مزارات ایران و جهان اسلام

بقعة باشکوه این امامزاده در 36 کیلومترى شمال غربى جوکار و در سه کیلومتری جنوب غربی روستای علوى واقع شده و به شاهزاده ابراهیم مشهور است.

بنا بسیار قدیمى و داراى ایوان، گنبد، حرم و زایرسراست. ایوان بقعه که رو به شمال غرب مى‏باشد، با پوشش نیم گنبد آجری در دوطبقه تعبیه شده و شامل سر در و دو شاه‏نشین در جانبین است. در قسمت شرق و غرب ایوان دو اتاق کوچک به عنوان زایرسرا قرار دارد. درِ ورودى که قبلاً چوبى بود، تخریب گردید و به جاى آن در آهنى توسّط حاج محمّد حسن فراهانى در تاریخ 3/2/85 وقف شده است.

از اواسط خیابان شهدای شهر همدان، کوچه‏اى ]ملاجلیل[به سوى جنوب مى‏رود که به مسافت بسیار مختصر با یک پیچبه بازارچة پاى مصلّا مى‏رسد. با پیچ دوّمى، وارد کوچه حمّامِ خان مى‏شود و در سمت چپ، مزار با شکوهى به چشم مى‏خورد که به نام بقعه اهل بن على معروف است. همچنین این بنا در پایین تپّه مصلّا و در دامنة شمال غربى آن واقع گشته و به این آدرس مشهورتر است.

بقعة با شکوه این امامزاده در 83 کیلومترى همدان، در روستای درجزین واقع شده و به اظهر بن علی معروف است.

در محوّطه شمال شرقى درجزین که گورستان قدیمی روستا قرار دارد، برج تاریخى جالب توجّهى با گنبد مخروطى شکل بلند، به صورتى استوار و زیبنده، بینندگان و راهگذاران را متوجّه خود مى‏سازد و بلندى گنبد مخروطى این بنا و هیأت آن طورى است که از جادّه آسفالته هم تا مسافت چندین کیلومتر از میان درختان بلند آبادى درجزین، سر بر آسمان بر افراشته و مسافران علاقه‏مند را به خوبى از وجود یک بناى تاریخى قابل توجّه مطّلع مى‏ نماید.

بقعة این امامزاده در انتهاى خیابان باباطاهر شهر همدان، سمت چپ یکى از گورستان‏هاى معتبر شهر همدان قرار دارد.

بقعه آجرى با گنبدى که اخیراً روى آن را با سیمان اندود نموده ‏اند، در سمت شمال گورستان نمودار است. این بقعه به نام امامزاده اسماعیل خوانده مى‏شود و ساختمان آن، بناى مربّعى است که ضلع غربى آن برجستگى و قسمت محدّبى به صورت نزدیک نیم استوانه دارد و گنبد نسبتاً موزونى بر فراز این بناى مربّع استوار کرده‏اند. طول خارج هر ضلع بنا قریب هشت متر مى‏باشد که متجاوز از یک متر و نیم در دو گوشه سمت مغرب آن را به طور مورّب، یعنى پخ ساخته ‏اند.

بقعة این امامزادگان در روستای دستجرد، در بخش لالجین از دهستان مهاجران و در 18 کیلومتری شمال شرق شهر بهار واقع شده و بسیار مورد توجه اهالی است.

بنای اصلی امامزاده، پلانی مربّع شکل به طول ضلع 14 متر دارد. پس از عبور از ورودی اصلی بنا در جبهة جنوبی که شامل طاقی جناغی شکل به ارتفاع تیزه 20/5 متر، عرض پاطاق 50/5 متر و عمق 90/3 متر می‌باشد، به دالانی مستطیل شکل به ابعاد 80/13×20/3 متر می‌رسیم که سقف آن با چهار طاق دو بخشی در جهت عمود بر راستای دالان، به ارتفاع تیزه 10/3 متر و گنبدچه‌های چهار بخشی مابین آن‌ها به ارتفاع راس 90/3 متر، بر پاشده است. در جنوب این دالان، علاوه بر ورودی، سه اتاق مستطیل شکل کوچک با اندازه‌های مختلف ساخته شده که به نظر می‌رسد آرامگاه خانوادگی باشند. در شمال دالان موصوف، دری فلزی به عرض 80/1 متر ورود به گنبدخانه را میسر می‌سازد. پلان گنبدخانه هشت وجهی و ارتفاع راس گنبد آجری آن 50/6 متر است.

