مزارات ایران و جهان اسلام

ا

ین بناى زیبا در انتهاى خیابان انقلاب شهر قم و در میان گلزار شهداى این شهر واقع شده و یکى از بقاع مشهور شهر قم است که به دربِ بهشت معروف می‌باشد.

این بقعه در گذشته یک بناى منفرد بود و در بیرون دروازة کاشان و در جانب شرقى قم قرار داشت که از چهار جهت به گورستان وسیع ختم مى‏شد و فضاى اطراف آن را مزارع و باغ‏هاى حواشى شهر در بر می‌گرفت.

بر اثر توسعه شهر در دهه‏هاى اخیر، این بنا در داخل بافت شهرى قرار گرفت. پس از پیروزى انقلاب اسلامى، قرار گرفتن گلزار شهدا در کنار بقعه باعث توجّه بیش‏تر به آن گردید.

بقعة این امامزادگان در سه کیلومترى شرق روستاى فوجرد از بخش خلجستان و در 11 کیلومترى شمال شهر دستجرد واقع شده است.

ساختمان بقعه، بنایى از خشت و گل است که اصل آن متعلّق به دورة صفویّه و سپس در زمان قاجاریّه مرمّت شده است. بقعه از خارج به صورت برج مدور و داراى گنبد عرقچینى است، امّا از داخل به صورت مربّع و به ابعاد هر ضلع شش متر است. در چهار جهت آن فرو رفتگى شاه‌نشین مانندى دارد. درِ بقعه از جانب مشرق باز مى‏شود که خود شامل یک ایوان کوتاه است. چهار زاویة اتاق را با ایجاد طاق‌نماهایى به دایره تبدیل نموده و سپس گنبد عرقچینى بنا را بر آن استوار ساخته‏اند. این گنبد به قطر شش و ارتفاع تقریبى چهار متر است و نماسازى‏هاى کمى وجود دارد.

بقعة این امامزاده در 63 کیلومترى شمال شرق قم، در روستاى بنابر از توابع دهستان قاهان، در پایین درّه‌ای واقع شده که گنبد آن از سطح جادّه معلوم است.

بقعه، در محوّطه قبرستان روستا در قسمت پراکنده بافت روستایى است و در جنوب آن باغ‏هاى میوه و در شمال آن ساختمان‏هاى روستایى قرار دارد. مصالح اصلى بنا از خشت و گل، و به صورت مربّع مستطیل و به ابعاد 8×10 و ارتفاع نُه متر، با چهار شاه‌نشین هر یک به دهانه چهار متر با جدار سفیدکارى و فاقد تزیینات است.

بقعة این امامزادگان در کنار راه قم به سراجه واقع شده و نام آن در کتاب خلاصة التواریخ، قاضى احمد قمّى ضمن وقایع سال 944 هـ . ق آمده است. سبک بناى آرامگاه شبیه بناهاى قرن هشتم منطقه قم است و از احترام و قداست فوق العاده‏اى برخوردار است.

این بنا در محلّة خاکفرج شهر قم، پشت بارگاه شاهزاده احمد و على حارث و جنب بیمارستان الهادى قم واقع شده است.

ساختمان بقعه از خارج، هشت ضلعى منتظم و سپس فلکه‏اى تبدیل شده و پا طاق گنبد را بر آن نهاده‏اند. این بنا برجى شکل به قطر و ارتفاع 10 متر است و بر فراز آن گنبدى عرقچینى و آجرى ساخته‏اند. نقشه بناى امامزاده از داخل مربّع به ابعاد 6×6 متر است که در ارتفاع دو مترى در چهار گوشه آن نیم طاقى بالا آورده، صورت ساختمان را به هشت ضلعى نامحسوس تبدیل کرده است. جدار بنا از داخل سفیدکارى و فاقد تزیینات گچبرى و کاشیکارى است. گنبد بقعه داراى تزیینات آجرى به رنگ فیروزه‏اى است که سالیان مدید چنان باقى مانده است. حفظ بنا به حفظ قدمت آن که متعلّق به دورة صفوى است ضرورت دارد. در وسط بنا نیز مرقدى با جدار گچى قرار دارد که مدفونان در آن بدون ضریح قرار داشته‌اند، امّا در سالیان اخیر ضریح فلزی بر روی قبر نصب شده و تعمیراتی در آن صورت گرفته است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى خورآباد، بر روى تپّه‏اى کم ارتفاع، در 15 کیلومترى جنوب شهر قم واقع شده و چشم انداز آن زیبا است.

ساختمان بقعه، بنایى ساده و نسبتاً قدیمى است که از خشت و گل ساخته شده و شامل ایوان، دو اتاق و مرقد است. شکل اصلى بقعه، مستطیل شکل و به ابعاد 30/4×11 متر است. ورودى بقعه از جانب شمال است و بر روى آن کاشى لاجوردى وجود دارد که نوشته شده: «زیارتگاه شاهزاده سلیمان نواده امام جعفر صادق‏ ‰».

بقعة زیبای این امامزاده در سی کیلومتری شرق شهر قم، نزدیک روستای جنّت آباد و در حوالی ویرانه‌های قاسم آباد، کنار راه قدیم قم به کاشان و مقابل مسجد مقدّس جمکران واقع شده است.

بنای بقعة سیّده سکینه خاتون دارای اتاق مرقد و سه ایوان و صحن است. این بنا به نظر می‌رسد، از آثار قبل از صفوی یا دورة آغازین صفویّه باشد که در دورة معاصر نیز الحاقاتی بدان افزوده شده است.

