مزارات ایران و جهان اسلام

در چهارده کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، بر بالاى تپّه اى چهار مترى در کنار جاده منتهى به روستاى سلیم بهرام، بقعه امامزاده مهدى سلیم بهرام قرار دارد که اهالى از آن به عنوان سیّد مهدى یاد مى کنند.

در هیجده کیلومترى جنوب شهر سارى و در سمت راست جاده دودانگه، روستاى کوهستانى و سرسبز امره واقع شده که در آن یازده بقعه کوچک و بزرگ وجود دارد. یکى از آن بقاع متبرکه، بقعه امامزاده سیّد مهدى است که در حال ویران شدن است.

این بقعه پشت تکیه ى بزرگ در حال ساخت پنج تن واقع شده و از خشت و گل به ابعاد 4×4 متر است که بام آن حلب سر است. صندوقى چوبى در بقعه مشاهده مى شود که فاقد اثر هنرى است.

مسجدى در خیابان شهید صدوقى شهر ابرکوه قرار دارد که به مسجد بیرون یا قدمگاه امام رضا ‰ یا بقعة على‏بن موسى الرضا‰ شهرت دارد.

این مسجد شامل؛ ایوان، شبستان، صحن و گنبد است. اصل بنا از داخل به صورت هشت ضلعى و به ارتفاع 20/4 سانتى‏متر و از خارج مدور است. گنبدى عرقچینى بر مسجد استوار است که قطر آن 6 متر و ارتفاع آن نیز حدود هفت متر است. این گنبد از بیرون به صورت مطبق کلادرویشى است که در چهار طبقه تعبیه شده و نماى آن کاه و گل است. در کنار گنبد مرکزى، گنبد کوچک دیگرى است که متعلّق به شبستان مسجد است. پس از عبور از درِ اصلى بنا، به یک فضاى هشتى خواهیم رسید که راهرویى به مسجد و صحن کوچک دارد که خودِ صحن نیز شامل دو ایوان و صفّه است.

این بقعه در خیابان شیخ محمّدتقی بافقی شهر بافق، در کوچه­ ای بنام پیرمراد قرار دارد. اصل بنا به صورت مستطیل و به ابعاد 12×8 متر و شامل یک ایوان کوتاه، و اتاق مرقد است.

درِ اصلی بقعه از جانب شمال باز می­شود که پس از عبور از شبستان بقعه که خود دارای گنبدی عرقچینی کوتاه است، به فضای بزرگتری راه دارد که قبر پیر مراد در وسط آن قرار گرفته و ضریحی آهنی و آلومینیومی به طول 2 و عرض 20/1 سانتی­متر از آن محافظت می­کند. صحن بقعه که سراسر نخل­کاری شده صورت زیبایی به آرامگاه داده و بالاتر از کف حرم قرار دارد،‌از اینرو جهت ورود به بقعه باید 16پلکان بیست سانتی را عبور داد.

در هشت کیلومترى شمال خاورى شهر سارى، در گورستان عمومى روستا، دور درختى را سنگ چین نموده اند و گویند در اینجا امامزاده اى بنام سیّد مؤمن مدفون است. نه آثار قبرى در گذشته داشته و نه گزارشى در اوقاف به ثبت رسیده است.

این بقعه در کوچه هفتمِ خیابان شهید بهشتی شهر ابرکوه و در هفتاد متری مسجد طاووسی واقع شده است که به آن «پیرمراد» یا «پیرحمزه سبزپوش» می­گویند.

ساختمان بقعه، بنایی است چهارضلعی به ابعاد 5/6×5/6 متر از جنس خشت و دارای گنبدی به قطر شش و ارتفاع هشت متر است. هر پی بقعه حدود 10/1 سانتی­متر پهنا دارد و حکایت از قدمت بنا است. شهرت و نفاست بنا به مناسبت گچبریهای ظریف و آراسته‌ایست که در محراب و ازارة داخلی آن دیده می­شود و از آن قرن ششم هجری است. به قول استاد محمّد تقی مصطفوی با گچ کاریهای گنبد علویانِ همدان، و مدرسة حیدریّه قزوین، و مسجد جامع ورامین همترازی و هم­نمایی دارد.

