سوره هلأتى نقش بسته است.
در چهار طرف اتاقِ مرقد، چهار در وجود دارد که دو لنگه آن قدیمى به نظر مىرسد و به رواقهاى پیرامون مرقد ارتباط مىیابد.
بر فراز بقعه، گنبدى عرقچینى به قطر 8 و ارتفاع حدود 8 متر
قرار دارد که نماى خارجى آن کاشىکارى است. صحن
امامزاده بیش از هفت هزار مترمربّع مىباشد و غلام گردشى در
سه طرف بقعه تعبیه شده که جمعاً داراى دو اتاق، یک مسجد بزرگ و انبار و شبستانهاى شرقى است. تمام صحن مطهّر و
مقابل ایوان بارگاه، درختان سرو و کاج کاشتهاند که بر طراوت صحن افزوده است.
در این بقعه، دو تخته سنگ قبر قدیمى دیده مىشود که داراى اهمیّت تاریخى است. یکى در پیش اتاق زیارتگاه قرار داشت که ابعاد آن 32×46 سانتىمتر و به خطّ نسخ بر آن عبارت زیر نوشته شده بود: «اللَّهاکبر وفات خاتون مرحومه سعیده ستیره صالحه، بىبى یادگار خاتون بنت صاحب اعظم خواجه نصیرالدّین على فى رمضان سنه احدى و ثلثین و ثمانمائه (831).» سنگ دیگر بر دیوار طرف دست چپ همین اتاق، به رنگ نخودى و به اندازه 33×33 سانتىمتر از نوع سنگهاى قرن ششم این منطقه است که خواندن آن به علّت تراش بد و ساییدگى زیاد میسّر نیست.
بدون شک، این دو سنگ قبر هیچ ارتباطى با شخصیّت مدفون در بقعه نداشته، بلکه نشان مىدهد که در قرن ششم و هشتم هجرى این آرامگاه وجود داشته و از رونق خاصّى برخوردار بوده است و افراد ذىنفوذ، مردگانِ خود را داخل حرم دفن مىنمودند. ظاهراً این روند تا قرن نهم هجرى نیز ادامه داشت که سنگ قبر صالحه بىبى یادگار دختر نصیرالدّین على، متوفّاى 831 ﻫ . ق، گویاى این مدّعا مىباشد. برخى تصوّر نمودهاند که سنگ قبر مزبور متعلّق به بىبى خدیجه خاتون است، که این ادّعا مورد قبول نیست؛ زیرا نام متوفّى را صالحه بىبى یادگار معرفی میکند و از طرفى هیچ اشارهاى به سیادت او نمىیاید.
این بنا به شماره 2529 و در تاریخ 15/9/1378 به ثبت آثار تاریخی و ملّی رسیده است.
بر روى ضریح مطهّر، نام و نسب خفته در مزار، به فرزندِ امام هفتم و خواهر امام رضا نسبت داده شده است که درباره صحّت این انتساب تردید است. با وجود اینکه خدیجه یکى از ده دخترانِ امام موسى کاظم است و اکثر مورّخان و علماى انساب بدان اشاره دارند. امّا تاکنون گزارشى از مهاجرت وى به ایران ثبت نشده است. مضافاً بر اینکه ابنعنبه از دو فرزندِ امام هفتم
به نام خدیجه نام مىبرد و یکى از آنان را با پسوند کبرى
معرّفى مىنماید.
على بن عبیداللَّه بن احمد الشعرانى بن على العریضى بن امام جعفرصادق از جمله نخستین سادات عریضى ساکن یزد بود که مادرش اُمّحسین دختر محمّد بن حمزة بن قاسم بن حسن الامیر بن زید بن امام حسن نام داشت. او مکّنى به ابوالحسن و سیّدى بسیار جلیلالقدر و عظیم الشأن و داراى 10 فرزند بوده که یکى از ایشان سیّدمحمّد ابوجعفر است که در شهر یزد مدفون و به امامزاده جعفر مشهور مىباشد. فرزند دیگر او خدیجه نام داشت که اعتقاد ما بر این است، آن بانو در این آرامگاه مدفون مىباشد.
در کتاب نزهة العیون و نهایة الفنون هنگام معرّفى سادات عریضى، از سکونت نوادگان حسین بن محمّد بن على بن عبیداللَّه، برادرزادگانِ خدیجه خاتون، در میبد خبر مىدهد که این مطلب حکایت از مهاجرت این خاندان به میبد دارد. به عبارت دیگر، ثابت مىشود که در گذشته شخصیّتى از این خاندان در میبد و حومه سکونت داشته که بعداً افراد دیگرى به آن جا مهاجرت نمودهاند. متأسّفانه در منابع موجود، از همسر و تاریخ وفات و نحوه زندگانى خدیجه خاتون، خواهر مکرّمه امامزاده جعفر و نواده بزرگوار امام جعفرصادق به ثبت نرسیده و فقر منابع ما را از به رسیدن حقیقت محروم ساخته است! با وجود آنکه
امامزاده محمّد ابوجعفر در سال 424 ﻫ . ق وفات یافته، بعید
نیست که خواهر او خدیجه خاتون نیز در دهه سوّم قرن پنجم
وفات کرده باشد.
- ۲۶۰۰
- ادامه مطلب