بقعة این امامزاده در خیابان طالقانى (آذر) شهر قم، داخل کوچه و روبروى مجموعة چهل اختران، در محلّه‏اى به نام سیّد سر بخش واقع شده و به امامزاده اسماعیل مشهور است.

بنا به عقیدة مرحوم فیض  در شهر قم دو بقعه مشهور به سیّد سربخش وجود داشته، که بر اثر توسعه خیابان آذر (طالقانى) یکى از آن دو به کلّى ویران شده است. با قرائن و شواهدى که ذکر خواهد شد بقعه‏اى که امروز باقى است مربوط به امامزاده اسماعیل است که در سال 617 هـ . ق یعنى دو قرن و نیم پس از تألیف «تاریخ قم» به شهات رسیده است و لذا نام و نسب وى در آن کتاب ذکر نشده است.

بقعة این امامزاده در خارج از روستاى ساریة خاتون در جادة اصفهان ـ قم و در حدود 50 کیلومترى شهر قم واقع شده است.

ساختمان بقعه که متعلّق به دورة قبل از صفویّه است به صورت هشت‌ضلعى ساخته شده و هر یک از اضلاع آن از خارج قریب به سه متر و داراى طاقنماى ساده‏اى است. چهار زاویة اصل و داخل بقعه را با ایجاد چند فیلپوش به دایره تبدیل نموده‏اند تا گنبد عرقچینى بنا را بر آن استوار سازند. چهار روزنه کوچک جهت نورگیرى داخل بقعه تعبیه شده است. گنبد را با رنگ سبز نقاشى نموده‏اند و مصالح اصلى بنا، آجر، سنگ و گچ و ساروج مى ‏باشد.

این زیارتگاه در سه کیلومترى جنوب شهر دستجرد، بین روستاى عیسى آباد و میدانک از بخش خلجستان واقع شده است.

در کنار جادّه میدانک، از عمق پنج مترى سطح زمین، سدى آجرى به صورت برجى از سنگ و گچ بنا شده است و ساختمان با شکوه و زیباى امامزاده زکریّا در دورة صفویّه بر روى همین سد بنیان شده است.

این بقعه از خارج به شکل هشت ضلعى و از داخل به شکل چهار ضلعى مساوى به دهانه شش و ارتفاع نُه متر است که در هر ضلع آن شاه‌نشین (غرفه‏اى) به دهانه 50/2 و عرض کمتر از یک متر ساخته شده است و از هر شاه‌نشینى هم درى یا دریچه به خارج گشوده مى ‏شود.

بقعة این امامزاده در 41 کیلومترى شمال شرق شهر قم و در هفت کیلومتری شمال گازران، بر سر راه قم به سراجه، در یک کیلومترى شرق امامزاده طیّب و طاهر و در اراضی نجم آباد واقع شده است.

بناى اصلى از داخل و خارج داراى طرح هشت ضلعى است. درون بقعه در هر ضلع صفحه‏اى به دهانه یک متر و بلندى سه متر قرار دارد. چهار بدنه مرقد با گچ سفیدکارى شده که به احتمال بسیار در اصل داراى کاشی‌هاى تزیینى و کتیبه‏وار بوده است. نمونه‏هایى از این کاشی‌ها در پایین پاى سطح مرقد نصب مى‏ باشد که برروى زمینه لاجوردى سیر، به خط ممتاز ثلث بخشى از آیةالکرسى کتیبه شده است.

بقعة این امامزاده در 31 کیلومتری جنوب شرق قم، و چند کیلومترى راه شوسه قم به اصفهان، در روستای خدیجه خاتون واقع و منسوب به دخترى از فرزندان امام صادق‏ ‰ است. این بنا را غیاث‏الدّین امیر محمّد، فرزند خواجه على صفى ـ امیر بزرگ خاندان على صفى ـ به سال 770 هـ . ق بنیاد نهاده است.

بنای این مزار را باید از دوران شاهان صفوی و از نیمه نخستین این دوره به شمار آورد. (3) همچنانکه در لوح زیارتنامه این سیده جلیله نوشته شده او را «سکینه بنت امام موسی کاظم(ع)» و خواهر حضرت فاطمه معصومه(س) دانسته اند. (4) که علی التحقیق فاقد ارزش و عدم مداقه در مدارک مستند مبنی بر تعداد فرزندان امام موسی کاظم(ع) می باشد. چرا که به اتفاق جمیع مورخین و علماء سیره و رجال، امام موسی کاظم(ع) را فرزندی به نام «سکینه خاتون » نبوده، (5) و مدفون در بقعه مورد بحث شخصیتی سوای نوشته لوح زیارتنامه می باشد.

به هر حال، سکینه خاتون، سیده ای جلیله از نوادگان حضرت امام موسی کاظم(ع) بوده و در جلالت قدر و عظمت شان آن همین بس که بارگاه عظیمی برای وی برپا نموده اند و بروز کرامات و خوارق العاداتی که از ناحیه مقدسه این بی بی بر سر زبان اهالی جریان دارد، خود معرف شخصیت والای این علیا مخدره است.

نسب شریف سکینه خاتون

حضرت امام موسی کاظم(ع) فرزندی بنام «سکینه » نداشت و لذا شخصیت مدفون در این بقعه را هم نمی توان فرزند بلافصل امام(ع) دانست، کما اینکه اکثر بقاع متبرکه ایران را منسوب به فرزندان بلافصل ائمه: خصوصا امام موسی کاظم(ع) نموده اند که اصلی ندارد.