این بقعه در مجاورت روستای فتح­آباد در نزدیکی شهر ابرکوه واقع شده و به پیریسک مشهور است.

ساختمان بقعه، که به مخروبه ای تبدیل شده از حیث اسلوب ساختمانی نظیر سیّدون و چهارضلعی است. در لفظ عامّه آن را پریشک نیز می­خوانند که به معنای «پرستو» و آن نام تپّه­ای است که این مجموعة بنا در دامن آن ساخته شده است. در لفظ قلم آن را «پیر صدق» نام گذارده­اند! بنا چینه­ای، و جرزهای آن 30/1 متر عرض و هر یک از اضلاع آن،40/8 سانتی­متر است. گنبدش فروریخته و اطاقهایی که در چهار طرف بقعة اصلی بوده همه
ویران شده است.

بقعة این امامزاده در شهر حسن‌آباد یاسوکند، از توابع بیجار قرار دارد. بنای امامزاده عقیل یکی از قدیمی‌ترین آثار معماری کردستان در دورة اسلامی است و احتمالاً به دورة سلجوقی تعلّق دارد.

بنای این امامزاده در یک محوّطه قدیمی وسیع قرار گرفته و آثار سفالینه‌های آن از دورة سلجوقی و ایلخانی به جای مانده است.

پلان این بنا مربّع شکل و ابعاد فضای داخلی آن 6×5/6 متر است. در هر یک از اضلاع بنا، طاق‌نما و در گوشه‌ها فیلپاهایی به شکل دایره تعبیه شده است. از مشخّصات بارز معماری این بنا، آجرکاری پرکار با طرح‌ها و نوشته‌های مختلف است و عبارت «بسمله» آن خوانده شده است.

این بقعه در دو کیلومتری جنوب شهر ابرکوه، در خارج از روستای مدوئیه یا مودویه واقع شده است.

بقعه­ای از خشت و گل و بدون تزیین با گنبدی تخم مرغی شکل به قطر هفت و ارتفاع هشت متر است. اصل بنا چهارضلعی است و در چهار زاویه‌اش فرورفتگی گوشواره مانند ایجاد کرده­اند. چهار دیوار اصلی بنا قدیمی است و گنبد آن را به تازگی تعمیر و تجدید بنا کرده­اند.

این بنا به شمارة 14530 و در تاریخ 16/12/1384 به ثبت آثار تاریخی و ملّی رسیده است. متأسّفانه از هویّت شخص مدفون اطلاعی حاصل نشد.

بقعة این امامزاده در 40 کیلومترى شهر اردکان، کنار راه اصلى اردکان ـ نایین قرار دارد و یکى از بقاع باشکوه استان یزد به شمار مى‏رود.

بقعة امامزاده سیّدمحمّد، بناى مفصّل و خوش طرحى دارد که نزدیکى دروازه هفتادر، در دو کیلومترى جادّه اردکان ـ نایین واقع شده و مورد توجّه مسافران و اهالى یزد و اردکان است.

بناى اصلى بقعه متعلّق به اواخر دورة صفوى است. در اصلى امامزاده که متّصل به صحن است، از شمال باز مى‏شود. صحن بزرگ شمالى، بسیار بزرگ و دور تا دور آن، حجره‏هایى جهت استراحت زوّار تعبیه شده که تعداد آن به بیست واحد مى‏رسد.

این آرامگاه پس از فلکه وحدت، در خیابان خواجه رشیدالدین فضل الله میبدی و در انتهاى بلوار تازه تاسیس امامزاده میرشمس الحق شهر میبد قرار دارد.