این آرامگاه در غرب شهر همدان، بالاى تپّه مرتفعى مقابل بقعه امامزاده هادی بن على واقع است. در زمان سلطنت رضا شاه، شهردارى همدان، بناى جدیدى در محل سابق آن بنا کرد و ضمن پى ریزى، لوحه کاشى کوچک فیروزه رنگى مربوط به قرن هفتم هجرى در آن‌جا کشف گردید. که در اطراف آن، آیاتى چند به خط کوفى نوشته شده بود. کاشى مذکور اکنون در موزة ملّى نگهدارى مى‏شود. در سال‏هاى 30 ـ 1329 هـ . ق بناى آرامگاه بابا طاهر به هزینه شهردارى به صورت کنونى اصلاح و تکمیل گردید.

این بنا در نزدیکى میدان مرکزى شهر همدان، در ابتداى خیابان شریعتى و داخل کوچه زنگنه ـ مردخاى سابق ـ قرار دارد. بناى مزبور، عبارت از ساختمان سنگى و آجرى ساده و بى‏پیرایه‏اى با گنبد آجرى و به سبک بناهاى اسلامى است.

از وضع بنا چنین بر مى‏آید که ساختمان فعلى مربوط به قرن هفتم هجرى بوده که بر روى بناى قدیمى و اصلى ساخته شده است.

این آرامگاه باشکوه در کنار خیابان بوعلى شهر همدان قرار دارد که در دورة اخیر به جاى بناى قدیمى ساخته شده است. این بناى برجى توسّط مهندس هوشنگ سیحون به تقلید از بناى گنبد قابوس (397 هـ . ق) طرّاحى شده است. اختلاف عمده برج آرامگاه بوعلى سینا با گنبد قابوس، در ابعاد کوچک آرامگاه بوعلى، تعداد پره‏هاى برج و نیز در فقدان جدار برجى آن است.

این نظرگاه در کنار جاده ورودى به روستاى باباکمال، در 25 کیلومترى جنوب باختر تویسرکان واقع شده است.

در این مکان صورت قبرى است که به اندازه یک متر توسّط سنگ‏هاى خیابانى انباشته شده و در وسط آن بر چوب عمودى پارچه بسته‏اند. اهالى معتقدند که به محض پراکنده شدن سنگ‏ها دوباره جمع مى‏شود. هنگامى که از علّت نام‏گذارى محل به میر حمزه عرب پرس و جو شد، احدى اطّلاع نداشته و آن را تصادفى مى ‏دانند.

مشهور به (پیر حمزه)، بقعه این امامزده در بیست و دو کیلومترى شمال باخترى شهر اسد آباد و در روستاى ایوارع واقع شده است.

بناى قبلى که از خشت و گل بوده را تخریب و بجاى آن بناى مربع شکل کوچکى ساخته اند که داراى گنبدى ضربى به قطر چهار و ارتفاع تقریبى سه متر است، مردم اعتقاد کامل به امامزاده دارند و براى او کراماتى قایل هستند. من جمله آنها هنگامیکه شخصى براى حفّارى چاه عمیق به روستا مى آید و مردم را جهت رفتن به امامزاده مشتاق مى بیند، مى گوید این چه امامزاده ایست،این هم مانند دیگر امامزاده‏ها ساخته اند تا مردم را سرگرم کنند؟بر حسب تصادف مته حفّارى گیر مى کند و شب
وقتى حفّار مى خوابد در عالم رؤیا مى بیند که امامزاده به او با تندى صحبت مى کند و مى گوید: تو چه کار دارى که ما کى هستیم و چکار مى کنیم. پاشو برو مته آزاد شده است. فردا همان شخص وقتى مطمئن مى‏شود که مته آزاد شده، گوسفندى خریدارى مى‏ کند و در مقابل حرم امامزاده قربانى مى‏کند و از مریدان امامزاده مى شود.

این مسجد، در ضلع غربى بازار سرپوشیده و در حاشیه خیابان شهید باهنر واقع شده است و بیش از 1000 متر مربّع وسعت دارد. بناى اصلى آن هم‏زمان با مدرسه شیخ على خان زنگنه، در عصر صفویّه ساخته شده است.
در سال 1271 هجرى توسّط مرحوم میرزا همایون امامى ـ امام جمعه وقت تویسرکان ـ تجدید بنا شده است. آرامگاه وى نیز مقابل درِ غربى مسجد قرار دارد.

این بنا در مرکز شهر تویسرکان و در نزدیکى بازار سرپوشیده این شهر قرار دارد که در حدود سال 1090 ه . ق احداث شده است. در محل، به مدرسه شاه عبّاسى نیز شهرت دارد، ولى تاریخ مذکور به شاه سلیمان صفوى مربوط مى‏گردد. بر اساس کتاب مرآت البلدان نوشته اعتماد السلطنه، این بنا را شیخ علیخان، به دستور شاه سلیمان احداث نموده که تا کنون نیز در نهایت استحکام باقى مانده است. این مدرسه داراى پلانى چهار ایوانى و یک طبقه مى ‏باشد که گرداگرد آن تعداد 35 باب حجره متّصل به هم قرار گرفته است.