بنا از آثار دورة قاجاریّه و به صورت هشت ضلعى است که هر یک از اضلاع آن حدود سه متر مى‏باشد و درِ آن از جانب جنوب باز مى‏شود. چهار صفّه کوتاه به ارتفاع تقریبى چهار متر در بقعه تعبیه شده که تمام زاویه‏هاى آن را آیینه‏کارى نموده‏اند. گنبد بنا تمام عرقچینى به قطر 5 و ارتفاع 6 متر مى‏باشد که با آجر و کاه و گل تزیین شده است. نماى داخلى گنبد، یعنى ساقه و عرقچین آن با آیینه‏کارى و رسمى‏بندى نماکارى شده است.

در سى و پنج کیلومترى جنوب خاورى شهر سارى، زیارتگاه امامزاده موسى در ابتداى روستاى نقیب ده قرار دارد.

بناى امامزاده هشت ضلعى است که نمازخانه ایى مستطیل شکل مجاور آن مى باشد. گنبد بنا هشت ترک دارد و نورگیرى در وسط آن از جنس آلومینیوم تعبیه شده و شکل گنبد را به قیفى تبدیل نموده است.

در قلب شهر ندوشن از توابع شهرستان صدوق، در میان کوچه‏هاى باریک آن، در محلّه‏اى پایین، بنایى به جا مانده از عصر صفوى خودنمایى مى‏کند که به بقعة امامزاده مامانیک معروف است.

ساختمان بقعه، بنایى بسیار عالى با چهار صفّه روباز است که به شبستان‏هاى دور بقعه راه دارد. چهار زاویة بقعه را با هلال‏بندى و رسمى‏سازى از هم جدا نموده و تشکیل شبستان داده‏اند که به همدیگر راه دارد. در وسط بقعه، چهار پایه قطور جهت استوارسازى گنبدِ عرقچینى بنا تعبیه نموده‏اند. در وسط این ستون‏ها، ضریحى چوبى مشبّک به طول 5/2 و عرض 20/1 سانتى‏متر قرار دارد که ارزش هنرى چندان بر آن مترتّب نیست.

بقعة این امامزاده در 18 کیلومترى جنوب باخترى شهر نیر از توابع تفت و در میان روستای بنادکوک دیزه قرار دارد و در محاوره محلّى به عبدالجعفر مشهور است.

اصل بقعه شامل اتاقى به ابعاد 12×7 متر است که در آن از جانب جنوب باز مى‏شود. به نوشته ایرج افشار: شجره امامزاده را على بن عبداللَّه بن جعفر طیّار ذکر مى‏کنند. بناى آن مرتفع و داراى گنبد کاشى‏کارى جدید است و بیش از هفت سال نیست که کاشى کرده‏اند. بر اساس ثبت یک سنگ وقف، بناى آن در سال 998 ﻫ . ق موجود بوده است. بنا از خشت و آجر است.»

این بقعه در نوزده کیلومترى شمال خاورى شهر سارى، در انتهاى روستا و در میان قبرستان عمومى و کنار رودخانه واقع شده است.

بنایى ساده به ابعاد 14×5 متر که بام آن پشم سیمان (ایرانیت) و درب آن از جانب شمال باز مى شود. این بقعه در سال 1370 به جاى بناى قدیمى که از خشت و گل بوده، ساخته شده است. بقعه شامل دو اتاق تو در توست که در اتاق اوّل قبرى کوچک و در اتاق دوّم قبر امامزاده موسى است که هشتاد سانتى متر بالا آورده اند و پارچه سبزى روى آن انداخته اند. زمین زیارتگاه حدود دو هزار مترمربع است.

این زیارتگاه باشکوه در خارج از آبادى کوچکى به نام «گاپُله» نزدیکى عقدا، در مسیر جادّه تهران ـ یزد، حدّ واسط اردکان، عقدا قرار دارد و به امامزاده «پاگنده» مشهور است.

بقعة این امامزاده داراى حرم، گنبد، صحن بزرگ و پیش طاقى بلند مى‏باشد. غلام گردشى بقعه، از سه طرف بناى اصلى را در خود گرفته و از طرف مدخل اصلى، ایوان بلندى دارد. در داخل بنا، در قسمت کمربند گنبد دو بند (نوار) و در مرکز گنبد، شمسه‏اى به شکل ستاره هشت پَر از آب و رنگ نقاشى شده است.

این آستان باشکوه در مرکز شهر بافق واقع شده و بنایى مفصّل و عالى است که بسیار مورد احترام مردم محل و اهالى یزد و کرمان مى‏باشد.

از حیث سبک بنا و گنبد و کاشى‏کارى و تزیینات داخلى هم، از آثار تاریخى و دیدنى در پهنه میان یزد و کرمان به شمار مى‏رود و جزو صد مزار باشکوه ایران اسلامى است. اصل بناى حرم، شامل یک اتاق به ابعاد 13×13 متر با چهار صفّه بزرگ مى‏باشد که گنبد مرتفع و مدوّر بقعه بر آن استوار است.

در انتهاى خیابان شهداء شهرستان نکا، در میان گورستان عمومى، بقعه امامزاده سیّد مفید واقع شده است.

بنا به صورت مستطیل و به ابعاد 11×6 متر است که درب آن از جانب شرق باز مى شود. بقعه صورت قدیمى بودن خود را از دست نداده و شامل دو اتاق تو در تو است که اتاق اوّل شامل ایوان است که پس از عبور از این فضا به مرقد امامزاده مى رسیم که مقدارى پایین تر از ایوان بقعه واقع شده است. بر بالاى درب ورودى بقعه، پنجره مشبّک بسیار ظریف تعبیه شده که بخشهایى از آن از بین رفته است. شالوده بنا از خشت و گل است و پوشش بام آن حلب سر مى باشد.

این زیارتگاه در خیابان امام خمینی شهر یزد، مقابل در اصلی بیمارستان سیّدالشهدا‰ واقع شده و به سیّد نصر مشهور است.

بنای قدیم امامزاده در صحرای محلّه «آبشور» قرار داشت که  اینک به جهت گسترش شهر، در داخل شهر قرار گرفته است.
بارگاه قدیمی شامل یک حرم کوچک و مربع شکل با چهار صفّه در چهار سـمت و یـک گنبد خشتی کوتاه بود. مرقد امامزاده در
سال 1352 ﻫ . ش در حرم کوچکتر و مزیّن به دریچه‌ها و شبکه‌های رنگین قرار داشت. بارگاه کنونی شامل یک اتاق کوچک، یک سالن نمازخانه و دو درِ کوچک شمالی و جنوبی است. بنا به نقلِ مؤلف جامع مفیدی سیّد نصر در محلة «سلغرآباد»، کشتخوان آبشور، به خاک سپرده شد.

در بیست و نه کیلومترى جنوب خاورى شهر نکا، در میان جنگلهاى «پسر استخر پشت»^([1]) «پارسل 287»^([2]) مزار ساده امامزاده مطلب قرار دارد که شامل اتاقى به طول و عرض پنج متر است که با چوب راش توسّط آقاى یارعلى اسماعیل پور ساخته شده و بام آن حلب سر است. اتاقکى در یکصد مترى بقعه است که جهت استراحت زوّار ساخته شده است. این بقعه اخیراً توسّط سارقان آثار باستانى به طمع بدست آوردن اشیاء عتیقه مورد حفارى غیرمجاز قرار گرفته و خسارتى به قبر امامزاده وارد کردند تا اینکه مجدداً قبر امامزاده توسّط بلوک و سیمان به اندازه شصت سانتیمتر بالا آورده شده و پارچه سبز روى آن نهاده اند.