در دوران شاه عبّاس صفوى، به منظور ایجاد امنیّت و ایجاد تسهیلات سفر و توسعه تجارت، در بیشتر نقاط کشور جاده‏هایى ساخته شد و در مسیر آنها، بناهایى به نام کاروان‏سرا احداث گردید که به فاصله یک منزلى از هم قرار گرفته بودند. این کاروان‏سراها به تعبیر امروزى، مهمانسرا و یا متل آن روزگار بودند، که با توجّه به گستردگى آنها در نقاط حسّاس کشور، گام مهمّى در توسعه آبادى، ایرانگردى و جهانگردى بوده‏اند. یکى از این جاده‏ها، راه تویسرکان به کرمانشاه بود که پایتخت صفویان را به سر حدّات غربى کشور متّصل مى‏کرد. یکى از این کاروان‏سراها، کاروان‏سراى شاه عبّاسى فرسفج بود که در 10 کیلومترى مسیر تویسرکان به کنگاور، در حاشیه این جاده و در مجاورت روستاى فرسفج تویسرکان احداث شده بود.

این اثر تاریخى، در مسیر جاده تاریخى همدان به تویسرکان، از طریق گنج‏نامه (موسوم به جاده شاهى) و بر فراز کوهى نزدیک روستاى شهرستانه، از توابع تویسرکان قرار دارد. این بنا با آنکه در اثر مرور زمان تخریب شده است، امّا پىِ بنا و دیوارهاى آن هنوز هم باقى مانده است. برخى از سردرها و پلّه‏هاى سنگى تراش خورده قلعه، بیانگر معمارى زیبا و رونق قلعه در دوره‏اى از تاریخ آن بوده است.

قلعه اشتران، قلعه‏اى نظامى بود که در مجاورت روستاى اشتران و 18 کیلومترى شهر تویسرکان قرار گرفته است. این قلعه مشرف به قلّه خان گرمز و در مسیر جاده قدیمى همدان - تویسرکان (از طریق گنجنامه) بنا شده است که با وجود گذشت زمان، هنوز هم تا حدودى پابرجاست. وجود قلعه اشتران و قلعه دختر شهرستانه در مسیر جاده شاهى، نظامى بودن جاده و اهمیّت آن را در گذشته بیان مى‏کند. سنگ نوشته‏اى نیز به خطّ کوفى، به ابعاد 1×5/0 متر داخل مسجد روستاى اشتران نگهدارى مى‏شود، که قدمت آن به سال سوّم هجرى مى ‏رسد.

این درّه با صفا در شرق شهر تویسرکان و در ابتداى ورودى این شهر ازسمت جوکار قرار گرفته است و در ادامه شیب‏هاى تند قلل کلاه‏قاضى وشاه‏نشین بزرگ به سمت جنوب مى‏باشد. این درّه با حدود 500 هکتار مساحت، به دلیل فراوانى آب و وجود خاک مناسب و نسبتا عمیق در دو دامنه خود، استعداد بالایى در زراعت و باغدارى دارد و به همین جهت، تراس‏هاى دو سوى رودخانه عمدتا به باغات گردو اختصاص دارد و درختان دیگرى مانند سیب، زرد آلو، گیلاس و آلبالو نیز در آن وجود دارد.

این درّه از زمینهاى آبرفتى حوالى روستاى اشتران، آغاز و در امتداد جاده قدیمى همدان به تویسرکان (از طریق گنج‏نامه)، به روستاهاى سى سانه، قلعه آستیجان و قلعه تیمیجان و در انتها در بلندترین قسمت به روستاى شهرستانه ختم مى‏شود. امتداد این درّه در جهت شمال شرقى به جنوب غربى است. بر فراز درّه شهرستانه، دو قلّه معروف کوهستان الوند، یعنى کلاغ لان و دایم برف قرار گرفته و شیارهاى متعدّدى از دامنه‏هاى درّه به عمق آن کشیده شده است، که هر یک درّه‏اى با صفا و پرآب و علف مى‏باشد و درّه‏هاى فرعى پشت تخت، سلطانیه و موسى، از جمله آن است و درجبهه غربى درّه شهرستانه نیز شیارها و چشمه‏هاى دره طالب و سرآب، درّه کم آزار، درّه مدى، درّه على و درّه الف آبى را مى‏توان نام برد. رودخانه خرّم‏رود نیز در این درّه باصفا جریان دارد. ارتفاعات بالا دست مشرف به انتهاى درّه، از زیستگاه‏هاى عمده کبک محسوب مى‏گردد.